تغییر موضع آمریکا در آستانه ی دستیابی به توافق هسته یی و پافشاری برای حفظ تحریم های تسلیحاتی ایران موجب تمدید سه باره ی مذاکرات شد؛ گفت وگوهایی که بدون دل کندن طرف غربی از ساختار ظالمانه ی تحریم ها به نتیجه ی مطلوب نخواهد رسید.
گفت وگوهای هسته ای که قرار بود تا سی ام ژوئن (نهم تیرماه) به توافق نهایی بیانجامد برای سومین بار تمدید شد. تاکنون بسیاری از اختلاف ها حل و فصل و بیش از 97 درصد از متن «برجام» (برنامه ی جامع اقدام مشترک) نیز نگاشته شده است اما مقاومت طرف غربی در برابر لغو تحریم های تسلیحاتی ایران به عنوان مهم ترین موضوع مورد اختلاف، تمدید چندباره ی گفت و گوها را در پی داشته است.
در روزها و ساعت های پایانی زمانی که پیش بینی ها از رسیدن ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 به توافقی تاریخی حکایت می کرد، طرف غربی با جداسازی تحریم های مالی و اقتصادی از تحریم های تسلیحاتی مانعی جدی در برابر تیم مذاکره کننده ی ایرانی قرار داد. مقام های آمریکایی با طرح چنین موضوعی در این دور از گفت وگوها بر ضرورت باقی ماندن تحریم های تسلیحاتی تاکید کردند. این در حالی است که بر اساس «بیانیه ی سوییس»، اعضای 1+5 لغو تحریم های شورای امنیت، تحریم های چندجانبه ی اتحادیه ی اروپا و یکجانبه ی آمریکا را پذیرفته اند.
قطعنامه ی 1929 شورای امنیت سازمان ملل متحد از جمله 6 قطعنامه ی صادر شده ی این سازمان علیه ایران است. براساس این قطعنامه که اوایل ژوئن 2010 (خرداد 1389) صادر شد، همه ی کشورها می بایست از انتقال هرگونه تانک، خودروهای زرهی، هواپیماهای جنگی، بالگردهای تهاجمی، توپخانه ی کالیبر بالا، کشتی های نظامی، موشک، سیستم ها و قطعه های مرتبط با آن ها به ایران خودداری کنند. بنابراین تلاش برخی از اعضای 1+5 در خودداری از لغو این تحریم ها که به خاطر موضوع هسته یی ایران صادر شده است با اصل بیانیه ی سوییس منافاتی آشکار دارد.
صرف نظر از حق قانونی کشورها در برخورداری از جنگ افزارهای متعارف، ایران در منطقه یی پرآشوب قرار گرفته است که هر روز بر دامنه و گستره ی اقدام ها و فعالیت های گروه های دهشت افکن (تروریست) افزوده می شود. گروه دهشت افکن داعش از جمله جریان های تندرو و افراطی است که خطر آن حتی بارها متوجه ی غرب شده و موجی از نگرانی را به آن کشورها سرازیر کرده است. البته حمایت های منطقه یی و فرامنطقه یی در پیدایش و بحران آفرینی این گروه افراط گرا بی تاثیر نبوده است.
از دید بسیاری از ناظران، در شرایط کنونی بخش مهمی از نیروهای پشتیبان گروه های تروریستی معطوف به سنگ اندازی در مسیر مذاکرات شده و از این رو امکان نفوذ و تاثیرگذاری آن ها بر گفت وگوهای هسته یی و تلاش در جهت جلوگیری از لغو تحریم های تسلیحاتی غیرقابل تصور نیست. رژیم صهیونیستی و برخی از کشورهای منطقه از جمله مهم ترین مخالفان توافق هسته یی میان ایران و غرب هستند و امروز با رفع تحریم های تسلیحاتی و افزایش توانمندی نظامی ایران خود را در خطر می بینند. این در حالی است که کسب هرگونه توافقی بی شک به افزایش ضریب ثبات و امنیت در منطقه خواهد انجامید.
نکته ی قابل تامل اینکه ایران طی نزدیک به سه سده ی گذشته به هیچ کشوری تجاوز نکرده اما بارها مورد تجاوز قرار گرفته است. بنابراین سست کردن پایه های دفاعی- امنیتی ایران به عنوان کشوری با همسایگان جنگ زده و مرزهای ناامن نمی تواند توجیه پذیر باشد. شاید بتوان عصبانیت «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی کشورمان در گفت و گو با «فدریکا موگرینی» هماهنگ کننده ی مذاکرات هسته یی ایران و 1+5 و بیان این جمله را که «هیچ وقت یک ایرانی را تهدید نکن» در این راستا تفسیر کرد.
