"ویکی پدیا" مجموعه ای برای تحریف واقعیت!

فرقي نمي كند موضوع جستجوي شما چه باشد. كافيست واژه يا عبارتي كه مي خواهيد درباره آن اطلاعات بيشتري بدست بياوريد را در يكي از موتورهاي جستجوگر مجازي تايپ كنيد و كليد " اينتر" را فشار دهيد. "ويكي پديا" داشنامه آزادي است كه همواره در رديف اول يا دوم نتايج جستجو خودنمايي مي كند و با باز كردن صفحه آن مي توانيد درباره موضوع مورد نظرتان اطلاعات كسب كنيد. با این وجود، اگر كمي بيشتر با "ويكي پديا" آشنا باشيد، به اطلاعاتي كه از طريق اين دانشنامه به دست مي آوريد به صورت مطلق اطمينان نخواهيد كرد؛ زيرا ويكي پديا و اطلاعاتي كه از طريق آن بدست مي آيد در همه جاي دنيا محل ترديد است و اغلب پژوهشگران و اساتيد دانشگاه ها در سراسر دنيا مقالاتي را كه در بخش فهرست منابع و ماخذ به "ويكي پديا" ارجاع داده اند را علمي نمي دانند.

يكي از ويژگي هاي دنياي امروز انفجار اطلاعات است و فضاي بي انتهاي مجازي محمل خوبي براي انتشار ميليون ها ترابايت داده و يافتن مخاطب براي آنهاست؛ ‌داده هايي كه به شكل ملغمه اي از اطلاعات درست و نادرست در كنار يكديگر مي نشينند. اين روشي است كه از سالها پيش به عنوان برگ برنده رسانه هاي با نفوذ به كار گرفته مي شد اما حالا با تغيير فضاي غالب رسانه اي به سمت و سوي فضاي مجازي و تبديل مخاطب منفعل به مخاطب فعال و مشاركت دادن وي در اين فضا از طريق شبكه هاي اجتماعي يا دانشنامه هاي آزاد، نفوذ فكري و فرهنگي و ارائه اطلاعات جهت داده شده از طريق اينترنت و فضاهاي طراحي شده در آن به شكلي وسيع و حساب شده در دسترس كشورهايي قرار دارد كه حاكميت فضاي مجازي را در دست دارند.

ویکی پدیا در صفحه ابتدایی خود نوشته است:

"ويكي پديا" یک دانشنامه اینترنتی چندزبانه با محتویات آزاد است که با همکاری افراد داوطلب نوشته می‌شود و مقالات آن می‌تواند توسط هر كدام از كاربران اينترنتي ویرایش گردد.

ویکی‌پدیا به عنوان نسخه تکمیلی نوپدیا شروع به کار کرد. نوپدیا پروژه دانشنامه رایگان و آنلاینی بود که مقاله‌هایش توسط کارشناسان و از طریق یک جریان رسمی نوشته می‌شد. نوپدیا در تاریخ ۹ مارس ۲۰۰۰ تحت مالکیت شرکت بومیس که یک شرکت پورتال وب بود، بنیانگذاری شد. اعضای برجسته آن عبارت بودند از «جیمی ولز»، رئیس شرکت و تصمیم‌گیرنده نهایی «لری سانگر» رئیس بخش ویرایش و نوشتار نوپدیا و بعدها ویکی‌پدیا.

ویکی‌پدیا از واژه‌های ویکی (وب‌گاه مشارکتی) و انسیکلوپدیا (دانشنامه) گرفته شده‌است. میزبان‌های اینترنتی اصلی این وب‌گاه در شهر تامپای فلوریدا هستند. میزبان‌های دیگری هم در شهرهای آمستردام و سئول در خدمت اين وب‌گاه هستند.

ویکی پدیای انگلیسی در تاریخ ۲۵ دی ۱۳۷۹ به صورت مکملی برای دانشنامه تخصصی نوپدیا نوشته شد. هم اکنون پروژه ویکی پدیا توسط بنیاد غیرانتفاعی ویکی‌مدیا پشتیبانی می‌شود.

