چالش های توسعه انرژی خورشیدی در ایران

انرژی خورشیدی یکی از منابع انرژی های تجدیدپذیر و از مهمترین آنهاست اما میزان تابش این انرژی در نقاط مختلف جهان متغیر بوده و در کمربند خورشیدی زمین بیشترین مقدار را داراست. 

کشور ایران نیز در نواحی پرتابش واقع است و مطالعات نشان می دهد که استفاده از تجهیزات خورشیدی در ایران مناسب بوده و می تواند بخشی از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین کند.

به استناد اطلاعات سازمان انرژی های نو، ایران کشوری است که به گفته متخصصان این فن با وجود ٣٠٠ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش ٥,٥ – ٤,٥ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است. 

برخی از کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر نهاده و در حالتی آرمانی عنوان می کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه های دریافت انرژی تابشی می تواند انرژی مورد نیاز بخش های گسترده ای از منطقه را نیز تأمین و در زمینه صدور انرژی برق فعال شود.

برمبنای مطالعات انجام شده توسط DLR آلمان، در مساحتی بیش از دو هزار کیلومترمربع، امکان نصب بیش از 60 هزار مگاوات نیروگاه حرارتی خورشیدی وجود دارد بنابراین درصورت اختصاص مساحتی معادل ١٠٠×١٠٠ کیلومترمربع زمین به ساخت نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک، میزان برق تولیدی آن معادل کل تولید برق کشور در سال ١٣٨٩ خواهد بود.

آمارهای مربوط به سال 2011 میلادی نشان می دهد که آلمان، ایتالیا، ژاپن، اسپانیا و آمریکا کشورهای پیشرو در زمینه بیشترین ظرفیت نصب شده سیستم های فتوولتائیک بوده اند و آلمان و ایتالیا به اتفاق یکدیگر، 57 درصد از ظرفیت عملیاتی جدید این حوزه را در سال ٢٠١١ به خود اختصاص دادند.

مجموع ظرفیت نصب شده سیستم های فتوولتائیک تا انتهای سال ٢٠١١ در اتحادیه اروپا ٥١ گیگاوات بود که این میزان در حدود سه چهارم از کل ظرفیت نصب شده جهانی را شامل می شود و پاسخگوی تقاضای برق بیش از ١٥ میلیون خانوار اروپائی بوده است.

از دیگر بازارهای برتر اروپا در زمینه انرژی خورشیدی می توان به بلژیک، انگلستان، یونان و اسپانیا اشاره کرد.

توجه به گسترش انرژی خورشیدی فقط به کشورهای توسعه یافته، محدود نمی شود و برخی از کشورهای درحال توسعه همچون مغرب با توجه به پتانسیل های طبیعی خود، حرکت های خوبی در این مسیر آغاز کرده اند به طوری که بزرگترین نیروگاه برق خورشیدی دنیا به زودی در این کشور که به سرزمین صحراهای سوزان معروف است افتتاح خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری های بین المللی، این نیروگاه بزرگ خورشیدی که با نام 'نور 1' ( Noor-1 ) شناخته می شود بخشی از ساختار عظیمی است که به عنوان بزرگترین تأسیسات تولید برق از طریق صفحات خورشیدی شناخته می شود.

این نیروگاه بزرگ که توسط آژانس انرژی خورشیدی مغرب موسوم به Masen ساخته شده است، با توان تولید ۱۶۰ مگاوات برق خورشیدی، نقش قابل توجهی در برنامه های این کشور برای کاستن از حجم گازهای گلخانه ای این کشور آفریقایی خواهد داشت و محاسبات صورت گرفته، حاکی از آن است که راه اندازی این نیروگاه موجب کاهش ورود ۲۴۰ هزار تن دی اکسید کربن تولیدی در این کشور به اتمسفر خواهد شد.

فازهای بعدی این پروژه عظیم با نامهای 'نور 2' و 'نور 3' به ترتیب در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ راه اندازی خواهند شد و حتی گفته می شود فاز چهارم این پروژه نیز در دستور کار سازندگان آن قرار دارد و با تکمیل پروژه، مساحتی به بزرگی ۳۰ کیلومتر را دربرخواهد گرفت که از این حیث در دنیا بی نظیر خواهد بود.

برآوردهای دقیق صورت گرفته در این زمینه نشان می دهد این نیروگاه درصورت فعالیت کامل، ۵۸۰ مگاوات برق خورشیدی تولید می کند که نیاز یک میلیون خانه به انرژی را تامین خواهد کرد.

