سیستم بانکی و سیستم بیمه‌ای برای فرار از تحریم‌ها و دورزدن آن‌ها فضاهایی دارند که البته نیاز به هوشمندی و ابتکار دارد. ما تقریباً از اوایل جنگ تاکنون تحریم‌شکنی کردیم و دورزدن تحریم در خرید سلاح و انواع مواد مورد نیازمان را داشتیم.
برای این‌که بدانیم دشمن چه ابزارهایی در تحریم دارد، باید یک دانش اولیه از تحریم داشته باشیم. همۀ ما به‌عنوان یک اطلاعات عمومی باید بدانیم که انواع تحریم‌ها چه هستند؟ دشمن می‌تواند در نظام بانکی و نظام بیمه‌ای وارد شود، دشمن می‌تواند برخی از حمل‌و‌نقل‌ها و خطوط دریایی و هوایی را هدف تحریم قرار دهد. دشمن می‌تواند بعضی گلوگاه‌ها و بندرگاه‌های ما را هدف قرار دهد. ما باید نسبت به سلاح دشمن شناخت داشته باشیم. انواع سناریوهایی که در حوزۀ اقتصاد، کارگر است را فهرست کنیم و روی آن فکر و کار کنیم و نسبت به خیلی از آن‌ها راهکار داشته باشیم.
در دانشگاه‌های دنیا روی این مسائل خیلی جدی هستند. بنده در سال 1386 یک مجموعه‌ای را از یکی از دانشگاه‌های آمریکا دانلود کردم که یک استاد روابط بین‌الملل آمریکایی که ضد ایرانی هم هست، در کلاس درس خود به شبیه‌سازی شورای امنیت و مذاکره با ایران پرداخته بود. وی یک سالی را تعیین کرده بود و گفته بود فرض کنید سال 2015 است و مسئلۀ هسته‌ای ایران حل نشده است و شما اعضای شورای امنیت هستید. به هر کدام از دانشجوها یک کشور داده بود و خواسته بود تا بنشینند با ایران مذاکره کنند. یک نفر را هم به عنوان نمایندۀ ایران قرار داده بود و در طول ترم، بین این دانشجویان مذاکره بود؛ استاد، محتواهایی که هر هفته به دانشجویان می‌داد این بود که تو به عنوان آمریکا یا چین، این ویژگی‌ها را داری، این وظیفه‌هایت است و سلاح‌هایت این‌هاست. پس تو باید این نقش را ایفا کنی و این منافع تو است، در همراهی با آمریکا این ضررهای تو هست و... .
این وضعیت دکترای روابط بین‌الملل دانشگاه آمریکایی است. حال این کار چقدر تطابق با برخی کرسی‌ها و درس‌هایی که ما در کشور خودمان می‌گذاریم دارد؟ کلاس‌های دانشگاه‌های کشور ما چقدر ما را برای این‌که برای مذاکرات ده سال بعد زمینه داشته باشیم آماده می‌کند؟ ما با کمک و لطف خدا و هوشمندی برخی افراد مذاکرات را طی می‌کنیم، اما می‌توانیم از اکنون برای مذاکرات ده سال بعدمان نیرو تربیت کنیم و برنامه‌ریزی کنیم، زیرا مذاکره بین ما و آن‌ها تمامی ندارد. دشمن می‌خواهد فشار بیاورد و هیچ راه دیگری هم جز مذاکره ندارد. ما نیز مجبوریم همین مسیر را با او برویم تا حقمان را از دشمن بگیریم و برای همین می‌شود روی آن فکر کرد. ابعاد حقوقی و ابعاد بین‌المللی دانشگاه‌های ما باید خیلی فعال‌تر از وضعیت کنونی باشد.
شناخت ابزار و سلاح دشمن و به‌کارگیری ضد آن سلاح
مباحث نگاه آفندی، عقب‌راندن دشمن و به کارگیری سلاح ضد سلاح‌های دشمن، در مفهوم «توان تحریم‌شکنی»[1] کم‌وبیش وجود دارد؛ پس می‌توان تحریم‌شکنی و دورزدن تحریم‌ها را یک حرکت آفندی دانست.
