دیپلماسی هسته یی؛ «مقید» به زمان، نه «اسیر» زمان

گفت و گوهای هسته یی وارد ششمین روز از وقت اضافه ی خود شده است و رایزنی ها به منظور رسیدن به دیدگاهی مشترک در این لحظه های آخر با جدیت پیگیری می شود. بسیاری در سراسر جهان چشم انتظار فرارسیدن شانزدهم تیر (هفتم ژوییه) هستند تا پایان 19 ماه گفت و گوهای سلسله وار و پیچیده ایران و 1+5 را مشاهده کنند.

زمان تعیین شده به منظور رسیدن به توافق جامع سه شنبه ی هفته ی گذشته به پایان رسید و این گفت و گوها برای هفت روز دیگر تمدید شد که این مهلت فردا به پایان می رسد.

امروز گفت و گوهای وین در حالی جریان دارد که به رغم وجود برخی اختلاف ها بخصوص در زمینه ی «همزمانی» یا «اقدام های متناظر»، 2 طرف در شمار زیادی از موارد اختلافی به نقطه نظر مشترک دست یافته اند و به نظر می رسد یک متن 20 صفحه یی با ضمایم (پنج ضمیمه) 80 صفحه یی نگاشته شده است ولی همانند گذشته نمی توان با قاطعیت نتیجه ی این دور از گفت و گوهای پایانی را پیش بینی کرد چرا که پافشاری هر یک از طرف ها برای گرفتن امتیازهای بیشتر در لحظه ی پایانی چه بسا که به تمدید گفت و گوها بیانجامد.

بر اساس گزارش های منتشر شده از سوی دیپلمات های کشورمان و همچنین طرف مقابل چنین برمی آید که تاکنون طرف غربی پذیرفته است کار تحقیق و توسعه بر روی ماشین های پیشرفته و از جمله پیشرفته ترین آن ها یعنی IR8 ادامه پیدا کند. موضوع دروغین «ابعاد احتمالی نظامی موضوع هسته یی ایران» (PMD) به عنوان خواسته یی گزاف و بی اساس غرب زیر عنوان «مطالعات ادعایی» که سابق بر این به عنوان اختلافی جدی در مسیر گفت و گوها قرار داشت از بطن مذاکرات ایران و 1+5 خارج شده و در دستور کار آژانس قرار گرفته است تا این سازمان بین المللی به عنوان نهادی راستی آزما 6 ماه دیگر گزارشی کلی از این موضوع منتشر کند. افزون بر آن، قرار است نتیجه ی نهایی این دور از گفت و گوها به تایید شورای امنیت سازمان ملل برسد تا به عنوان سندی محکم برای همه ی طرف ها الزام آور و لازم الاجرا تلقی شود.

همچنین گفته می شود در این 72 ساعت باقی مانده، کار در سطح کارشناسی پایان یافته و رسیدگی به برخی از پرانتزها و موارد اختلافی به سطح معاونان و همچنین وزیران رسیده است. نکته ی مهمتر این که هدف، رسیدن به توافقی است که به عنوان «توافق خوب» از آن یاد می شود و از طرفی توافقی برای کشور ما مطلوب و مورد نظر است که ضمن عبور نکردن از خطوط قرمز به شناسایی و تثبیت فعالیت های صلح آمیز هسته یی کشورمان بیانجامد.

باوجود پیشرفت قابل ملاحظه یی که تاکنون در جریان نشست وین حاصل شده است مقام های ایران و طرف غربی کمتر به موضوع تمدید فکر می کنند اما در صورت نرسیدن به توافقی که به قول آن ها برد – برد تلقی شود می توان زمان بیشتری را برای حل مسایل مورد اختلاف اختصاص داد چرا که دستیابی به توافق خوب به مراتب بهتر از رسیدن به توافق بد است هر چند در ضرب الاجل و مهلت تعیین شده باشد. بنابراین، نباید توافق خوب را قربانی ضرب الاجل ها کرد.

