این چند سال اخیر برای حیثیت فیسبوک، که زمانی اوضاع تیره و تاری داشت حکم معجزه را داشته اند. بعد از یک سری جنجال بر سر حریم خصوصی کاربران و دشواری هایی که این شرکت برای حضور در بازار سهام با آنها مواجه شد، فیسبوک به سرعت فرصت به وجود آمده روی دستگاه های موبایل را مغتنم شمرد و بخش بزرگی از زمان کاربران این دستگاه ها را به خود اختصاص داد. اپلیکیشن های این شرکت روزانه توسط بیش از نیم میلیارد انسان مورد استفاده قرار می گیرند و به بخش مهمی از ارتباطات خانواده ها و دوستان تبدیل شده اند.
این شرکت با پول فراوانی که به سمتش سرازیر شده است سرمایه گذاری سنگینی روی تلاش های به اصطلاح بشردوستانه کرده است؛ چه از طریق internet.org که سعی دارد دنیا را به هم متصل کند، و چه از طریق مؤسسات خیریه ی شخصی مدیرعامل خود که میلیارد ها دلار تا به حال در این زمینه هزینه کرده است. تمام اینها به فیسبوک یک مأموریت تازه بخشیده اند که این شرکت آن را در ارتباطات عمومی خود به شدت تبلیغ می کند: باز تر کردن و متصل تر کردن دنیا.
با این تفاسیر جالب است بدانید که این شرکت عمداً ارتباطات بخش های خاصی از دنیا از طریق خدمات خود را به مدت چندین ساعت قطع کرده است. خبرنگار Information در گزارش خود قدم هایی که فیسبوک جهت آمادگی برای رویارویی احتمالی با گوگل برداشته است را به تفصیل برشمرده است. نگرانی فیسبوک این است که گوگل ممکن است روزی بنا به مصلحت رقابتی، اپلیکیشنش را از روی پلی استور بردارد.
لازم به تذکر است که ظاهراً آزمایشات فیسبوک چند سال پیش و تنها یک بار انجام شده اند. اما این تنها دفعه ای نبوده که این شرکت دست به چنین آزمایشاتی زده است. فیسبوک در ۲۰۱۴ سال محتوای نیوز فید کاربران خود را با هدف بررسی تأثیر آن روی خلق و خوی آنها دستکاری کرده است. بخشی از این موضوع به آن معنا بوده است که به طیفی از کاربران خود تعداد زیادی پست غمگین و ناراحت کننده نشان داده است تا ببیند آیا این موضوع باعث کمتر شدن مراجعه ی آنها به فیسبوک می شود یا نه. این پژوهش که حتی تعجب سردبیر نشریه ای که آن را منتشر کرد را نیز برانگیخته بود، آبروی فیسبوک را در معرض خطر قرار داد. جمع آوری داده های جمعیت شناسی یک بحث است، اما ناراحت کردن کاربران بحثی دیگر.
به تازگی هم که خبرها حاکی از آن بوده است که فیسبوک عمداً اپلیکیشن اندروید خود را از کار انداخته است تا ببیند کاربران استفاده از این خدمات را کنار می گذارند یا فقط آن را با خدمات سطح پایین تر وبسایت عوض می کنند. یکی از داده پژوهان سابق فیسبوک به نام جِی جِی مکسول با دفاع از این حرکت روی حساب توئیتر خود گفته است چنین آزمایشاتی برای این شرکت بی اندازه ارزشمند هستند. ماکسول در ادامه، این موضوع را با حذف پارکینگ خودرو ها از فروشگاه های والمارت با هدف بررسی تأثیر آن روی خرید مشتریان مقایسه می کند.
اما فیسبوک فروشگاه نیست. این شرکت برای خودش مأموریتی جهانی برای متصل کردن انسان ها به یکدیگر متصور شده است؛ مأموریتی که کاملاً اتفاقی باعث گردش یک کسب و کار تبلیغاتی پر درآمد نیز می شود.
البته هر شرکت فناوری محوری تا حدی یک مؤسسه ی مطالعاتی نیز محسوب می شود و کاربرانشان نیز حکم موش آزمایشگاهی از همه جا بی خبر را دارند. آزمون های مقایسه ای A/B درباره ی نحوه ی استفاده ی ما از پروژه هایشان اطلاعات بسیار با ارزشی در اختیار آنها قرار می دهند که برای بهبود این پروژه ها داده های معنی داری محسوب می شوند. اما اغلب این آزمایش ها بی ضرر هستند. برای نمونه گوگل ۴۱ طیف آبی مختلف را روی صفحه ی اصلی خود آزمایش کرد تا ببیند کاربران کدام را ترجیح می دهند.
اما بررسی رنگ مورد علاقه ی کاربران یک چیز است، و از کار انداختن اپلیکیشن خود برای ساعت ها یک چیز دیگر. شما نمی توانید از یک طرف شرکتتان را محلی برای اعلام سلامتی خود بعد از حملات تروریستی بدانید و از طرف دیگر ارتباط بخشی از دنیا را با سرویس خود قطع کنید.
رسوایی سال گذشته ی خوردوهای فولکس واگن نشان داد عملکرد اغلب نرم افزار هایی که استفاده می کنیم کاملاً فراتر از درک ماست. ما به عنوان مشتری انتظار داریم محصولاتی که استفاده می کنیم با نیت خیر ساخته و در اختیارمان قرار گرفته باشند. برخلاف فولکس واگن، کاری که گفته می شود فیسبوک با اپلیکیشن اندرویدی خود کرده است به هیچ وجه غیر قانونی نیست. اما کاربران از چنین آزمایشاتی هیچ چیز نمی دانند و اگر نهایتاً در این باره چیزی بفهمند، نمی توانند استفاده از خدمات مورد نظر را ترک کنند چون هیچ خدمات مشابهی در حد و اندازه های این شرکت در بازار وجود ندارد. همین امر مسئولیت اخلاقی سنگینی بر دوش فیسبوک قرار می دهد تا با کاربران خود صادق باشد.
شاید چنین آزمایشی برای خود فیسبوک نیز جنجالی بوده و همین امر دلیل تکرار نشدن آن بوده باشد. شاید استاندارد های اخلاقی آن با گذر زمان عوض شده اند. اما به هر صورت، مسأله ی آزاردهنده این است که کاربران آن از این موضوع آگاه نیستند، چون خود فیسبوک در این باره چیزی نمی گوید. این شرکت اگر می خواهد مخاطبانش حرف هایی که درباره ی مأموریت خود می گوید را جدی بگیرند، باید شفافیت بسیار بیشتری از خود نشان دهد و ثابت کند می توان به آن اعتماد کرد. در حال حاضر از چنین موقعیتی فاصله ی بسیار زیادی دارد.