مروری بر 9 دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی/ انتخابات؛ تجلی اراده و قدرت ملی

انتخابات فرآیندی دموکراتیک و رویدادی سیاسی و اجتماعی است که در جوامع مدنی به عنوان عاملی اثرگذار در تشکیل ارگان های حکومتی محسوب می شود. این رخداد مهم به مردم امکان می دهد که با رای خود شخص یا اشخاصی را برای مدتی مشخص جهت انجام دادن فعالیت در پست یا مسئولیتی برگزینند. مردم در واقع با شرکت در انتخابات نمایندگان خود را انتخاب می کنند تا آنان با حضور در کرسی های مختلف برای انجام دادن وظایفی که برای آنان تعریف شده است، در راستای تعالی و پیشرفت کشور بکوشند.

افرادی که برای عهده دار شدن مسئولیت های حکومتی نامزد شده اند، در فرصت قانونی که برای آنان در نظر گرفته می شود به تبلیغات می پردازند و طرح ها، رویکردها و هدف های خویش را درباره موضوع های مختلف مطرح می کنند، رای دهندگان نیز با بررسی برنامه های کاندیداهای گوناگون، فرد مورد نظر را انتخاب می کنند و بدین ترتیب، آرای خود را به صندوق ها می اندازند و در حقیقت با شرکت در انتخابات و برگزیدن نامزد مورد نظر خویش برای تحقق خواسته های خود و تعیین سرنوشت کشورشان گام بر می دارند. 

در کشورهای مختلف بسته به نوع حکومت و قوانین موجود، نهادهای متفاوتی مسئولیت اجرا و نظارت بر انتخابات را بر عهده دارد. در ایران نهاد متولی برگزاری انتخابات وزارت کشور و در ذیل آن استاندار، فرماندار و بخشداران هستند و شورای نگهبان قانون اساسی نیز بر تمام مرحله های انتخابات نظارت خواهد داشت، این نظارت استصوابی و عام به شمار می رود. 

انتخابات با پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی از ابزارهای برقراری دموکراسی شناخته شد و به دنبال آن همه پرسی های مختلفی در کشور برپا شد که از آن جمله می توان به انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی، شورای اسلامی شهر و روستا اشاره کرد. 

در این میان، انتخابات مجلس شورای اسلامی که تاکنون 9 دوره آن در کشور برگزار شده از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا مردم هر شهر نمایندگانی را برای حضور در مجلسی که به قانون گذاری و نظارت بر کار مسئولان نهادهای اجرایی می پردازد انتخاب می کنند تا سرنوشت شهر، منطقه و کشور خود را به دست شایسته ترین فردی بسپارند که در این مجلس نامزد شده است. 

قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در ماده یک فصل نخست می گوید: «انتخابات مجلس شورای اسلامی برطبق مقررات این قانون انجام می گیرد و دولت موظف است در برگزاری انتخابات ترتیبی اتخاذ نماید که پیش از پایان دوره قبل، انتخابات را برگزار نماید به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد.» ماده دوم این قانون نیز تعداد نمایندگان این مجلس را 290 تن اعلام کرده و افزایش آن را منوط به اصل 64 قانون اساسی دانسته است. در این میان برقراری نظامی دموکراتیک در جمهوری اسلامی ایران سبب شده است که در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی پنج کرسی به اقلیت های دینی اختصاص پیدا یابد. 

اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریم های ظالمانه، سبب شد تا ایران بیش از پیش در مسیر پیشرفت و توسعه در زمینه های گوناگون قرار بگیرد و این امر حساسیت و دشمنی های، دشمنان نظام اسلامی را برانگیخت تا با ترفندهای مختلف در برابر ایران صف آرایی کنند، بنابراین این مساله، ضرورت حضور مردم را در انتخابات پیش رو دو چندان می سازد، تا با آگاهی از شرایط موجود و حضور مقتدرانه در پای صندوق های رای و انتخاب افرادی شایسته و کاردان در جهت توسعه کشور حرکت کنند. 

این مهم پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا را بر آن داشت تا در آستانه دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی به بررسی 9 دوره انتخابات پیشین این مجلس بپردازد. 