تحریم‌شکنی و دورزدن تحریم‌ها
تحریم‌شکنی این است که دشمن بخواهد هزینه‌های ما را بالا ببرد و ما کاری کنیم تا با درون‌زایی و نیروهای درونی کشور، یا با رفتن و بازی‌کردن در حیاط‌خلوت‌های دنیا هزینه‌های تحریم را پایین بیاوریم. دنیا تبدیل به جهانی لایه‌لایه شده است و دیگر مانند پنجاه سال پیش بسیط نیست. با لایه‌لایه شدن دنیا، فضای زیادی برای بازی در اختیار ما قرار دارد.
سیستم بانکی و سیستم بیمه‌ای برای فرار از تحریم‌ها و دورزدن آن‌ها فضاهایی دارند که البته نیاز به هوشمندی و ابتکار دارد. ما تقریباً از اوایل جنگ تاکنون تحریم‌شکنی کردیم و دورزدن تحریم در خرید سلاح و انواع مواد مورد نیازمان را داشتیم. البته در این میان کم‌کاری و اشتباه هم کرده‌ایم. یکی از اشتباهاتمان این است که برخی از این شرکت‌های تحریم‌شکن را حفظ نکرده‌ایم و خراب کرده‌ایم. بعضی‌ها به عمد یا غیرعمد این کار را کرده‌اند. بعضی شرکت‌ها کارشان شکستن تحریم است و توانایی ارتباط‌گیری در شرکت‌های تجاری را دارند تا جنس را بخرند و وارد کنند. متأسفانه در این کار به دلیل این‌که ریسک وجود دارد، خیلی ورود نمی‌کنند. یکی از شرکت‌ها نقل می‌کرد که در یکی از همین تحریم‌شکنی‌ها مورد اطلاعات و هدف سازمان سیا قرار گرفت، اموالش را شناسایی و بلوکه کردند و در واقع شرکت مضمحل شد در حالی که نزدیک به یک دهه تجربه داشت، بازارها را می‌شناخت و با افرادی ارتباط گرفته بود. در برخی دولتها یکی از اتفاقات بدی که افتاد -همان جایی که با وزرای خارجۀ اروپا می‌خندیدند و دست می‌دادند- این بود که لیست برخی از شرکت‌های تحریم‌شکن ما را به آن‌ها دادند و ضربۀ سختی در این زمینه خوردیم. آن‌ها پرسیدند که شما این اقلام را از کجا خریدید و چه کسی خریده است؟ ما هم لیست‌هایمان را دادیم که این اشتباه بزرگی بود.
این‌ها قسمت‌های تلخ است، اما قسمت شیرین هم فراوان وجود دارد که متأسفانه دستگاه فرهنگی، داستان و هنر کشور این‌ها را تبدیل به خاطرات، داستان و رمان‌هایی اعتمادبخش به مردم نکرده است. البته باید یادآور شد که هنوز هم بخشی از این موارد قابل گفتن نیست.
حال مسئله این است که دانشجویان، بالاخره جزء نیروهای نظام هستند و باید برای نظام فعالیت کنند، اما خیلی وقت‌ها اطلاعات قابل انتقال به سر کلاس درس نیست و دچار یک پارادوکس می‌شویم. از یک طرف باید اطلاعات دریافت کنیم و آموزش ببینیم تا آماده شویم برای آن‌که به کشور کمک کنیم و از طرف دیگر اطلاعات را نمیشود سر کلاس‌ها آورد و موضوع پایان‌نامه قرار داد. این مشکل را باید حل کنیم. بعضی وقت‌ها اطلاعات برای تحلیل نخبگان داده نمیشود که در نتیجه نخبگان مطمئناً نمی‌توانند سر بزنگاه کمک لازم را برسانند.
[1] . در کتاب «درس‌گفتارهای اقتصاد مقاومتی»، دکتر عادل پیغامی ده مفهوم را ذیل مبحث اقتصاد مقاومتی مطرح می‌کند که یکی از آن‌ها توان تحریم‌شکنی است.