سوریه؛ لانه زنبور یا جبهه جنگ نیابتی؟!

اکنون بیش از 300 گروه معارض در سوریه با افکار و ایده‌های متفاوت و قوانین خاص خود در حال نبرد با ارتش سوریه و محور مقاومت هستند، با ظهور داعش در سوریه، محور معارضان به چندین گروه اصلی و زیر شاخه‌های فرعی با گروه‌های ریز و درشت تقسیم شد که گروه‌های اصلی را می‌توان شامل داعش (دولت اسلامی عراق و شام) و جبهه‌ی النصره و گروه‌های کرد تقسیم کرد، هرچند که تمام این گروه‌ها تفکر تکفیری و کشتار ندارند، اما همه آنها در آوارگی مردم شامات مقصر هستند.

سبک درگیری‌های داخلی سوریه با حضور داعش در این منطقه تغییر کرد و از شورش‌های داخلی به جنگ‌های شهری و جنگ‌های متعارف که به گفته تحلیلگران کابوسی بزرگ است و همچون خنجر دو سر برنده عمل کرده، تغییر تاکتیک داد. به وضوح مشخص است داعشِ دست‌ساز و هدیه خانمان‌برانداز غرب به شرق، بدون حمایت مالی امکان ادامه بقا ندارد اما طراحان این جنگ نیابتی از جمله عربستان، ترکیه، قطر، آمریکا و اردن با تامین مالی و تسلیحاتی این گروه تروریست سعی در نا آرام‌کردن منطقه و دستیابی با اهداف از پیش تعیین شده خود دارند.

از آنجای که ورود مستقیم این کشورها به جنگ خسارات فراوانی را برایشان به همراه دارد و علاوه بر هزینه‌های اجتماعی ضربه سنگینی به اقتصاد زده و سبب سقوط ارزش پول، فرار اقتصادی، جنگ روانی و ... می‌شود، کشاندن جنگ به سوریه برای عربستان، قطر و اردن به صرفه‌تر بوده و از سوی دیگر ترکیه نفتش را رایگان دریافت می‌کند و آمریکا تسلیحات نظامی ساخته شده‌اش را می‌فروشد تا به ارتقای رفاه مردمش کمک کند و از اجازه قدرت‌گیری را به ایران ندهند.

اما برای برهم زدن این تئوری‌ها نیز تاکتیک‌های وجود دارد که از آن جمله می‌توان به کمک تسلیحاتی روسیه به سوریه، عدم دخالت سیاسی و نظامی عرب‌ها و آمریکا و حضور مدافعان حرم عراقی،‌ ایرانی و افغان در سوریه اشاره کرد که این موارد احتمال حضور نظامی ناتو در منطقه را به حداقل می‌رساند. البته سیاست‌های یک بام و دو هوایی آمریکا در مواجهه با کشورهای حوزه خلیج‌فارس در راستا حفظ منافع این کشور به راحتی قابل شکست نیست، واشنگتن سوریه را وارد جنگ فرسایشی کرده که از داخل با موانع زیادی مواجه است و تجهیز و هدایت‌کردن گروه‌های شورشی از جمله اقدامات مورد تاکید عربستان است که نمونه آن گروه تروریستی جیش‌الاسلام است که در حال حاضر از گروه‌های معارض قدرتمند در سوریه به حساب می‌آید که در ذیل اشاراتی به نحوه شکل‌گیری این گروهک می‌شود.

برای معرفی گروه جیش‌الاسلام (ارتش اسلام) باید به سال 2011 برگردیم، در تابستان این سال و در پی فرمان عفو عمومی بشار اسد، زندانیان اسلام‌گرا و جهادی زندان صیدنایا آزاد شدند که «زهران علوش» نیز در میان آنان بود. او هسته‌اولیه «جیش‌الاسلام» با عنوان «کتائب‌الاسلام» یا «سریه‌الاسلام» را در نزدیکی دمشق پایه‌گذاری کرد و به سرعت با استفاده از دلارهایث نفتی و حمایت‌های عربستان سعودی غوطه‌شرقی دمشق را از دست دولت خارج کرد. جیش‌الاسلام در سال‌های 2013 تا 2015 با جذب گروه‌هایی از استان‌های حماه، ادلب، حلب و درعا، هسته‌های قدرتمندی را در این مناطق پایه گذاشت و با انجام بمب‌گذاری، ترورها و برپایی رژه نظامی بزرگ در نزدیکی کاخ بشار اسد، قدرتش را به رخ کشید.

