طی روزهای اخیر، گزارش منتشره توسط خبرگزاری «آسوشیتدپرس» درباره توافق محرمانه ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی، جنجال بسیاری در میان مخالفان توافق هسته ای به راه انداخته و بهانه ای جدید برای فضاسازی آنها علیه ایران توافق فراهم نموده است. یک پایگاه اینترنتی آمریکایی در مطلبی به قلم دو کارشناس امور هسته ای، به بیان دلایل نادرست بودن این گزارش پرداخته است.
پایگاه اینترنتی «هیل» در مطلبی به قلم دو کارشناس امور هسته ای و از همکاران فعلی و سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی در امور پادمان ها، به رد ادعاهای مطرح در خبرگزاری آسوشیتدپرس مبنی بر موافقت آژانس با بازرسی ایران از خود پرداخته است؛ ادعایی که طی روزهای اخیر، جنجال زیادی را در محافل مختلف آمریکایی بر پا کرده است.
نویسندگان این مطلب اشاره می کنند، با نزدیک شدن به زمان رأی گیری کنگره آمریکا درباره توافق هسته ای ایران، همچون همیشه تحریف حقایق با انگیزه های سیاسی بسان امری معمول در حال رخ دادن است. آنچه اخیراً درباره نحوه اجرای توافق هسته ای ایران گفته و نوشته شده، دیگر از کنترل خارج شده است. جنجال از آنجایی آغاز شد که در اوایل ماه اوت، مخالفان توافق هسته ای مدعی شدند، ایران و آژانس توافقی محرمانه با یکدیگر به امضا رسانده اند؛ گزارشی که هفته گذشته منتشر و در آن ادعا شد ایران، خود مسئولیت بازرسی از فعالیت های گذشته اش در پارچین را بر عهده دارد، بر این جنجال ها افزود.
ایران به عنوان یک کشور غیرمسلح به سلاح هسته ای، معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) را به امضا رسانده و دارای توافق پادمانی با آژانس است. این توافق، ایران را ملزم می دارد همه مواد هسته ای و فعالیت های هسته ای خود را به آژانس گزارش دهد. آژانس مسئولیت بررسی صحت گزارش های ایران را بر عهده دارد. در راستای انجام این کار، این نهاد باید اصل محرمانه بودن اطلاعات مربوط به برنامه هسته ای ایران را رعایت کند.
آژانس با 180 کشور دیگر نیز توافقات پادمانی دارد و برای همه آن ها تمهیدات مشابهی برای حفظ اطلاعات محرمانه در نظر گرفته شده است. بدون این تمهیدات، دولت ها اجازه بازرسی از فعالیت های هسته ای خود را نمی دهند؛ بنابراین، زمانی که یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس به نمایندگان کنگره آمریکا گفت که نمی توان اطلاعات مربوط به «نقشه راه» توافق شده با ایران را در اختیار آن ها قرار دهد، بر اساس اصول این نهاد عمل کرد.
همچون ایران، ایالات متحده نیز با آژانس توافقات پادمانی دارد. اگر نمایندگان مجلس ایران می توانستند از آژانس بخواهند اسناد مربوط به توافقاتش با آمریکا را در اختیارشان بگذارد، آنگاه نمایندگان کنگره نیز می توانستند چنین درخواستی را درباره ایران داشته باشند. البته این احتمال هست که ایران خود بخواهد اطلاعاتش را در اختیار طرفی دیگر بگذارد که در این مورد خاص، وزارت خارجه آمریکا در جریان آن قرار گرفته است. کنگره ممکن است از اینکه در این ماجرا نادیده گرفته شده، احساس ناخرسندی کند؛ اما این تصمیمی نیست که در اختیار آژانس باشد.
در میانه این جنجال های ساختگی، دومین ادعای بی اساس علیه اعتبار فعالیت های آژانس، هفته گذشته مطرح شد. آسوشیتدپرس متنی را منتشر کرد که مدعی بود، پیش نویس یک «توافق سری» میان ایران و آژانس است که بر اساس آن، ایران اجازه خواهد یافت از بازرسان خودش برای بازرسی مراکز مشکوک به انجام فعالیت های نظامی هسته ای استفاده کند.