در کنار این مانع تراشی ها، تغییر یکباره ی مواضع برخی از اعضای 1+5 به ویژه آمریکا یکی از علت های دیگر تمدید چندباره ی گفت وگوها بوده است. اظهارنظر ظریف در این پیوند مبنی بر این که «نمی شود وسط مسابقه اسب ها را عوض کرد» واکنشی به بسته ی پیشنهادی تازه ی آمریکا بود که در نهایت کنار گذاشته شد.
تحلیلگران تغییر ناگهانی در مواضع آمریکا و عقب گرد از مواضع اعلام شده ی پیشین را که منجر به افت و خیز در گفت و گوها شده، ناشی از تحولات و رقابت های سیاسی داخلی این کشور می دانند. به باور آن ها بازی آمریکا در گره زدن رایزنی های هسته یی به رقابت های حزبی و تاثیرپذیری از لابی های فعال ضد ایرانی خطر و تهدیدی جدی برای گفت وگوها به شمار می رود.
در این مرحله از مذاکرات با وجود حل و فصل بسیاری از مسایل گویی دلبستگی به ساختار تحریم ها هنوز در طرف غربی دیده می شود. متاسفانه این دلبستگی تا جایی است که گاهی این موضوع را برای طرف های غربی به هدف گفت وگوها تبدیل کرده است؛ تحریم هایی که به منظور متوقف ساختن برنامه ی هسته یی ایران طراحی و سازماندهی شد ولی در عمل نتیجه یی وارونه داشت و باعث بومی شدن فعالیت های صلح آمیز هسته یی در ایران شد. همین واقعیت نیز موجب حضور مقام های غربی پشت میز مذاکره و تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف های هسته یی شد.
مذاکرات هسته یی با وجود فراز و نشیب های فراوان در نهایت به نقطه ی پایانی نزدیک شد تا جایی که طی روزهای گذشته «لوران فابیوس» وزیر امور خارجه ی فرانسه از پیمودن واپسین گام های ماراتن هسته یی خبر داد. با این حال در شرایط کنونی این آمریکا و دیگر اعضای 1+5 هستند که در برابر انعطاف ایران باید تصمیم سیاسی و نهایی خود را بگیرند که میان تهدید و توافق کدام را انتخاب کنند.
در این مرحله لازم است غرب نگاهی به تجربه های گذشته ی خود در گفت وگو با ایران داشته باشد. سابق بر این، زیاده خواهی های غربی ها مهمترین آفت گفت وگوها بوده و این امر بارها به اثبات رسیده است. سابقه ی گفت وگوهای هسته یی به خصوص در سال های میانی دهه ی گذشته نشان می دهد این زیاده خواهی ها و خواسته های غیرمعقول تمام مسیر گفت وگوها را متاثر ساخت و موجب ایجاد دور تازه یی از اختلاف های هسته یی فزاینده شد.
در مجموع، نزدیک به 2 سال است که گفت وگوها به صورت دامنه دار و سلسله وار از سوی ایران و 1+5 به شکلی جدی پیگیری می شود. در این مدت و طی نشست های گوناگون، مذاکره کنندگان ایران و طرف مقابل به شناخت کافی از یکدیگر دست یافته اند و در نتیجه ی همین امر، بسیاری از مسایل اختلافی تاکنون حل و فصل شده است. بنابراین انتظار می رود طرف غربی افزون بر کنار گذاشتن بازی های تبلیغاتی و روانی گوناگون از جمله بازی «پلیس خوب و بد»، بیش از تکیه بر هیجان ها و دلبستگی هایش به ابزار تحریم، واقع نگری بیشتری در گفت وگوها به خرج دهد.
آنچه مشخص است نمایندگان و مذاکره کنندگان هسته یی کشورمان ضمن پای فشردن بر خطوط قرمز ترسیم شده، همچنان در تلاشند تا موعد زمانی تعیین شده به نتیجه ی مطلوب دست یابند در غیر این صورت احتمال می رود گفت وگوها در زمان باقی مانده برای بار چهارم نیز تمدید شود و حتی آسیب ببیند.
با توجه به آنچه گفته شد، مهم ترین هدف رسیدن به یک توافق خوب و عادلانه است و تیم هسته ای ایران برای رسیدن به این هدف تا هر زمان که گفت وگوها را مفید بداند پای میز مذاکره خواهد نشست چرا که هرگونه اعمال فشاری نمی تواند بر اصول و خواسته های عادلانه و منطقی ایران در مسیر دستیابی به یک «توافقِ خوب» اثرگذار باشد.