هلاکت زهران علوش

با این حال مرگ زهران علوش در انتهای سال 2015 ضربه مهلکی به جیش‌الاسلام وارد کرد و سرنوشت گروه را در هاله‌ای از ابهام برد، اما گردانندگان جیش‌الاسلام به سرعت «عصام بویضانی» معروف به «ابوهمام» را به فرماندهی برگزیدنند تا از تفرقه جلوگیری کنند.

ابو همام، متولد 1975 در دوما و فرمانده سابق لواءالانصار که در سمت فرمانده عملیات جیش‌الاسلام در غوطه‌شرقی فعالیت می‌کرد. او قبل از شورش‌های داخلی سوریه تاجر بود و به بسیاری از کشورها سفر کرده بود. حال باید منتظر ماند و دید عملکرد ابوهمام جیش‌الاسلام را به کجا می‌برد؟

اما از دید منتقدان زهران علوش، نه تنها یک قهرمان نبود بلکه فردی قدرت‌طلب با تمایلات دیکتاتورمابانه بود که برای حفظ قدرت خود بر غوطه‌شرقی به انواع روش‌ها دست می‌زد. دادن پست‌ها و فرماندهی به دوستان و نزدیکان خود، ایجاد شبکه‌ای از تونل‌های اختصاصی برای ارتباط با جهان خارج، در دست گرفتن سیستم توزیع ارزاق عمومی و سو استفاده از آن، تهدید، شکنجه و ترور مخالفان از جمله اقداماتی است که علوش برای حفظ قدرت در غوطه از آنها استفاده می‌کرد.

گمانه‌زنی درباره آینده سوریه با توجه به اوضاع نابسامان فعلی و وجود گروهک‌های متعدد معارض که بعضا قدرتمند و در مواردی حضورشان در حد اعلان فیسبوکی یا در فضای مجازی است، با بررسی تحلیلی بازیگران این جنگ نیابتی چندان دور از ذهن نیست، کشورهای درگیر در این نبرد برای ترسیم اهداف خود در مذاکرات‌، همایش‌ها و دیدارهای دیپلماتیک دو یا چند جانبه بارها مواضع خود را اعلان کردند که در ذیل اشاراتی به آن می‌شود.

مواضع کشورهای درگیر در جنگ نیابتی سوریه

عربستان همواره در موضوع بحران سوریه در حالی که به تسلیح معارضان از جمله داعش می‌پردازد ایران را متهم به دخالت در امور سوریه، دامن‌زدن به تنش‌های فرقه‌ای و حمایت از تروریسم می‌کند که در این رابطه نیز موضع‌گیری‌های خصمانه‌ای در برابر ایران داشته است. عادل‌الجبیر وزیر امور خارجه عربستان در جدیدترین موضع‌گیری در نشست وزرای خارجه در "شورای همکاری عرب-هندوستان"گفت:‌ شواهدی از فعالیت‌های خصمانه ایران وجود دارد و اینکه این کشور در فهرست کشورهای حامی تروریست سازمان ملل است. در ایران نهادهایی هست که بعنوان سازمان‌های تروریستی طبقه‌بندی شدند و مقام هایی دارد که بخاطر انجام اقدامات مرتبط با فعالیت‌های تروریستی تحت تعقیب هستند. جبیرپیش از این گفته بود که «عربستان قربانی ترور» و «در خط مقدم مبارزه با تروریسم» است!