دکتر 'کورش شوری' دبیر کل انجمن علمی انرژی خورشیدی  به سابقه شکل گیری این انجمن در سال 1370 اشاره کرد و گفت: اقدامات اولیه برای فعالیت این انجمن از سال 70 آغاز شد و در سال 73 مجوز فعالیت رسمی خود را از وزارت علوم دریافت کرد.

وی بزرگترین مانع رواج و گسترش انرژی خورشیدی در ایران را ارزان بودن انرژی های فسیلی برشمرد و گفت: با اختصاص سوبسید به انرژی های فسیلی و ارزانی آنها، دیگر کسی در کشور به دنبال انرژی های تجدیدپذیر نرفت و دولت نیز الزامی برای حمایت از این گونه انرژی ها احساس نمی کرد.

شوری با تشکر از حرکت های خوبی که با ورود تیم مدیریتی جدید به سازمان انرژی های نو ایران در زمینه انرژی خورشیدی صورت گرفته است، اظهار داشت: در سال های گذشته، سازمان انرژی های نو با اذعان به اینکه سرمایه گذاری در حوزه انرژی های تجدیدپذیر، محکوم به شکست است به افراد پیشنهاد سرمایه گذاری در این حوزه را نمی دادند و از همه بدتر این که در برخی موارد شاهد بودیم که این سازمان، به جای ایفای عملکرد نظارتی، خودش مجری شده و به رقیب بخش خصوصی تبدیل شده بود که همین امر موجب از دست رفتن جذابیت رقابت در این حوزه برای بخش خصوصی می شد. 

عضو هیات مدیره انجمن علمی انرژی خورشیدی یادآور شد: ولی خوشبختانه الان تیم جدیدی که در سازمان انرژی های نو ایران سرکار آمده اند شخصیت های علمی هستند و فعالیت های سازمان را به سمت سیاستگذاری و نظارت سوق داده اند و معتقدند این سازمان به عنوان یک بخش دولتی اصلا به حوزه اجرا ورود پیدا کند و امور باید به بخش خصوصی واگذار شود.

وی درعین حال از برخی ارگان ها و دستگاه های اجرایی همچون شهرداری ها گلایه کرد و گفت: اغلب کسانی که وارد پروژه های انرژی های تجدیدپذیر می شوند شخصیت های علمی و استادان دانشگاه هستند و نباید به عنوان یک پیمانکار معمولی به آنها نگاه شود و ما طی سال های گذشته شاهد بودیم برخی از استادان به حوزه ورود پیدا کرده و فعالیت های خوبی انجام دادند اما چون به موقع نتوانستند هزینه ها را دریافت کنند خود به خود از این حوزه خارج شدند.

شوری تصریح کرد: هرچند شهرداری تهران در بحث فرهنگ سازی انرژی های تجدیدپذیر، بسیار پیشتاز بوده و کارهای خوبی کرده ولی متاسفانه در سال های اخیر می بینیم برخی افراد سودجو وارد این پروژه ها شدند که قادر به انجام درست طرح ها نبودند و درنتیجه عملکرد نادرست آنها و خراب شدن پروژه ها، اعتقاد مدیران نسبت به این حوزه از بین رفت و شاهد بازگشت به عقب در این حوزه بودیم.

دبیرکل انجمن علمی انرژی خورشیدی ایران ادامه داد: در این سال ها چون پرداخت ها ضعیف بوده است خیلی ها قربانی این سیستم شده و سرمایه خود را از دست داده اند و با اینکه در بحث انرژی های تجدیدپذیر، افراد باید عاشقانه کار کنند و انتظار منفعت مالی چندانی هم نمی رود اما حداقل شرایط به گونه ای نباشد که اگر مجری پروژه ، سود نمی برد دار و ندارش را هم از دست بدهد. 

وی از اقدام معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طی دو سه سال اخیر درخصوص حمایت از نصب سیستم فتوولتائیک در 20 دانشگاه کشور قدردانی کرد و گفت: معاونت علمی به هریک از این دانشگاه ها مبلغ 20 میلیون تومان پرداخت کرد تا سیستم فتوولتائیک با هدف فرهنگ سازی و آموزش در محیط دانشگاه نصب و راه اندازی کنند که پروژه بسیار موفقی بود.

**نبود تکنسین برای ارائه خدمات بعد از نصب، معضل گسترش سیستم های خورشیدی 

عضو هیات مدیره انجمن علمی انرژی خورشیدی به یکی از اقدامات سازمان بهینه سازی انرژی کشور طی سال های گذشته در زمینه نصب آبگرمکن های خورشیدی اشاره کرد و گفت: این سازمان 70 درصد هزینه نصب آبگرمکن های خورشیدی را در برخی استان های جنوبی کشور متقبل شد و این آبگرمکن ها تقریبا به صورت رایگان دراختیار مردم آن مناطق قرار گرفت.

