در حالی که مصرف ترامادول هنوز یکی از معضلات کشور محسوب می‌شود و برای رفع آن تصمیم بر عدم توزیع ترامادول در داروخانه‌ها گرفته شد، توزیع داروی «اُکسی کِدون» که کارکرد مشابهی با ترامادول دارد در داروخانه‌ها آغاز شده است.
توزیع داروهای ترک اعتیاد مطابق اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر در مراکزی به غیر از مراکز ترک اعتیاد ممنوع است و این ممنوعیت شامل حال داروخانه‌ها نیز می‌شود.
در حالی‌که ستاد مبارزه با مواد مخدر بارها داروخانه‌ها را از فروش داروهای ترک اعتیاد منع کرده است، اما اخیراً سازمان غذا و دارو در بخشنامه‌ای که به امضای مدیر کل نظارت و ارزیابی دارو و مواد مخدر این سازمان رسیده، اجازه توزیع داروی‌های بوپرونورفین+نالوکسان و «اُکسی کِدون» را به داروخانه‌ها داده است.
داروی بوپرونورفین یک داروی ترک اعتیاد محسوب می‌شود که بعد از متادون پرمصرف‌ترین داروی ترک اعتیاد کشور به شمار می‌رود. توزیع این دارو به عنوان یک داروی ترک اعتیاد در داروخانه‌ها بر خلاف اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر صورت می‌گیرد مگر اینکه این ستاد نظر خود را در مورد توزیع داروهای ترک اعتیاد در داروخانه‌ها تغییر داده باشد.
در کنار این دارو، مسکن «اُکسی کِدون» نیز به عنوان یک مسکن حاوی مخدر در داروخانه‌ها توزیع خواهد شد، دارویی که کارکردی مشابه کودئین و ترامادول دارد.
هنوز معضل مصرف ترامادول در کشور یکی از معضلات جدی در سوءمصرف مواد مخدر محسوب می شود. این مشکل به حدی جدی شد که ستاد مبارزه با موادمخدر با همکاری وزارت بهداشت جلوی توزیع ترامادول در داروخانه‌ها را گرفت تا دیگر هیچ داروخانه‌ای مجاز به فروش ترامادول نباشد.
علیرضا جزینی، قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر در مصاحبه‌های متعددی این موضوع را یکی از اقدامات موثر این ستاد معرفی کرده و اظهار امیدواری کرده که با نظارت دقیق بر توزیع ریتالین، سوءمصرف این دارو نیز به معضل تبدیل نشود.
نظارت سفت و سخت وزارت بهداشت و در مقام بالاتر ستاد مبارزه با مواد مخدر موجب شده تا فروش ریتالین با نسخه پزشک، درج آدرس محل سکونت و کپی شناسنامه صورت بگیرد اما با این حال طبق اعلام مسئولان، مصرف ریتالین در شب‌های امتحان در میان دانشجویان به شدت افزایش می‌یابد.
اکنون سازمان غذا و دارو به داروخانه‌ها توصیه اکید کرده است که در فروش «اُکسی کِدون» تمام جوانب احتیاط را داشته باشند تا سوءاستفاده از دارو نشود. اگر چه تجربه ریتالین نشان داده است که نظارت‌ها چندان موثر نیست.
البته با توجه به تصویر بخشنامه مذکور جای امیدواری است که این داروها فعلا تنها در داروخانه‌های بیمارستانی توزیع خواهند شد.
نکته قابل توجه دیگر این است که با توجه به رونوشت‌هایی که از این بخشنامه صادر شده است، هیچ هماهنگی با ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام نشده و این ستاد به عنوان متولی اصلی مبارزه، درمان و پیشگیری در حوزه اعتیاد خبری از این بخشنامه نداشته است.
اعتیاد شیک داروخانه‌ای
محمد هادی پناهی، رئیس کانون سراسری انجمن‌های صنفی درمانگران اعتیاد در خصوص مخدر اکسی کدون به فارس گفت: این دارو ابتدا برای دردهای متوسط و شدید ساخته شد ولی در امریکا به سرعت تبدیل به یکی از داروهای مورد سوء مصرف شد و سپس در کشورهای مختلف دنیا این روند ادامه یافت.
وی افزود: ترکیبات این دارو بخاطر سرخوشی شبیه به هروئین خیلی زود مورد توجه کسانی قرار گرفت که در معرض خطر اعتیاد بودند. این دارو، از نظر کنوانسیون‌های بین المللی داروی تحت کنترل محسوب می‌شود که ایران هم آن را پذیرفته است و با توجه به وجهه منفی هروئین در کشور می‌تواند به سرعت جایگزین شیکی برای این ماده مخدر در کشور شود و سونامی خطرناکی از اعتیاد شیک داروخانه‌ای را رقم بزند.
به گفته وی، این در حالی است که تجربه اپیدمی این دارو در کشورهای دیگر موجود است و ضرورتی ندارد وزارت بهداشت مردم را گرفتار ماده اعتیادی جدید کند.
شبیه این تجربه در مورد ترامادول در کشور بیش از 10 سال پیش رخ داد یعنی در همان مقطع هم مقالات و هشدارهای زیادی در کشورهای غربی درباره عوارض ترامادول و خطرات اعتیاد آن وجود داشت اما بدون توجه به این هشدارها توزیع ترامادول به داروخانه ها سپرده شد که به نظر بسیاری کارشناسان شروع کننده اعتیاد در سال‌های اخیر در کشور شده و سالانه ده‌ها میلیون ترامادول در کشور مصرف می‌شود که بیشتر جوانان نوجوانان دانشجویان و دختران جوان گرفتار آن شده‌اند.