ضرب الاجل ها و فرجه ها از آن جهت اهمیت دارند که بازه ی زمانی حل مسایل را اندازه گیری و مشخص می کنند و با همسنجی میان میزان اختلاف ها با زمان فرضی برای رفع آن ها، بر صورت دهی تلاش های هدفمند در 2 طرف می افزایند. از این رو ناظران بر این باورند همزمان با این که اعضای مذاکره کننده باید مقید به زمان تعیین شده باشند نباید اسیر زمان شوند.

تمدید چهار ماهه و هفت ماهه ی پیشین گفت و گوهای هسته یی را می توان در این قالب تفسیر کرد ضمن این که در برخی از مواقع، گفت و گوها حتی چند روز بیش از موعد نیز جریان داشته است تا به هدف تعیین شده برسد. به عنوان نمونه می توان به تمدید 2 روزه ی نشست لوزان و نتایج حاصل از این تمدید اشاره کرد. پس از تمدید چند روزه این دور از گفت و گوها و پافشاری تیم هسته یی ایران بر خواسته های به حقِ خود بود که طرف غربی مجبور شد به این خواسته ها تَن دهد. نتیجه ی این مقاومت ها به قرائت «بیانیه ی سوییس» انجامید؛ بیانیه یی که دستاوردهای چشمگیری برای کشورمان به همراه داشت.

در این بیانیه کلیت برنامه ی هسته یی ایران از جمله برنامه ها و زیرساخت های مرتبط با آن حفظ شد ضمن این که هیچ یک از تاسیسات و فعالیت های مرتبط هسته یی ایران متوقف، تعطیل یا تعلیق نمی شد. همچنین در آن بیانیه آمده بود که فعالیت های هسته یی ایران در نطنز، فوردو، اصفهان و اراک ادامه می یابد. مجوز ایران برای توسعه و تحقیق بر روی سانتریفیوژهای پیشرفته و نیز لغو تحریم های اعمال شده ی شورای امنیت، اتحادیه ی اروپا و ایالات متحده در روز اجرایی شدن توافق جامع از دیگر دستاوردهای این نشست و تمدید آن بود.

گفت و گوهای کنونی که برای یک هفته تمدید شده است نیز می تواند همانند نشست لوزان دستاوردهای مثبت و پایداری را با خود به همراه داشته باشد. در این میان مهم «نتیجه» است و تلاش برای رسیدن به توافق خوب چه بسا که به تمدید گفت و گوها بیانجامد. به دنبال تاکید تیم مذاکره ایرانی بر خطوط قرمز اعلام شده ایران، در این دور از گفت و گوهای پایانی است که «جان کری» وزیر امور خارجه ی آمریکا دیروز (یک شنبه) در جمع خبرنگاران حاضر شد و تاکید کرد که اگر ایران «سرسختی مطلق» از خود نشان دهد، آمریکا میز گفت و گوها را ترک می کند.

هرچند گذر زمان و تمدید دوباره ی گفت و گوها به لحاظ این که فرصت لازم را برای حل و فصل منطقی اختلاف های باقی مانده فراهم می کند حایز اهمیت است اما از طرفی نیز باعث خواهد شد کارشکنی های غیرقابل پیش بینی از سوی مخالفان داخلی و خارجی، گفت و گوهای هسته یی را زیر تاثیر خود قرار دهد. اظهارنظر روز یک شنبه ی «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی در جلسه ی کابینه ی این رژیم مبنی بر این که «آن چه در گفت و گوهای هسته یی وین مشاهده می شود موفقیت نیست بلکه فروپاشی است»، خود گواهی بر این مدعا است.

درمجموع، تمدید گفت و گوها هرچند به مدت بسیار کم باز هم به صلاح و مطلوب هیچ یک از طرف های مذاکره کننده نیست اما اگر توجه به گذر زمان باعث شود تیم دیپلماسی ایران از هدف اصلی خود که همان دستیابی به توافق خوب است بازماند چه بهتر که ادامه ی این دور از گفت و گوها به زمان دیگری موکول شود.

بنابراین، تیم مذاکره کننده ی کشورمان همانند گذشته باید ضمن حرکت در چارچوب مشخص شده و پافشاری بر حقوق مردم هسته یی مردم ایران، اسیر و دربندِ زمان نباشد اما این موضوع هرگز به منزله ی بی توجهی به فرجه ها و ضرب الاجل های تعیین شده نخواهد بود.