وی ادامه داد: ولی متاسفانه به دلیل اینکه تربیت تکنسین در این مناطق صورت نگرفته بود مردم در زمینه تعمیرات و نگهداری آبگرمکن ها به مشکل برخوردند و بعد از مدتی این تجهیزات بلااستفاده ماند و به یک ضد تبلیغ تبدیل شد. 

شوری به نمونه دیگری از اقدامات بدون پشتوانه که سال های گذشته در حوزه انرژی خورشیدی صورت گرفته بود اشاره کرد و گفت: سازمان انرژی های نو ایران طی اقدامی دیگر، در مناطقی که امکان انتقال خطوط شبکه برق وجود نداشت و در روستاهای صعب العبور و دور افتاده، سیستم های انرژی خورشیدی نصب کرد که آنها هم متاسفانه به دلیل اینکه به خوبی تعمیر و نگهداری نشدند به مشکل برخوردند.

وی خاطرنشان کرد: به این ترتیب، کارهای خوبی در زمینه بکارگیری انرژی خورشیدی انجام شد ولی طبق برنامه جلو نرفت درحالیکه سازمان های متولی خیلی بهتر می توانستند از توان و تجربه تشکل های مردم نهاد مانند انجمن علمی انرژی خورشیدی ایران استفاده ببرند زیرا این تشکل ها از یک طرف، بسیاری از استادان و تکنسین ها را دراختیار دارند و از سوی دیگر، به صورت داوطلبانه و بدون چشمداشت مالی کمک می کنند.

شوری تصمیم جدید سازمان انرژی های نو ایران درخصوص به روز کردن قیمت خرید انرژی از تولیدکنندگان را در ایجاد جذابیت در بازار تولید انرژی بسیار تاثیرگذار خواند و گفت: اعلام قیمت های جدید خرید تضمینی برق، یکی از دلایل استقبال بخش خصوصی از تولید انرژی های تجدید پذیر است و در پی آن، بازار جذابی به وجود آمده که البته نیاز به یک هوشیاری دارد و خوشبختانه سازمان انرژی نو ایران، کمیته ای برای حمایت از شرکت های داخلی تشکیل داده است.

به گفته وی، در شرایط جدید پساتحریم، شرکته ای خارجی درصدد گرفتن پروژه های تولید انرژی تجدیدپذیر در ایران هستند و درصورت مدیریت نشدن بازار، بیم آن می رود شرکت های داخلی که سال ها است در این زمینه فعالیت داشته و همیشه متضرر بوده اند هیچ سهمی از بازار نداشته باشند.

دبیرکل انجمن علمی انرژی خورشیدی ایران درعین حال بیان داشت: برای جلوگیری از ایجاد چنین شرایطی و به منظور حمایت از شرکت های داخلی، سازمان انرژی های نو و انجمن علمی انرژی خورشیدی ایران، برنامه هایی دارند که امیدواریم خروجی آنها هرچه زودتر در قالب آیین نامه های حمایتی تدوین و ابلاغ شود.

وی ادامه داد: این روزها هیات های خارجی مرتب درحال رفت و آمد به ایران هستند چون بازار ایران برای آنها جذاب شده است و شرکت های اروپایی متقاضی سرمایه گذاری در ایران هستند که این می تواند یک فرصت و درعین حال، خطر بزرگی برای ما باشد.

عضو هیات مدیره انجمن علمی انرژی خورشیدی ایران پیشنهاد کرد برای حمایت از شرکت های داخلی، همانگونه که دانشگاه های خارجی برای فعالیت در داخل کشور باید به یک دانشگاه ایرانی ملحق (joint ) شوند شرکت های خارجی متقاضی فعالیت در حوزه انرژی های تجدیدپذیر نیز ملزم به کار مشترک با یکی از شرکت های و کارخانه های ایرانی باشند تا خروجی این کار هم به منفعت مالی طرفین و هم به انتقال تکنولوژی منجر شود.

وی تصریح کرد: دنیا خواه ناخواه به سمت انرژی های تجدید پذیر می رود و استفاده از این انرژی ها اجتناب ناپذیر است و ما نمی توانیم از کشورهای دیگر عقب بیافتیم و ایران که در اکثر رشته های علمی جدید، جزء سرآمدان دنیاست باید با حمایت دولت و همت بخش خصوصی، عقب افتادگی و کمبودهای حوزه انرژی های تجدیدپذیر را جبران کند.