ویکی‌پدیا برای اولین بار در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ با زبان انگلیسی به نام wikipedia.com به فضاي مجازي قدم گذاشت. سیاست «دیدگاه بی طرفانه» از مواردي است كه مورد ادعاي اين دانشنامه آزاد است هرچند اگر با اطلاعات قبلي به سراغ برخي از داده هاي اين وبگاه برويد متوجه خواهيد شد اين ادعا به هيچ عنوان با مقالات و مطالب منتشر شده در آن همخواني ندارد و بسياري از موضوعات در ويكي پديا به شكلي جهت دار منتشر مي شود و اين داده هاي جهت دار و هدفمند حتي به رقم آزاد بودن حق ويرايش براي هر كاربري كه به اين فضا وارد شود همچنان وجود دارد. به طور نمونه زمانی که برای ویرایش عنوان «مرگ» به «شهادت» اقدام کنید، هشدار داده‌ می‌شود: «توجه کنید! با توجه به اصل بی‌طرفی، کاربرد لقب «شهید» و مشتقات آن (مانند «نحوه شهادت») در مقاله‌های ویکی‌پدیا نادرست است. لطفاً از افزودن این واژه‌ها به مقاله خودداری کنید. «درگذشت»، «کشته شد» و «مرگ» واژه‌های بی‌طرفانه و مناسبی هستند.«

ارائه اطلاعات به زباني ساده موجب شد تا ویکی‌پدیا به سرعت كاربران بسیاری را جذب کند و به رنكينگ بالايي دست يابد؛ طوری كه در پایان سال اول فعاليتش به تعداد ۲۰٬۰۰۰ مقاله بین ۱۸ زبان خود رسید. اين وبگاه در پایان ۲۰۰۴ به تعداد ۱۶۱ زبان فعال شد. ویکی‌پدیا روی دسته‌ای از میزبان‌های وب لینوکس در فلوریدا و چهار مکان دیگر میزبانی می‌شود. این وب‌گاه تا سال ۲۰۰۴ تنها روی یک سرور بود تا آنجا که تنظیمات میزبان آن به چندین قسمت تقسیم شد. صفحات اين وبگاه ماهانه میلیاردها بار توسط کاربران در سراسر جهان و به بیش از 285 زبان دنیا دیده می‌شود. ویکی پدیا با راه اندازي صدها میلیون صفحه اطلاعات در حوزه های متنوع و به زبان‌های مختلف، سبب راه افتادن جریانی به نام جریان "ویکی سازی" در فضای مجازی گردید.

ویکی‌پدیا از پایان آوریل ۲۰۰۷ تاکنون، یکی از ۱۰ وب‌گاه برتر جهان از لحاظ شمار بازدیدکنندگان است. در میان تمام زبان‌های ویکی‌پدیا تا تاریخ۲۲ژوئن۲۰۱۵ (۱تیر۱۳۹۴)بیش از 135 میلیون صفحه وجود دارد که بیش از سی‌وپنج میلیون عدد از آن‌ها مقاله است. حدود۵۵٫۸ میلیون نفر كاربر در آن ثبت نام كرده اند که از میان آن‌ها، ۴٫۰۴۳ نفر مدیر هستند. ویکی‌پدیا دارای۲۹۰گونهٔ زبان ملل دنیا است.

ویکی پدیا به تمام كاربرانش اجازه مي دهد مقالات و داده هاي منتشر شده در آن را ويرايش كنند. برای ویرایش این دایره‌المعارف، صلاحیت خاصی لازم نیست فقط کافی است که با عضویت در این سایت یک شناسه کاربری و رمز عبور داشته باشید. تنها اتفاقي كه شما با آن مواجه مي شويد اين است كه به شما اخطار داده می‌شود که ممکن است اين مطلب يا مقاله همانگونه كه توسط شما ويرايش شده توسط هر شخص ديگري نیز ویرایش شود. تصمیم‌گیری در مورد مطالب و سیاست‌های ویرایشی ویکی‌پدیا با توافق عام و رأی‌گیری صورت می‌گیرد اما تصمیم آخر همیشه با «جیمی ولز» بنيانگذار اين پورتال است.

دانشنامه ازاد بودن از نگاه بسياري از كاربران ويكي پديا تنها يك ادعاست. استفاده آسان نقطه قوتي است كه در فراگيري و رنكينگ ويكي پديا تاثير داشته؛ اما در مقابل اجازه ويرايش به تمام كاربران و فاصله اي كه ميان ويرايش يك مطلب و بازسازي آن وجود دارد اطمينان درباره صحت داده هاي مطالب آن را زير سوال مي برد. بسیاری از کتابداران، دانشگاهیان و نویسندگان معتقدند ویکی‌پدیا به عنوان یک مرجع پذیرفته نیست. مجوز ویرایش همگانی، داده هاي ویکی‌پدیا را غیر قابل اعتماد مي كند. «تد پاپاس» رئیس ویرایشگران دانشنامه بریتانیکا در مصاحبه‌ای با گاردین در این رابطه می گوید: «فرضیه ویکی‌پدیا بر این استوار است که پیشرفت مداوم به کمال می‌انجامد. این فرضیه هیچگاه ثابت نشده‌است.»

