انعطاف آمریکایی

کمتر از 2 هفته ی دیگر به نهم تیرماه (سی ام ژوییه) و پایان مهلت تعیین شده برای رسیدن به توافق جامع و حل و فصل کامل موضوع هسته یی زمان باقی است. در این مدت اندک، معاونان و کارشناسان ایران و گروه 1+5 در وین حضور دارند به امید آن که موانع رسیدن به توافق نهایی را یکی پس از دیگری از سر راه بردارند.

در التهاب گفت و گوها اما بازار نقد و انتقادها داغ است؛ انتقادهایی که در داخل ایران متوجه ی تیم هسته یی کشورمان است و اعضای تیم مذاکره کننده به تسلیم در برابر زیاده خواهی های طرف مقابل متهم است و در آمریکا نیز نوک پیکان منتقدان به سمت «باراک اوباما» رییس جمهوری و «جان کری» وزیر امور خارجه ی این کشور نشانه رفته است.

وزیر امور خارجه ی آمریکا که به خاطر شکستگی پا بیشتر از راه دور گفت و گوهای هسته یی را پیگیری می کند سه شنبه شانزدهم ژوییه (بیست و ششم خرداد) طی سخنرانی ویدیویی اظهار کرد که واشنگتن در گفت و گو با ایران نگاهی رو به آینده دارد و بر فعالیت های گذشته ی ایران تمرکز نمی کند. کری همچنین تاکید کرد که آمریکا و سایر اعضای 1+5 از فعالیت های نظامی و شبه نظامی پیشین ایران اطلاعات کافی و کامل دارند و دلیلی نمی بینند که بر گذشته مانور دهند.

این موضع گیری ها در حالی صورت می گیرد که پیشتر تاکید طرف غربی بر «ابعاد نظامی احتمالی برنامه ی هسته یی ایران» (PMD) بود؛ وضعیتی که ایران آن را نمی پذیرفت و زیر عنوان «مطالعات ادعایی» از آن نام می برد. تهران اما بر «موضوعات گذشته و حال» (PPR) تاکید دارد به این معنی، ادعاهایی که طرف غربی در این زمینه مطرح می کند صحیح نیست و تیم دیپلماسی ایران تاکنون به آن ها پاسخ داده و در صدد رفع آن هاست. اینک با موضع گیری های تازه ی مقام های امریکایی به وضوح می توان تغییر نگرش آن ها از PMD به PPR را مشاهده کرد.

اظهارات وزیر امور خارجه ی آمریکا اما با موضع گیری سرسخت شماری از شخصیت ها و اندیشکده های این کشور رو به رو شد. در واکنش به این اظهارنظر، «ویلیام تابی» عضو اندیشکده ی «بلفر» سخنان کری را «بسیار خام» خواند و با بیان چند دلیل به نقد آن پرداخت. از طرفی، «متیو مک اینیس» پژوهشگر موسسه ی «امریکن اینترپرایز» نیز در مقاله ی خود که از وبسایت این موسسه انتشار یافت سخنان کری را «ساده لوحانه» دانست.

موضع گیری تازه ی کری اما بر عزم راسخ مقام های واشنگتن در تعدیل خواسته هایشان مُهر تایید زد و آب پاکی روی دستان «باب کورکر» سناتور جمهوریخواه و رییس کمیته ی روابط خارجی سنای آمریکا و مخالفان توافق در آمریکا ریخت.

چرا که چندی پیش شبکه ی خبری «بی بی سی» گزارش کرد که باب کورکر روز دوشنبه پانزدهم ژوییه (بیست و پنجم خردادماه) در نامه یی خطاب به اوباما نوشت: «گزارش های تازه دایر بر اینکه تیم شما ممکن است حتی اجازه ی بدتر شدن توافق را بدهد زنگ خطر را برایم به صدا در آورده است. فقط شما و کسانی که در میز مذاکره هستند می دانید که این ادعاها صحیح است یا نه.»

این اظهارنظر که همزمان بار هشدار و نگرانی را در خود داشت فاصله ی گروه 1+5 در گفت و گوهای هسته یی با ایران را از اهداف و بیانیه ی سوییس «حیرت آور» بیان می کرد. کورکر در ادامه تاکید کرده بود که «هزینه آنچه در میان است بسیار بالاست و هرچه بر پیامدهای امنیتی این گفت و گوها تاکید کنیم کم است».