اوج نگرانی‌های عربستان برای قدرت ایران در منطقه و عصبانیت از مرگ زهران علوش با حرکت‌های عجولانه چون اعدام شیخ نمر و تعدادی از شیعیان عربستان نمایان شد، چنانچه الحیاه می‌نویسد، حاضر نشدن برخی از نمایندگان کویتی به ویژه نمایندگان شیعه در جلسه پارلمان برای حمایت از عربستان نشان از همسو بودن آنها با سیاست‌های تهران دارد. سی ان ان نیز در جملاتی هشداری نوشت عربستان قدرت ایران در منطقه بیش از هر زمان دیگر احساس می‌کند و تحلیل پایگاه فاینشنال پست کانادا با تیتری مناقشه‌برانگیز درباره اعدام شیخ‌نمر و احتمال جنگ بعدی خاورمیانه، بیم و نگرانی‌های عربستان را در حضور قدرتمند ایران در عرصه جهانی بیشتر به رخ کشید.

اکنون عربستان در عین علاقه‌مندی به تسلط بر خاورمیانه با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و در مخمصه‌ای گرفتار شده که از سوی با جنگ موازنه قدرت داخلی و از سوی دیگر با شیعیان سعودی که با مواضع ضد ایرانی عربستان مخالف هستند، درگیر است و اما همچنان این کشور دنبال رفتار متخاصمانه با ایران است و این گونه رفتار سبب شد تا محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در حاشیه اجلاس داووس با اظهاراتی که رنگ و بوی متفاوت داشت، عربستان را مورد خطاب قرار دهد و بگویید: امیدواریم هرچه زودتر سر عقل بیاید. ما خود را ‌در حالت دشمنی و تخاصم با عربستان سعودی نمی‌بینیم. ما بر این باوریم که عربستان در پی توافق هسته‌ای ایران سراسیمه شده و اقدامات تحریک‌آمیز صورت داده و امیدواریم که هر چه زودتر به خود بیایند و شاهد رفتار معقولانه آنها باشیم.

ترکیه به عنوان یکی از کشورهای متخاصم در نبرد نیابتی سوریه قصد دارد پایگاه نظامی در سومالی با هدف آموزش نیروهای سومالیایی و سایر کشورهای آفریقایی بسازد. دولت ترکیه همچنین بزرگترین کمک مالی در تاریخ سومالی را به این کشور قحطی‌زده آفریقایی اهدا خواهد کرد. این کمک در حالی صورت می‌گیرد که دولت خود خوانده داعش در جستجوی سرزمینی برای اشغال در آفریقا است.

ترکیه با اتخاذ مواضع متفاوت همواره در پی دستیابی به منافع خود در نبرد سوریه بوده، اکنون در حالی ترکیه وارد خاک سوریه شده که روسیه آنها را متهم به نقض تمامیت ارضی سوریه کرده و با گسیل نیروهایش به سمت جرابلس، در لوای ادعای مبارزه با دواعش، کردها و پ.ک.ک را سرکوب می‌کند و از سوی دیگر با تجهیز تسلیحاتی داعش در پی حصول منافع سیاسی خارجی خود است.

آمریکا از کشورهای درگیر در نبرد نیابتی سوریه است که این بازیگر که خود از طراحان این فاجعه است در دو جنبه ایفای نقش می‌کند که در همین راستا نیویورک تایمز در گزارشی به افشای حمایت مالی عربستان از طرح محرمانه آمریکا طی سال‌های اخیر برای حمایت از شورشیان سوری پرداخته و می‌نویسد: از زمان دستور باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا برای تسلیح شورشیان سوری به سازمان سیا، این سازمان اطلاعاتی و همتای عربستانی آن طرحی غیرعادی را برای پیشبرد ماموریت آموزش شورشیان سوری اجرا کرده‌اند که آمریکایی‌ها اسم رمز "الوار چنار" را روی آن گذاشتند.

صهیونیسم و تروریسم از یک جنس هستند و اسرائیل هرگز هدف حمله داعش نخواهد بود و از آنجای که آمریکا تحت تسلط صهیونیست است با آمریکا نیز کاری نخواهد کرد.

داعش فرزند ناخلف موساد و سیا است که در عملیاتی با نام «لانه‌زنبور» برای حمایت از اسرائیل تشکیل شد و شواهد حاکی از آن است که «ابوبکر بغدادی» رهبر داعش تحت آموزش موساد دوره‌ دیده است.