نخستین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی که نظام جمهوری اسلامی تازه شکل گرفته بود، در 24 اسفند 1358 خورشیدی در 193 حوزه انتخابیه در سراسر کشور برگزار شد. تشکیل مجلس شورای اسلامی نهادسازی را در جمهوری اسلامی در مهم ترین بخش آن سامان داد و با شروع به کار آن، یکی از قوای سه گانه تأسیس شد و از آنجا که اختیارهای بسیاری داشت، توانست از لحاظ عملی به نظام سیاسی رسمیت بخشد. در این برهه نیروهای فعال سیاسی با آگاهی کامل از نقش و جایگاه این قوه، به تلاش و کوشش جهت موفقیت در انتخابات و راهیابی به مجلس پرداختند و جزء بعضی گروه های سیاسی کوچک که انتخابات را تحریم کردند، بیشتر احزاب و گروه ها، ضمن اعلام آمادگی برای شرکت همه جانبه در آن، مواضع خود را به صورت آشکار بیان کردند و هر کدام طرفداران خود را به شرکت گسترده در انتخابات فراخواندند. در این دوره از انتخابات سه هزار و 694 داوطلب برای 270 کرسی مجلس به رقابت پرداختند تا از نخستین افرادی باشند که با حضور در این مجلس به قانون گذاری بپردازند. این دوره از انتخابات با حضور 10 میلیون و 875 هزار و 969 تن از مردم کشور برگزار شد. سرانجام در دو دوره برگزاری این انتخابات ۲۳۴ تن از سراسر کشور به مجلس راه یافتند.

دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در 26 فروردین 1363 هجری خورشیدی در حالی برگزار شد که ایران چندین سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی دوران پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته و درگیر جنگی نابرابر با صدام و حامیان بیشمارش بود و دشمنان نظام اسلامی تحریم های شدید سیاسی، نظامی و اقتصادی را به کشور تحمیل کرده بودند. در این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی یک هزار و 592 تن، نامزد شرکت در انتخابات در 193 حوزه انتخابیه شدند و از این میان 270 نماینده با رای مردم به مجلس راه یافتند. در این روز تاریخی 15 میلیون و 607 هزار 306 تن از مردم در پای صندوق های رای حضور یافتند و با مشارکت 64.64 درصدی سرنوشت کشور خود را رقم زدند. 

19 فرودین 1367 خورشیدی حماسه بزرگ دیگری در کشور خلق شد و یک هزار و 999 داوطلب برای راه یافتن به مجلس سوم شورای اسلامی در حالی به رقابت پرداختند که کشور در شرایط حساس جنگ شهرها قرار داشت و رژیم بعث با کشاندن دامنه جنگ به شهرهای مختلف و بمباران مناطق مسکونی یکی از جلوه های خشونت بار جنگ تحمیلی را به نمایش گذاشته بود، اما این وضعیت نیز نتوانست به اراده استوار ملت ایران صدمه ای وارد سازد و آنها در این انتخابات که در 193 حوزه انتخابیه در کشور برپا شد، 270 تن از نامزدها را به عنوان نماینده اصلح خود به مجلس فرستادند. وزارت کشور آمار این شرکت کنندگان را 16 میلیون و 714 هزار و 281 تن و میزان مشارکت سیاسی مردم را در این انتخابات 59.72 درصد اعلام کرد. 

پایان جنگ تحمیلی سبب شد تا جبران و بازسازی خسارت های ناشی از جنگ در دستور کار دولت قرار بگیرد و چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی در چنین فضایی و همزمان با دوره سازندگی آغاز به کار کرد. این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی در 21 فروردین 1371 خورشیدی و با حضور 18 میلیون و 767 هزار و 42 تن برگزار شد. این استقبال پرشور از انتخابات نشان می داد که تحریم و فشارهای اقتصادی ناشی از جنگ، هرگز نمی تواند در اراده ملت ایران خللی وارد سازد. سرانجام از میان سه هزار و 233 نامزد حضور در این دوره از انتخابات، 270 تن با مشارکت 57.81 درصدی مردم در 196 حوزه انتخابیه به مجلس شورای اسلامی راه یافتند تا با اقتدار سکان نهاد قانونگذاری کشور را به دست بگیرند. 