رابرت مک‌هنری ویرایشگر سابق بریتانیکا در مقاله‌ای تحت عنوان «دانشنامه مورد اعتماد» ویکی‌پدیا را مورد انتقاد قرار داده‌است و می‌نویسد «هرچند که ممکن است مقاله‌ای در ویکی‌پدیا به درجه اعتبار بالایی دست یابد ولی تا ابد در معرض تغییر دخالت‌کنندگان بی‌اطلاع یا کم‌سواد قرار خواهد داشت.»

از سوي ديگر گاهي در اين سايت با جنگي ويرايشي ميان كاربران مواجهيم. ویرایش ویکی‌پدیا به دلیل وجود کشمکش‌ها، کار بسیار سختی است. کاربرانی هستند که با داشتن وقت زیاد و عقاید خاص، رأی خود را پیش می‌رانند زیرا هیچ کس وقت و نیروی مقابله با تعصب آن‌ها را ندارد.

از تمام اين حرفها كه بگذريم اعتبار علمي ويكي پديا به عنوان يك منبع ارجاعي مهم ترين و پر بحث ترين موضوعي است كه درباره اين دانشنامه وجود دارد.

"اعتبار" یک اثر یا نوشته علمی بدين معناست كه صحت، درستی آن مطلب راستی آزمایی شده و به تائید رسیده است؛ پس می تواند قابل استناد باشد. مطالب منتشر شده در ویکی پدیا عموماً داوری، بازنگری و بازخوانی نمی شوند تنها ممکن است شخصی بنا به سلیقه و نظر شخصی خود آن را تغییر دهد. عبارتی را به تعریفی بیفزاید یا عبارتی را از آن کم کند. کمتر اتفاق می افتد که لیستی متقن و قابل توجهی از منابع استنادی در پایان نوشته ها و نگارشات موجود در این وبگاه ها ذکر شود. نكته مهم ديگر اين است كه مطالب موجود در این وبگاه ها مدام تغییر می کند و يك منبع متغير مي تواند مرجعيت علمي مقاله يا پژوهش را به شدت زير سوال ببرد.

با وجود اين ویکی‌پدیا گاهي اوقات از سوي رسانه‌ها، مراکز علمی و دیگر منابع به عنوان مرجع یا ضمیمه، مورد استفاده قرار گرفته‌است اما كم نيستند اساتيدي كه با ديدن نام ويكي پديا در فهرست منابع، آن را رد مي كنند. برخي اما موافق اين سايت و اطلاعات آن هستند. اين گروه معتقدند که ویکی‌پدیا دانشنامه‌ای قابل ارجاع و استناد است و نحوه استفاده ما از آن می‌تواند خوب یا بد باشد. حتي امكان ويرايش سريع آن را بر دانشنامه هاي مكتوب برتري مي دهد. اين ديدگاه اما در تمام دنيا طرفداران چنداني ندارد و به نظر مي رسد ويكي پديا بيش از آن كه يك دانشنامه باشد،‌ وبگاهي است كه به رغم ادعاي بي طرفي اطلاعات را با زباني ساده و با اهدافي از پيش تعيين شده به مخاطب عام ارائه مي كند. انگار این سایت بیش از آنکه یک دانشنامه باشد با استفاده از ظرفیت سیستم های تحت وب 2 نسخه جدیدی از رسانه ها را عرضه کرده است؛ رسانه ای که مانند شبکه های اجتماعی مخاطب آن احساس انفعال و یک سویه بودن در ارتباط را ندارد و درست همین نکته است که ویکی پدیا را به اهدافش نزدیکتر می کند.

آنطور كه از جیمی ولز چهل و نه ساله نقل شده، وي در حدود ۵۰۰ هزار دلار برای ایجاد و گرداندن پروژه‌های ویکی‌اش هزینه کرده است. جیمی ولز، روابط گسترده ای با نخست وزیر سابق انگلیس و رییس رژیم صهیونیستی دارد. همسرش کیت گاروی، منشی تونی بلر، نخست وزیر سابق انگلیس است. بنابر گزارش بی بی سی عربی، ویکی پدیا به دقت از سوی صهیونیست ها رصد می شود و در میان آنها یکی از منابع پایه چمع آوری اطلاعات به شمار می رود. از این رو اخیرا دو سازمان یهودی تصمیم گرفته اند تا دوره های آموزشی ویژه ای را با هدف حفظ و توسعه اطلاعات موجود در ویکی پدیا آغاز کنند.

بی بی سی می افزاید: یکی از سازمان های طراح این اقدام "یسراییل شلی" است که اهتمام ویژه ای به مسایل یهود و صهیونیسم دارد. این سازمان برای ده ها تن از نویسندگان اسراییلی دوره آموزشی افزایش داده های ویکی پدیا با حفظ منافع اسراییل را برگزار کرده است.