احکام فقهی درسیاست خارجی ایران

- حفظ دارالسلام: دارالاسلام یعنی خانه اسلام و منظور آن مناطقی است که متعلق به مسلمانان است و در آنجا قوانین و دستورات دینی، سیاسی، معاشی، اقتصادی، اخلاقی و تربیتی رعایت می‌شود و یا اینکه اکثر ساکنین آن مسلمان هستند. این چنین سرزمینهایی وطن تمام مسلمانان عالم هستند. بر اساس آنچه از فرمایشات امام(ره) آمد، توجه و اهتمام ایشان به بلاد اسلامی و حمایت از محرومان و مستضعفان واضح و روشن است.

بر اساس این اصل، تمامی ارتباطات امنیتی، اقتصادی و خارجی باید در راستای این اصل شکل بگیرد. مسایلی از قبیل حسن همجواری، خرید و فروش تسلیحات، تجهیز قوا، جهاد تدافعی، مناسبات سیاسی، تجاری و اقتصادی با دول و سازمانهای دیگر که موجب امنیت و جلب حمایت دیگران و کمک به بشریت در جهت رسیدن به آرامش و همزیستی مسالمت آمیز است، در زیر مجموعه دارالسلام جای دارد.

 – نفی سبیل: سبیل در لغت به معنای راه است ولی در اصطلاح، این قاعده به معنی شریعت و قانون است. "نفی" به معنای بسته شدن و مسدود بودن است. مفاد قاعده نفی سبیل در شریعت اسلام این است که هیچ قانونی که موجب سلطه و نفوذ کفار بر مسلمانان شود، تشریع نشده است و همه راههای نفوذ بیگانگان بر مسلمانان مسدود است. اصل نفی سبیل بر تمام روابط خارجی و بین‌المللی در زمینه‌های گوناگون نظامی، سیاسی، اقتصادی و ... حاکمیت دارد و تمام روابط باید بر این پایه برنامه ریزی و کنترل شود. این اصل و قاعده فقهی ضامن پاسداری و حراست از استقلال اسلام و مسلمین در تمام زمینه‌هاست.

برای اثبات مشروعیت قانون نفی سبیل دلایل گوناگونی آورده می‌شود. آیه 141 سوره نساء که به آیه نفی سبیل مشهور است و نام این اصل هم از آن استخراج شده ازجمله این ادله است.

برخی مفسران برای نفی سلطه کفار و عدم جواز آن به آیه شریفه 118 سوره آل عمران استدلال می‌کنند که در آن خداوند مؤمنان را از دوستی با بیگانگان نهی می‌کند: "ای اهل ایمان غیر را به بطانه نگیرید" که مقصود از بطانه را دوستی و قرابت دانسته‌اند.

امام با الهام از آیه شریفه  "و لا ترکتوا الی الذین ظلموا" رکون به استکبار و اتحاد با ابرقدرتهاهای مداخله‌گر را امری غیر مجاز تلقی می‌کردند. چرا که پیشامد نابرابری قدرت میان دول اسلامی ضعیف و قدرتهای کافر سلطه جو امروز جز وابستگی و انقیاد ممالک اسلامی در برابر قدرتهای شیطانی نیست و لذا اتحاد با دول کافر قدرتمند، از نظر ایشان، در صورتیکه منجر به مداخله‌گری و استیلای آنان بر مسلمانان گردد نا مشروع و غیر مجاز محسوب می‌شود.

امام خمینی در کتاب "تحریر الوسیله" در مورد اصل نفی سبیل می‌گوید: "اگر روابط تجاری با کفار موجب ترس بر حوزه اسلام شود، ترک این روابط بر تمام مسلمانان واجب می‌شود. در اینجا استیلاء سیاسی یا فرهنگی دشمن وجود ندارد. اگر روابط سیاسی که بین دولتهای اسلامی و دول بیگانه بسته می‌شود و برقرار می‌گردد موجب تسلط کفار بر نفوس و بلاد و اموال مسلمانان شود یا باعث اسارت سیاسی اینها گردد برقراری روابط حرام است و پیمانهایی که بسته می‌شود باطل است...".

تأکید امام بر "سیاست نه شرقی و نه غربی" از باب نفی سبیل و طرد استیلا جویی امپریالیسم و سوسیال امپریالیسم و نیز بر مبنای بینش دینی ایشان در عدم پذیرش حمایت تمامی قدرتها بجز خدای تبارک و تعالی بود.

