آمریکا و بایسته های مهار سعودی در ائتلاف ضدداعش

بیش از یک سال از زمانی که «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا در پایان نشست دو روزه ی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از تشکیل ائتلافی بین المللی علیه داعش خبر داد، می گذرد. دولت اوباما با تشکیل ائتلافی بین المللی علیه داعش در میانه های شهریورماه پارسال، تلاش داشت سکان مبارزه با دهشت افکنی و رهبری جریان تحولات خاورمیانه در دست بگیرد. به همین دلیل با تبلیغات بسیار، ائتلاف مبارزه با داعش برجسته شد و شمار اعضای آن با رایزنی های گسترده ی دولتمردان آمریکایی به ده ها کشور رسید. در این میان، حضور فعال برخی کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی، قطر، امارات متحده ی عربی، بحرین و اردن در چارچوب این ائتلاف بین المللی قابل تامل بود. 

در این راستا، جنگنده های عربی با هماهنگی های لجستیکی و اطلاعاتی آمریکا چند عملیات هوایی علیه مواضع داعش در سوریه انجام دادند؛ رخدادی که این تصور را ایجاد کرد که کشورهای عربی اختلاف های خود را کنار گذاشته اند و در جبهه یی واحد برای کسب برتری نظامی و میدانی علیه دشمنی مشترک در سوریه گرد هم آمده اند.

این اقدام، خشنودی آمریکا را به دنبال داشت و به نظر می رسید همه چیز در راستای راهبرد کلان ایالات متحده ی آمریکا و متحدان منطقه یی واشنگتن برای در دست گرفتن کنترل جریان تحولات در قلب خاورمیانه پیش می رود. در ادامه، روند تحولات نشان داد که این خوشبینی ها بسیار ناپخته است و به مرور نقش کشورهای عربی در ائتلاف بین المللی علیه داعش کم رنگ شد.

اقدام داعش در سوزاندن خلبان هواپیمای اردنی مهاجم به مواضع این گروه، نقطه ی آغاز عقب نشینی برخی کشورهای عربی از ائتلاف زیر رهبری آمریکا بود. پس از این رخداد، عملیات جنگنده های عربی علیه مواضع داعش روز به روز کمتر شد و دیگر کمتر خبری از شرکت جنگنده های عربی در مبارزه با داعش در سوریه و عراق به گوش رسید. آغاز حمله ی عربستان سعودی به یمن به کم رنگ تر شدن هر چه بیشتر حضور کشورهای عربی در عملیات علیه داعش در عراق و سوریه انجامید.

حال پس از گذر یک سال از آغاز شکل گیری ائتلاف، مقام های نظامی آمریکا آشکارا به کاهش فعالیت متحدان عرب خود در مبارزه علیه داعش در سوریه اعتراف می کنند. در این زمینه، ژنرال «چارلز براون» از فرماندهان نیروی هوایی آمریکا که مسوولیت هدایت عملیات هوایی علیه داعش از پایگاه آمریکا در قطر را بر عهده دارد، چندی پیش در گفت وگو با روزنامه ی «نیویورک تایمز» تصریح کرد کشورهای عربی مشغول مسایل و اموری دیگر هستند.

در همین پیوند، نیویورک تایمز به نقل از برخی مقام های نظامی آمریکا از جمله ژنرال براون نوشت آثار ناامیدی را می توان در میان مقام های دولت آمریکا مشاهده کرد زیرا متحدان عرب روز به روز مسوولیت حمله ی هوایی در سوریه را بر دوش واشنگتن نهاده اند. این روزنامه دلیل کاهش مشارکت دولت های عربی در کنار آمریکا را افزایش فعالیت عربستان سعودی و امارات متحده ی عربی در یمن دانست زیرا این 2 کشور بیشتر جنگنده های خود را برای عملیات نظامی در یمن به کار می گیرند.

به نوشته ی نیویورک تایمز، کشوری چون بحرین برای آخرین بار در ماه فوریه در عملیات هوایی علیه داعش شرکت کرد و قطر در عمل همیشه تنها در عرصه ی کنترل حرکت هواپیماهای دشمن در مناطق مرزی همکاری کرده است. همچنین امارات متحده ی عربی در ماه مارس، اردن در ماه اوت و عربستان سعودی در ماه سپتامبر برای آخرین بار آمریکا را در حمله های هوایی به سوریه همراهی کرده اند. متحدان عرب آمریکا تنها پنج درصد از مجموع 2700 حمله ی هوایی ائتلاف علیه مواضع داعش را بر عهده داشته اند. 

