در شرایط فعلی، تهدیدات هوایی ازجانب سوریه توسط موشکها و هواپیماهای این کشور به عنوان اصلیترین دلیل برای توجیه استقرار این سامانههای ضدموشکی محسوب میشود. نگرانیها حاکی از آن است که رژیم سوریه میتواند از موشکهای دور بُرد خود علیه شورشیان فراری یا پناهندگان سوری در ترکیه استفاده نماید. به عنوان مثال، رژیم اسد به شلیک موشکهای اسکاد به سوی پایگاههای شورشیان در حلب در ماه دسامبر 2012 متهم شده است.
در چهاردهم ژانویه، سخنگوی ناتو اظهار داشت که رژیم سوریه طی سی روز گذشته حدود 20 موشک بالستیکِ کوتاه برد به سوی پایگاههای شورشیان شلیک نموده است و برخی از این موشکها در نزدیکی مرز ترکیه فرود آمدهاند. «گزارش توازن نظامی 2012» تخمین میزند که سوریه از 90 فروند موشک سطح به سطح، شامل موشکهای اسکاد- بی و اسکاد- سی برخوردار است. تعداد هواپیماهای جنگده سوریه نیز حدود 360 فروند تخمین زده میشود.
دولت سوریه همچنین به آمادهسازی سلاحهای شیمیایی به منظور استفاده احتمالی در اواخر نوامبر 2012 متهم شده است، موضوعی که مورد هشدار شدید آمریکا، ترکیه و سایر کشورها قرار گرفت. باراک اوباما اظهار داشت که استفاده سوریه از سلاحهای شیمیایی به هیچوجه قابل قبول نیست. هیلاری کلینتون نیز به نوبه خود هشدار داد که این اقدام سوریه تخطی از یک خط قرمز است که واکنش شدید آمریکا را به دنبال خواهد داشت. نماینده سوریه در سازمان ملل با ارائه نامه ای به «بان کی مون» و شورای امنیت در هشتم دسامبر، این اتهامات را رد کرد. وی معتقد است که سوریه تحت هیچ شرایطی از سلاحهای شیمیایی استفاده نخواهد کرد و در عین حال، آمریکا را نیز به حمایت از تروریستها در سوریه متهم کرد.
* افزیش تنشها میان سوریه و ترکیه
روابط میان ترکیه و سوریه به دلیل پیامدهای ناشی از شورشها علیه رژیم اسد با تغییراتی روبرو شده است. استقرار سامانه پاتریوت بیانگر شرایط نامساعد امنیتی و افزایش تنشها میان دو کشور است. در ماه ژوئن 2012، یک فروند هواپیمای جنگنده ترکیه توسط ارتش سوریه سرنگون شد. در اکتبر 2012، پنج غیرنظامی ترک طی حملات نیروهای رژیم سوریه به منظور هدف قرار دادنِ عناصر ارتش آزاد سوریه کشته شدند.
به دنبال مرگ این غیرنظامیان، مجلس ترکیه مجوز عملیاتهای نظامی در آن سوی مرزهای کشور را صادر نمود. در نتیجه، نیروهای نظامی ترکیه با حمله به پایگاههای ارتش سوریه که منجربه کشته شدن حداقل پنج تن از نیروهای سوری شد، به این اقدام رژیم اسد واکنش نشان دادند. در مقابل، دمشق گروههای تروریستی مسلح را به اجرای عملیاتهای تروریستی در داخل سوریه متهم کرد. رژیم سوریه همچنین از آنکارا در خواست کرد تا برای کنترل مرزها و جلوگیری از نفوذ شورشیان و تروریستها با دمشق همکاری نماید.
* آمریکا از ترکیه به عنوان ابزاری برای مقابله با تهدیدات موشکی ایران استفاده می‌کند
پیش از استقرار سامانه پاتریوت، تهدیدات موشکی ازجانب ایران دلیل اصلی استقرار سامانههای ضدموشکی آمریکا و ناتو در خاک ترکیه عنوان میشد. اما اکنون، استقرار این سامانه موشکی بیانگر تلاشهای ترکیه به منظور حفظ امنیت خود و سایراعضای ناتو در برابر تهدیدات موشکی ازجانب سوریه و ایران است. ترکیه به عنوان یکی از اعضای اصلی ناتو محسوب میشود و آمریکا نیز از این کشور به عنوان ابزاری برای مقابله با تهدیدات موشکی ایران استفاده می‌کند. در ماه سپتامبر 2011، ترکیه با استقرار سامانه رادار ضدموشکی «ایکس- باند» آمریکا در خاک خود موافقت کرد.