سخنان تازه ی کری حاکی از عقب نشینی غرب از مواضع اولیه خود است؛ مواضعی که سابق بر این، به بازرسی از هر مکان و در هر زمان تاکید داشت.

به باور ناظران، از آن جا که غرب بر اهمیت محرمانه بودن مرکزها و تاسیسات نظامی برای مقام های ایران پی برده است و دیپلمات های 1+5 به این نتیجه رسیده اند که خواسته ی آن ها هرگز عملی نخواهد شد بنابراین با پی افکنی طرحی تازه در تعدیل مواضع خود کوشیده اند که این امر به مزاق برخی از منتقدان و مخالفان توافق در کنگره خوش نیامده است.

دولت آمریکا از همان روزهای نخست توافق هسته یی از سوی مخالفان داخلی و خارجی خود به امتیازدهی متهم شد و چرخش موضع مقام های واشنگتن در قبال ایران در برهه ی حساس کنونی نیز بر عمق این اتهام می افزاید. ناظران در تحلیل چرایی چرخش موضع مقام های آمریکا، مهارت و تلاش شبانه روزی تیم مذاکره کننده ی ایران را بسیار پررنگ می دانند.

بر اساس متن «بیانیه ی سوییس» تیم هسته یی ایران موفق شد امتیازهایی از آمریکا و سایر اعضای 1+5 بگیرد. بر این اساس غنی سازی در خاک ایران مشروعیت یافت و غرب با تعهد بر خودداری از وضع تحریم های تازه در موضوع هسته یی علیه ایران، متعهد به لغو تمامی قطعنامه های شورای امنیت، همه ی تحریم های اقتصادی و مالی چندجانبه ی اتحادیه ی اروپا و یکجانبه ی آمریکا شد؛ همچنین براساس بیانیه ی سوییس آب سنگین اراک با کمی تعدیل به فعالیت خود ادامه می دهد؛ هیچ کدام از تاسیسات هسته یی ایران همچون فردو و نطنز تعطیل نشدند و ایران توانست امتیاز ادامه ی برنامه ی تحقیق و توسعه (R & D) را از طرف مقابل بگیرد.

این ها تنها بخشی از امتیازهایی بودند که تیم هسته یی ایران در طول 17 ماه رایزنی های خستگی ناپذیر به دست آورد اما منتقدان داخلی بی توجه به آن، امتیازهای واگذار شده را برجسته ساختند. بدون شک ایران هم باید در این روند واگذاری امتیازهایی چون محدودیت 10 ساله در مورد کاهش سطح و ابعاد غنی سازی را می پذیرفت؛ محدودیت هایی که با پایان بازه ی زمانی مشخص شده به حالت عادی بازخواهد گشت.

همان طور که اشاره شد جای تعجب است که شماری از منتقدان در داخل ایران، ضمن کم اهمیت و نادیده انگاشتن امتیازهایی که تیم هسته یی کشورمان به دست آورده است از امتیازهای واگذار شده بزرگنمایی می کنند؛ جالب تر این که در آمریکا نیز چنین نگرشی در میان مخالفان توافق حکمفرما است.

در مجموع، منتقدان در هر 2 طرف با نگاه از درون تنها امتیازهایی را که به طرف مقابل واگذار شده است می بینند که این نوع نگاه، نگاهی بسیار تقلیل گرایانه است. چنین موضع گیری هایی همان طور که بیان شد یا بخاطر نگاه از درون و بی اطلاعی از وضعیت طرف مقابل صورت می گیرد و یا این که می تواند مغرضانه و با اهداف حزبی و جناحی باشد که در هر 2 صورت، بیش از آن که به تسریع گفت و گوها کمک کند منجر به تشویش افکار عمومی خواهد شد.

بنابراین، هر نوع توافقی در ذات خود به گفت و گو، چانه زنی و داد و سند امتیاز نیاز دارد. تاکید و پافشاری 2 طرف در دستابی به امتیاز و خودداری از واگذاری امتیاز نه تنها گفت و گوهای هسته یی بلکه هر نوع مذاکره یی را با شکست مواجه می کند. از این رو، چرخش سیاست مقام های آمریکایی را در این ارتباط می توان تفسیر کرد.