گروه تروریستی داعش اکنون که موقعیش را در خاورمیانه نامطلوب می‌بیند، تلاش می‌کند با استقرار در لیبی بر بخشی اراضی دارای چاه نفت مسلط شود. دیلی تلگراف چاپ انگلیس به نقل از اسماعیل شکری، فرمانده اطلاعات نظامی شهر مصراته (شمال غرب لیبی) به تلاش داعش برای تغییر پایتخت از «رقه» و «موصل» به «سرت» تاکید می‌کند.

براساس آخرین اعلام مسئولان امنیتی لیبی، البغدادی با گسیل نمایندگان ویژه به لیبی در پی سازماندهی اوضاع در سرت است. این شهر زادگاه معمر قذافی، رهبر سابق لیبی است. سرکردگان داعش اکنون همفکران‌شان را به لیبی دعوت می‌کنند.

قطر به عنوان دیگر متحد مالی ضد اسد بارها در موضع‌گیری‌های رسمی تسلیح مخالفان سوری با ادعای واهی احترام به حق دفاع از خود در برابر نظام این کشور اعتراف کرده، خالد بن‌محمد عطیه وزیر خارجه قطر در دیدار با همتای روس خود از جامعه جهانی خواسته در راستای توقف کشتار و سیاست گرسنگی علیه شهروندان سوری اقدام کنند و در گفتگوی دیگر با شبکه تلویزیونی "روسیا‌ الیوم" در 19 ژانویه 2016 اعلام کرد کشورش از دخالت‌های نظامی روسیه در سویه غافلگیر شده، اگرچه روسیه را بازیگر بزرگی در منطقه و عامل حل بحران در منطقه می‌داند.

این تغییر مواضع نشات گرفته از تصمیم آمریکا و غرب در بازی بیشتر دادن به عربستان سعودی است که باعث نارضایتی ترکیه و قطر شده و آنها را دچار تنگنایی سیاسی در برابر بحران سوریه کرده، هر چند این کشورها تلاش می‌کند که خود را حامی پایان درگیری‌ها در سوریه نشان دهند اما به انحای مختلف دست به اقداماتی زدند که به خواسته مردم سوریه نزدیک نبوده است.

جمهوری اسلامی ایران همواره بر حاکمیت و خواست مردم و مسئولان سوریه در کشورشان تاکید دارد و خواستار عدم دخالت دیگران به ویژه آمریکا در مسایل داخلی این کشوراست که این موضوع در موضع‌گیری مقامات بلندمرتبه ایران بارها تکرار شده، از جمله رهبر انقلاب در دیدار با رئیس‌جمهور روسیه با تاکید بر اینکه نقشه‌ی بلندمدت آمریکا برای منطقه به زیان همه‌ی ملت‌ها و کشورها به‌ویژه ایران و روسیه است و باید با هوشمندی و تعامل نزدیک‌تر، آن را خنثی کرد. افزودند: یک جبهه‌ی وسیع دشمن در مقابل خودمان داریم. از سردمداران رژیم صهیونیستی و دولت آمریکا ... تا عوامل تکفیری و داعش. همه‌ی تحلیل‌های آنها متوجه این است که چه کنند درخت تناور انقلاب را ریشه‌کن کنند. همه‌ی همتشان این است که این ماندگاری را از بین ببرند. همه‌ی همت ما باید این باشد که ماندگاری انقلاب بماند.

ایشان، تصمیمات و اقدامات مسکو در موضوع سوریه را موجب افزایش اعتبار منطقه‌ای و جهانی روسیه و شخص آقای پوتین برشمردند و افزودند: آمریکایی‌ها در نقشه‌ای بلندمدت، درصددند با تسلط بر سوریه و سپس گسترش کنترل خود بر منطقه، خلأ تاریخی تسلط نداشتن بر غرب آسیا را جبران کنند که این نقشه تهدیدی برای همه‌ی ملت‌ها و کشورها به‌ویژه روسیه و ایران است.