به گفته پناهی در حال حاضر بخش قابل توجهی از مراجعین کلینیک‌های درمانی در سراسر کشور مرتبط به ترامادول و عوارض ویرانگر آن از جمله پرخاشگری است.
وی ادامه داد: در واقع بر اساس یک نمونه سنجی توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر از گروهی از دانشجویان بیشترین داروی مورد سوء مصرف آنها استامینوفن کدئین و ترامادول بوده است.
بوپرونورفین داروی ترک اعتیادی که نیاز به نظارت دقیق درمانی دارد
بوپرونورفین نالوکسان هم ضد دردی است که برای درمان اعتیاد کاربرد دارد اما استفاده از آن نیازمند نظارت دقیق تیم درمانی، همچنین با توجه به ابعاد روانشناختی اعتیاد بخش عمده مداخلات درمانی از جمله روانشناسی باید در کلینیک‌ها به بیمار ارائه گردد.
پناهی در مورد این دارو نیز گفت: اما با توجه به تجربه نشت انواع آنتی بیوتیک‌ها که باعث شده کشور صاحب رتبه مقاومت آنتی بیوتیکی شود و همچنین تجربه نشت ترامادول که بخش عمده آن بخاطر عدم آشنایی همکاران فعال در داروخانه‌ها با جنبه‌های مختلف رفتار اعتیادی و شناخت بیماران با زمینه‌های اعتیادی ترامادول تبدیل به دارویی در دسترس در داروخانه‌های کشور شده و همین تجربه درباره داروی سبکسان و اکسی کدون نیز تکرار خواهد شد.
وی دلیل این امر را این چنین بیان می‌کند: چه از نظر زمینه‌های ساختاری توزیع دارو در داروخانه ها و چه نظارت وزارت بهداشت، عدم موفقیت وزارت بهداشت در کنترل این وضعیت بارها آشکار شده است. البته روند صدور این مجوز نیز با توجه به تحت کنترل بودن هر دو دارو و بدون اطلاع ستاد مبارزه با مواد مخدر خلاف قانون محسوب شده همچنین خلاف پروتکل رسمی ابلاغی درمان با داروی بوپرونورفین در کشور است.
تمام آنچه در مورد «اُکسی کِدون» باید بدانید
عبدالمجید چراغعلی، رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه بقیة‌الله(عج) در مورد داروی «اُکسی کِدون» به خبرنگار فارس گفت: این دارو یک مسکن مخدر به مانند داروهای کودئین و مورفین است.
وی در مورد اینکه گفته می‌شود این دارو پیشساز هروئین است تأکید کرد: تمامی داروهای مخدر موجود از لحاظ شیمیایی قابلی تبدیل به هروئین را دارند و این مختص تنها «اُکسی کِدون» نمی‌شود.
رئیس دانشکده داروسازی دانشگاه بقیة‌الله(عج) از موافقان توزیع این دارو در داروخانه‌ها به شمار می‌رود و در مورد علت موافقت خود می‌گوید: در این ایران میزان مصرف داروهای مخدر ضد درد وضعیت مطلوبی ندارد و دلیل این امر این است که به علت پیامدهای این داروها همیشه نگاه احتیاط آمیزی بر توزیع این دارو حاکم بوده است.
وی ادامه می‌دهد واقعیت این است که این نوع داروها برای تسکین درد تعدادی از بیماران لازم و ضروری هستند، البته در توزیع آنها باید جوانب احتیاط را رعایت کرد.
به گفته چراغعلی، «اُکسی کِدون» هم به مانند مورفین و کودئین باید تحت نظر پزشک مصرف شود چرا که مصرف خودسرانه آن موجب می شود که بیماری‌که ریسک اعتیاد را پیدا کرده، به ورطه اعتیاد بیفتد.
اما آنچنان که این استاد داروسازی تأکید می‌کند، عوارض «اُکسی کِدون» به مانند کودئین و ترامادول است و البته داروی موثرتری از کودئین به شمار می‌رود.
به گفته وی، این دارو در فهرست دارویی سازمان جهانی بهداشت وجود دارد و کشورها باید زمینه دسترسی به آن را فراهم کنند.
چراغعلی همچنین در مورد خطر اعتیاد آوری این دارو گفت: اگر قرار باشد تحت کنترل توزیع نشود و خودسرانه به مصرف برسد همان آسیبی که ترامادول داشت را بر جا می‌گذارد، البته شدت اعتیاد آن در حد هروئین نیست اما مصرف مداوم، نابجا و غیر ضروری اعتیاد ایجاد می‌کند.
وی افزود: در گذشته برای کاهش درد بیماران خیلی به سختی این داروها تامین و به تبع آن، رنج و عذاب این افراد زیاد می‌شد، این دارو را در بیمارانی استفاده می‌کنیم که شرایط خیلی جدی دارند و ما نگران اعتیاد آنها نیستیم مثلا بیمار سرطانی که برای آرامش باید این دارو را مصرف کند و لحظات آخر زندگی را سپری می‌کند زیاد معتاد شدنش به این دارو محلی ندارد.