آژانس خواستار دسترسی به مرکز نظامی پارچین است تا اتهامات مربوط به انجام فعالیت های مرتبط با سلاح های هسته ای در این مرکز را ارزیابی کند؛ اما باید توجه داشت که پارچین، یک مرکز نظامی است و در چنین مواردی کاملاً معمول و مرسوم است که کشور مقابل به گونه ای به توافق با آژانس دست یابد که امنیت مراکز نظامی اش به خطر نیفتد.
وظیفه مهم آژانس در قبال پارچین، نمونه برداری محیطی است تا بر اساس آن، آثار جزئی فعالیت های احتمالی هسته ای ایران در گذشته مشخص شود. ایران و آژانس پروتکلی را بدین منظور تدوین کرده اند که اجازه این کار را به گونه ای می دهد که مورد قبول و رضایت هر دو طرف باشد.
هرچند ما جزئیات توافق ایران و آژانس را نمی دانیم، بازرسان آژانس در ایران احتمالاً کار نظارت بر نمونه برداری را از طریق کیت های نمونه برداری که خود آژانس تهیه کرده، بر عهده خواهند داشت. از هر مکانی که بازرسان آژانس تشخیص دهند، چندین مورد نمونه برداری انجام می شود و نمونه های به دست آمده، در اختیار هر دو طرف قرار می گیرد. نکته مهم اینجاست که کار این نمونه برداری، با استفاده از کیت های تهیه شده توسط خود آژانس انجام می شود.
کار میدانی نمونه برداری، توسط پرسنل ایرانی و زیر نظر دقیق بازرسان آژانس انجام خوهد شد و همین بازرسان هستند که مکان های موردنظر برای نمونه برداری را تعیین می کنند. جزئیات نمونه برداری از سطوح هم بدین صورت است در صورتی که تغییراتی در این سطوح ایجاد شده باشد، بازرسان درخواست کنار زدن سطوح تازه به منظور رفع موانع کار را خواهند داد.
هر طرف موظف خواهد بود، نمونه های مربوط به خود را برای تحلیل به آزمایشگاه های خود ببرد؛ افزون بر این، مجموعه ای از نمونه ها نیز به طور مشترک توسط ایران و آژانس تهیه و مهر و موم می شود تا بعداً در صورت لزوم، استفاده شود.
آژانس نمونه های مربوط به خود را در آزمایشگاه خود که به «آزمایشگاه پاک» مشهور است، تحلیل خواهد کرد. شاید برخی از این نمونه به آزمایشگاه های دیگر کشورهای عضو (از جمله آمریکا) نیز فرستاده شوند؛ اما این کار بدون نام و نشان انجام خواهد شد تا مشخص نباشد که هر نمونه مربوط به چه کشوری است. پس از تحلیل همه نمونه ها، همه نتایج با یکدیگر سرجمع می شوند تا بازتاب دهنده همه داده های به دست آمده باشند.
در مقابل، ایران نیز با بررسی نمونه های خود می تواند از این امر اطمینان حاصل کند که نمونه هایش در مرحله جمع آوری و یا تحلیل، دستکاری نشده و اطلاعات به دست آمده، تحریف شده نباشد. پس از این مراحل، ایران و آژانس یافته های خود را با یکدیگر مطابقت می دهند. اگر نتایج با هم نخواند، ممکن است برای ادامه کار از نمونه های اضافی استفاده کنند.
در صورت هرگونه اختلاف نظر، آمانو در جریان قرار خواهد گرفت. مهم این است که این روند، بر توانایی آژانس برای تدوین نتایج خود تأثیر منفی نمی گذارد. آژانس می تواند در هر مرحله ای، در صورت رسیدن به این نتیجه که داده ها هشدار دهنده هستند، شورای حکام را در جریان بگذارد تا تصمیم مناسب گرفته شود. به طور خلاصه، بر خلاف ادعاهای مطرح، ایران وظیفه بازرسی از خودش را بر عهده نخواهد داشت.
رویه های استاندارد آژانس برای به دست آوردن و تحلیل اطلاعات میدانی، به این خاطر تهیه شده که آژانس بتواند بی طرف و عینی در موضوع پادمان به قضاوت بپردازد؛ هرچند بازرسان آژانس محدودیت هایی دارند، این محدویت ها جلوی نتیجه گیری مستقل این نهاد را نمی گیرد. بر اساس آنچه تاکنون آشکار شده، دلیلی وجود ندارد شک کنیم شاید یافته های آژانس درباره ایران درست نباشد.