مقام معظم رهبری با بیان اینکه درباره‌ی سوریه هر راه‌حلی باید با اطلاع و موافقت مردم و مسئولان این کشور دنبال شود، کمک‌های باواسطه و بی‌واسطه‌ی آمریکایی‌ها به گروه‌های تروریستی از جمله داعش را از دیگر نقاط ضعف آشکار سیاست‌های آمریکا خواندند و افزودند: همکاری با کشورهایی که به‌خاطر حمایت از تروریست‌ها اعتباری در افکار عمومی منطقه و جهان ندارند نشان می‌دهد آمریکایی‌ها از دیپلماسی شرافتمندانه برخوردار نیستند.

ایشان حل صحیح موضوع سوریه را بسیار مهم و در آینده‌ی منطقه تأثیرگذار برشمردند و افزودند: اگر تروریست‌هایی که این جنایات را در سوریه مرتکب می‌شوند سرکوب نشوند، دامنه‌ی فعالیت‌های مخرّب آنها به آسیای میانه و مناطق دیگر گسترش خواهد یافت.

«عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور و رئیس شورای امنیت ایران در دیدار با نخست وزیر سوریه، ایران، سوریه، عراق، یمن و دیگر کشورهای اسلامی را دارای دشمنان مشترکی دانست که در راس آن‌ها آمریکا و رژِیم صهیونیستی هستند و گفت: برخی از کشورهای منطقه با آن‌ها همراهی می‌کنند و کشته‌شدن سنی و شیعه برای دشمنان اهمیتی ندارد و تنها به منافع خود از ایجاد اختلاف و درگیری بین مسلمانان فکر می‌کنند، یکی از عبرت‌های جنگ این است که باید برای ایجاد انسجام و وحدت کشور‌ها، ملت‌ها و فرقه‌های اسلامی تلاش کنیم و البته شامل تکفیری‌ها و وهابی‌ها و دیگر فرقه‌های جعلی و ساختگی نمی‌شود.

اما رویارویی‌های ایران در این نبرد نیابتی با زیاده‌خواهی و دخالت‌های عربستان نیز چشمگیر است و تحرکات سعودی‌ها با ادبیات غیردیپلماتیک حرکات احساسی را در ایران رقم زد که مورد تایید مسئولان نبود که از آن جمله حمله به سفارت عربستان در تهران بود که این مساله منجر به قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور و جنگ لفظی میان آنها شد، از سوی برخی کشورها چون روسیه، عراق و پاکستان تاکنون قصد میانجگری در این موضوع را داشتند که وزیر خارجه عربستان در مورد این پیشنهادات تاکید کرد، کشورش به هیچ کمکی نیاز ندارد. ما می‌دانیم ایران کجا ایستاده و ایران هم می‌داند عربستان کجا ایستاده است. آنها (ایرانی‌ها) از موارد اختلاف ما با خود و کاری که باید برای اثبات جدیت خود و تمایلشان برای داشتن روابط عادی با ما انجام دهند، خبر دارند و ما نیز همان کار را انجام خواهیم داد.

روسیه در حال حاضر ‌با ژست قیم‌گونه در پی حمایت از سوریه و نابودی دواعش است و در این راستا تاکنون در کنار ارتش سوریه خسارات سنگین و حملات نابودکننده‌ای را به تکفیری‌ها و تروریست‌های ارهابی‌ زده است تا بتواند در ایجاد امنیت در منطقه مثمرثمر باشد اما در نهایت باید اهداف بلندمدت آنها را نیز بررسی کرد چنانچه که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با رهبر ایران مواضع دو کشور در موضوع سوریه را بسیار نزدیک خواند و با اشاره به اهمیت فراوان همکاری‌ها در این زمینه گفت: ما نیز تأکید داریم که حل بحران سوریه فقط از طریق سیاسی و پذیرش رأی مردم این کشور و خواست همه‌ی اقوام و گروه‌های سوری امکان‌پذیر است و هیچ‌کس حق ندارد نظر خود را به مردم این کشور تحمیل کند و به‌جای آنها درباره‌ی ساختار حکومت و سرنوشت رئیس‌جمهور سوریه تصمیم بگیرد.