در پنجمین دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی71.10 درصد واجدان شرایط رای دهی در 18 اسفند 1374 خورشیدی شرکت کردند. شرایط حاکم در داخل و خارج از کشور، اهمیت و حساسیت زیادی را در برگزاری این انتخابات سبب شده بود. آمریکا و متحدانش با مطرح ساختن اتهام های بی پایه و اساس فراوانی همچون نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم، فشارهای سیاسی و بین المللی فراوانی را به ایران وارد آورند، اما ایرانیان برای خنثی کردن دسیسه دشمنان، بار دیگر با شور و شوق بسیار از میان پنج هزار و 365 نامزد270 نماینده خود را در این مجلس برگزیدند. این انتخابات با حضور 24 میلیون و 682 هزار و 386 تن از واجدان شرایط در 196 حوزه انتخابیه برگزار شد. 

ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی همزمان با دوره اصلاحات، در 29 بهمن 1378 خورشیدی رقم خورد و مردم همیشه در صحنه ایران اسلامی با حضور پرشکوه در پای صندوق های رای و شرکت 26 میلیون و 82 هزار و 157 تن در این انتخابات؛ مشارکت سیاسی 67.35 درصدی خود را در تقویم جمهوری اسلامی به ثبت رساندند. این همه پرسی در 207 حوزه انتخابیه برگزار شد و 290 نماینده به مجلس راه یافتند. در این دوره شش هزار و 853 تن برای راهیابی به مجلس شورای اسلامی تعیین صلاحیت شده بودند. 

هشت هزار و 172 تن برای حضور در هفتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی تبلیغات خود را آغاز و برنامه های خویش را مطرح کردند که در این میان 290 تن از آنان با حضور 23 میلیون و 734 هزار و 677 تن از ملت ایران در انتخابات یکم اسفند 1382 خورشیدی به مجلس شورای اسلامی راه یافتند. این انتخابات با مشارکت 51.21 درصدی در 207 حوزه انتخابیه برگزار شد. هر چند در این دوره از انتخابات درصد مشارکت کل نماینگر مشارکت نسبتا بالای مردم است اما این مقدار در شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، شیراز بالاتر از 35 درصد نبود و علت این مساله نیز تعداد زیاد داوطلبان نمایندگی، وسعت شهرها، تنوع و پیچیدگی مشکلات، فعالیت ناچیز گروه های سیاسی برای شناساندن نامزدها و نبود رقابت جدی میان گروه های سیاسی بود. 

دوره هشتم انتخابات مجلس شورای اسلامی همزمان با اوج گیری پرونده هسته ای ایران و تحمیل تحریم های ظالمانه بود و ایرانیان این بار نیز بی اعتنا به فشارهای بین المللی در روزهای پایانی سال 1386 خورشیدی و در 24 اسفند، پای صندوق های رای حضور یافتند و از میان هفت هزار و 600 نامزد تعیین صلاحیت شده، 290 تن با مشارکت 55.40 درصدی ملت ایران در 207 حوزه انتخابیه کرسی های مجلس شورای اسلامی را در اختیار گرفتند. آمار شرکت کنندگان در این دوره از انتخابات 24 میلیون و 279 هزار و 717 تن اعلام شد. 

نمایندگان نهمین دوره مجلس شورای اسلامی که فعالیت آنان رو به پایان است در انتخابات مردمی 12 اسفند 1390 خورشیدی به این مجلس راه یافتند تا حضور 30 میلیون و 844 هزار و 462 تن از ملت ایران در پای صندوق های رای را ارج نهاده و با خدمتی صادقانه در 290 کرسی مجلس حضور یابند. این افراد با مشارکت 63.87 درصدی مردم در 207 حوزه انتخابیه برگزیده شدند. 

کمتر از 24 ساعت دیگر انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی با حضور میلیون ها تن از 54 میلیون و 915 هزار و 24 تن واجد شرایط رای دهی در 207 حوزه اصلی و 885 حوزه فرعی انتخابیه برگزار خواهد شد تا 290 نماینده ملت ایران با آمادگی کامل برای ادای دین خویش وارد این مجلس شوند. ایرانیان این بار نیز با درک حساسیت و شرایط موجود حضوری موثر در این عرصه خواهند داشت و اینک که ایران در فضای پسا برجام، بار دیگر با ورود به تعاملات بین المللی و ایفای نقش تاثیرگذار و مقتدرانه در بحران های منطقه ای و جهانی، جایگاه شایسته خویش را بازیافته است، حضور باشکوه و پررنگ همگان در انتخابات به عنوان پشتوانه ای قوی برای نظام اسلامی به شمار می رود.