امام بر این اعتقاد بودند که یک کشور اسلامی باستی با تکیه بر ارزشهای دینی و ظرفیتهای بومی به اداره کشور خود اهتمام نماید و با تکیه بر هویت اصیل خود به کشورهای استیلا جو به هیچ وجه اجازه مداخله را در نظام تصمیم گیری خود ندهد، بلکه با سیاستی استقلالی از گرایش به قدرتهای شرق و غرب پرهیز نماید تا خود بتواند آزادانه سرنوشت خویش را تعیین کند.

بنابراین می‌توان استنباط کرد که استراتژی "نه شرقی و نه غربی" به عنوان یک راهبرد اساسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هماهنگ با مفاد قاعده نفی سبیل است که زیر بنای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهد. چنانچه از این اصل به خوبی می‌توان مفهوم کلی استراتژی جمهوری اسلامی ایران را در هر زمینه و در هر زمان شناخت و آنرا به عنوان معیاری برای تنظیم روابط خارجی و سیاست خارجی مطرح کرد.

از نظر امام(ره)، همچنانکه برای انسان صراط مستقیم وجود دارد، برای دولت و زمامدارن نیز صراط مستقیم متصور است و تجلی آن در سیاست خارجی همان سیاست "نه شرقی و نه غربی" است. اگر دولتی در صراط مستقیم قرار گیرد، استراتژیها، اصول و عملکرد سیاست خارجی او نیز استمرار حرکت انبیا خواهد بود. ایشان ضمن توجه به عوامل محیطی داخلی و بین‌المللی مؤثر بر سیاستگذاری خارجی، بر تقویت باورها و ذهنیت عامه مردم، بیداری و آگاه شدن ملتها جهت تحقق اهداف سیاست خارجی دولت اسلامی تأکید دارند. از دیدگاه ایشان، صدور انقلاب که همان صدور اسلام ناب محمدی(ص) است، رسالت و تعهد دولت اسلامی است و حمایت از ملل محروم و مستضعف و حمایت از حکومت جهانی اسلام و سایر نقشهای دولت اسلامی در این راستا مفهوم و معنی می‌یابد.

امام(ره) در بخشی از سخنانشان در این خصوص می‌فرمایند: بر هیچ یک از مردم و مسئولین پوشیده نیست که دوام و قوام جمهوری اسلامی ایران بر پایه سیاست نه شرقی و نه غربی استوار است و عدول از این سیاست، خیانت به اسلام و مسلمین و باعث زوال عزت و اعتبار و استقلال کشور و ملت قهرمان ایران خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران نباید تحت هیچ شرایطی از اصول و آرمانهای مقدس و الهی خود دست بردارد. انشاءالله مردم سلحشور ایران کینه و خشم انقلابی و مقدس خویش را در سینه‌ها نگه داشته و شعله‌های ستم سوز آنرا علیه شوروی جنایتکار و آمریکای جهانخوار و اذناب آنان به کار خواهند گرفت تا به لطف خداوند بزرگ پرچم اسلام ناب محمدی(ص) بر بام همه عالم قد بر افروزد و مستضعفان و پابرهنگان، صالحان و وارثان زمین گردند.

جمهوری اسلامی ایران از بدو انقلاب اسلامی با الهام از قاعده فقهی نفی سبیل در سیاست خارجی بر نفی سلطه گری اصرار ورزیده است.

-تألیف قلوب: یکی دیگر از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران "تألیف قلوب" است. از نظر فقهی تألیف قلوب عبارت است از حمایت اقتصادی مسلمین و یا کفار توسط پیامبر و یا امام و یا فقیه و دولت اسلامی به منظور جلب آنان برای جهاد و مبارزه و گرایش به اسلام و دفاع از آن. در این راستا دین اسلام برای تشویق و تقویت ایمان مسلمانان ضعیف الایمان و نیز برای جلب کفار به جهاد و مبارزه علیه طاغوت و یا جلب آنان برای شرکت در دفاع از وطن اسلامی، بودجه مالی ویژه‌ای را در نظر گرفته و اعمال چنین سیاست خارجی تألیف قلوب نامیده می‌شود.

امام(ره) در این خصوص می فرماید: مسلمین باید با هم ید واحده باشند. اینها باید دست واحد باشند، مجتمع باشند، خودشان را از هم جدا ندانند، مرزها را اسباب جدایی ملتها ندانند، مرزها جدا، قلبها با هم.