کارنامه ی ائتلاف آمریکا علیه داعش نشان می دهد که شکل گیری این ائتلاف بیشتر یک اقدام نمایشی و در راستای اهداف جاه طلبانه آمریکا و هم پیمانان عرب این کشور بوده است. به همین دلیل در طول مدت تشکیل این ائتلاف نه تنها داعش نابود نشده، بلکه این گروه تروریستی توانسته است به پیشروی خود ادامه دهد.

به تازگی نیز اوباما در گفت وگویی با شبکه ی خبری آمریکایی «ای.بی.سی» (ABC) در کنار ادعای مهار داعش به معنای جلوگیری از گسترش آن در عراق و سوریه اذعان کرد واشنگتن نتوانسته است سران داعش و ساختار آن را از بین ببرد.

عامل همپیوند با این ناکامی به نقش سعودی ها در مساله ی مبارزه با تروریسم برمی گردد.عربستان سعودی از متحدان اصلی آمریکا در خاورمیانه است و آمریکا تلاش دارد بخشی از بار سنگین هزینه های ائتلاف علیه داعش را بر دوش این کشور بگذارد. این در حالی است که از فروردین ماه، سعودی ها تهاجم هوایی گسترده یی را علیه مردم یمن آغاز و خود بحرانی دیگر در خاورمیانه ایجاد کرده اند.

عربستان سعودی کشوری است که با پشتیبانی از گروه های مسلح افراطی، اعتراض های مدنی در سوریه را به یک بحران منطقه یی تبدیل کرد و اینک سعودی ها با حمله به یمن بی ثباتی و آشوب را در سراسر منطقه گسترش داده و خاورمیانه را به پناهگاه مناسبی برای رشد گروه های تروریستی تبدیل کرده اند.

از سوریه تا عراق، لبنان و یمن همگی در آتش سیاست ها عربستان سعودی می سوزد و این کشور به یکی از موانع اصلی بازگشت ثبات به خاورمیانه تبدیل شده است.

در این جا باید به این واقعیت اشاره کرد که تجربه ی ائتلاف آمریکایی مبارزه با داعش نشان از شکست چنین اقدام های یکسونگرانه و منفعت طلبانه دارد و حل بحران های کنونی در جهان عرب نگاه مبتنی بر همکاری جمعی با مشارکت همه ی کشورهای تاثیرگذار در این بحران ها را می طلبد.

ابتکار روسیه در برگزاری نشست های وین برای حل بحران سوریه با مشارکت همه ی طرف های درگیر نمونه ی ابتدایی و موفق رویکرد سیاسی در مقابل رویکرد نظامی برای حل بحران ها است. نتایج ابتدایی این نشست همراه با درونمای فاجعه باری که رویکرد نظامی در سال های گذشته به همراه داشته به خوبی گویای برتری گزینه ی سیاسی در مقابل گزینه ی نظامی است.

به نظر می رسد آمریکا نیز به این مساله پی برده است. به همین دلیل تلاش دارد همکاری روسیه و ایران را برای حل بحران های خاورمیانه جلب کند. البته موفقیت این طرح ها در گروی اقدام هماهنگ همه ی کشورهای درگیر و فشار بر کشورهای ضد نظمی مانند عربستان سعودی است که با سیاست های آشوبگرانه ی خود ثبات را در خاورمیانه به هم زده اند.

اعتراف مقام های آمریکایی به کاهش نقش کشورهای عربی در مبارزه با داعش در سوریه هرچند نوعی گله و شکایت از سیاست های عربستان سعودی است، اما این واقعیت را نیز نمودار می سازد که رویکرد نظامی در بحران های جهان عرب دیگر پاسخگو نیست و هزینه های سیاسی- امنیتی بسیاری (از جمله خروج متحدان از ائتلاف) را به دنبال دارد.

در چارچوب ورود به عرصه ی راهکار سیاسی به جای نظامی، نخستین اقدام می تواند فشار بر عربستان برای پایان دادن به تجاوز به یمن و پایبندی به راهکار سیاسی با مشارکت همه ی گروه های یمنی باشد. همچنین موفقیت نشست وین درباره ی بحران سوریه می توان گام بلندی در این زمینه به شمار آید.