وی در اظهارتی موازی با موضع رهبر ایران می‌گوید: آمریکایی‌ها می‌خواهند اهداف محقق‌نشده‌ی خود را در میدان درگیری‌های سوریه، پای میز مذاکره پیگیری کنند و ما مراقب این مسئله هستیم و از سوی دیگر ادامه‌ی حملات این کشور به گروه‌های تروریستی در سوریه، همکاری و همفکری تهران - مسکو را درباره‌ی روند حل سیاسی مسئله‌ی سوریه کاملاً ضروری می‌خواند و تاکید می‌کند کسانی که در جهان ادعای دموکراسی دارند نمی‌توانند با انتخابات در سوریه مخالفت کنند.

پوتین در موضع‌گیری دیگر در حالی که روابطش را با ایران خوب و شراکتش با عربستان سعودی را با ثبات ارزیابی می‌کند، اعلام آمادگی می‌کند تا در صورت نیاز به انجام اقداماتی کمک‌کننده برای حل اختلاف میان ایران و عربستان بپردازد و می‌گوید اگر ما بدانیم که چنین کاری مفید خواهد بود آماده‌ایم تا هر چه زودتر برای کاهش تنش میان این دو کشور کمک کنیم.

از آنجایی که در حال حاضر داعش تبدیل به یک جریان فکری با تعدادی طرفدار شده، حتی با فرض بیرون‌کردن آنها از سوریه، این دمل چرکی سراز جای دیگر در آورده، همان‌گونه که اکنون لیبی را به عنوان محلی جدید برای اجرای شرارت‌ها انتخاب کردند، شکست داعش ده‌ها سال زمان‌بر است؛ چون برای طراحی و هدایت آن برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی دقیق و خاصی صورت گرفته، با این تصویر نمی‌توان با خیال آسوده نشست و منتظر نابودی این جریان فکری شد، این فاجعه چند جانبه مصایب زیادی را برای منطقه به بار آورده که مهمترین آن رخت بربستن امنیت از منطقه و حضور استثمارگران به بهانه‌های دفاع از حقوق بشر است. اما ناگفته نماند که تشریک مساعی بین‌المللی و منطقه‌ای در حل بحران سوریه از یک سو و حفظ حاکمیت و وحدت برای نجات سوریه از سوی دیگر حائز اهمیت است و خواسته‌های مردم سوریه برای تحقق آزادی و دموکراسی باید مدنظر گرفته شود و با برگزاری انتخابات آزاد اجازه تعیین سرنوشت به سوری‌ها داده شود تا پایانی به درگیری‌های پنج ساله‌ آنها باشد. در غیر این صورت باید منتظر تراژدی دردناکی بود که آوارگی، نابسامانی، بی‌هویتی، رنج و درد را برای سوری‌ها به همراه دارد، در عین اینکه تهدیداتی را نیز برای کشورهای منطقه به ارمغان می‌آورد و زمینه را برای حضور نظامی در منطقه فراهم می‌کند. راهکار موقت برای برخورد با ابوبکر بغدادی و دست نشاندهایش برخورد به شیوه و سبک خودشان است، هرگز با سبک جنگ کلاسیک نمی‌توان با داعشی که با شیوه‌های مختلف از سبک جنگ شهری و دشتی بهره می‌برد، برخورد کرد. در مرحله اول فرماندهان ارتش سوریه باید تجدیدنظری در سبک جنگی خود کرده و دست از نشستن در اتاق‌های عملیات برداشته و وارد کارزار جنگ شوند و در مرحله بعدی و برای اقدام اساسی در برخورد با دواعش باید در مورد سبک فکری و دست‌های پشت پرده داعش در عرصه جهانی افشاگری صورت گیرد. در عصر ارتباط دیگر برای اطلاع‌رسانی نیاز به حضور فیزیکی نیست بلکه استفاده از شبکه‌های مجازی و بهره‌مندی از رسانه‌های تخصصی این کار را آسان کرده و در این تحلیل بر لزوم استفاده از نظر کارشناسان متخصص افکار عمومی و متخصصان رسانه در کنار تحلیلگران سیاسی تاکید می‌شود.