«رویکرد فازی تطبیقی» که دولت اوباما در سال 2009 آن را اتخاذ نمود، استقرار سامانه رهگیر «اِس- اِم 3» در رومانی و لهستان را نیز پیشبینی کرده بود. انتظار میرود که سامانههای دفاع ضدموشکی آمریکا در منطقه تا سال 2020 تکمیل شوند. در واقع، سامانههای دفاعی به منظور مقابله با موشکهای بالستیک میان بُرد تا سال 2015 در منطقه مستقر خواهند شد و نسخههای پیشرفته از سامانه رهگیر اِس- اِم 3 نیز تا سال 2020 به بهرهبرداری خواهند رسید.
ترکیه با استقرار سامانه راداری در کشور خود به این شرط موافقت نمود که از این سامانه علیه ایران استفاده نشود و همچنین اطلاعات جمع آوری شده توسط این سامانه قدرتمند راداری در اختیار اسرائیل نیز قرار نگیرد. این مسائل توسط رئیس جمهور ترکیه، «عبدالله گل» در اجلاس لیسبون در نوامبر 2010 مطرح شد. تصمیم ترکیه برای استقرار سامانه راداری آمریکا در خاک خود، نارضایتی مقامات ایران را برانگیخت. رئیسجمهور ایران اظهارداشت که چنین اقداماتی از سرنگونی رژیم صهیونیستی جلوگیری نخواهد کرد. نخست وزیر ترکیه، «رجب طیب اردوغان» طی ملاقات خود از تهران در ماه مارس 2012، به مقامات ایران این اطمینان را داد که این سامانه راداری هیچ گونه تهدیدی برای تهران ایجاد نخواهد کرد و در صورت عدم پایبندی ناتو به تعهدات خود، این سامانه برچیده خواهد شد.
اما یکی از دلایل استقرار سامانه راداری آمریکا در ترکیه، جلوگیری از احتمال حملات موشکی ایران به اروپا بود. در سال 2007، برخی از مقامات آمریکا ازجمله مشاور وزیر امور خارجه در امور اروپا و اوراسیا، «دانیل فرید»، برلزوم مقابله با تهدیدات ایجاد شده برای اروپا توسط ایران تأکید نمودند. به عنوان مثال، احمدینژاد در اکتبر سال 2006 طی سخنانی اظهارداشت: «ما به کشورهای اروپایی میگوییم که آمریکا در آن سوی دنیا واقع شده و ازما دور است، اما شما در همسایگی کشورهای منطقه قرار دارید. اگر جنگی آغاز شود، پیامدهای آن تنها به فلسطین محدود نمیشود، بلکه شما هم تحت تأثیر پیامدهای این جنگ قرار خواهید گرفت».
اکثر موشکهای بالستیک میان بُرد ایران از سوخت مایع استفاده میکنند. طبق ارزیابیهای موسسه بینالمللی مطالعات راهبردی، ایران در حال حاضر حدود 20 تا 30 فروند موشک بالستیک میان برد موسوم به «شهاب 3» در اختیار دارد. این در حالی است که بررسیها به منظور تولید انبوه موشک سوخت جامد «سجیل» با برد بیش از 2 هزار کیلومتر همچنان ادامه دارد. موشک سوخت جامد «قدر-1» نیز در حین یک رژه نظامی در سال 2007 نمایش داده شد.
در اجلاس سران ناتو در لیسبون در سال 2010، عبدالله گل اظهارداشت که ناتو یک اتحاد دفاعی است که از اعضای خود در برابر هرگونه تهدید موشکی حفاظت می‌کند. در حالی که اظهارات گل بیانگر تلاشهای ترکیه به منظور حفاظت از اعضای ناتو در برابر تهدیدات ایران بود، وزیر امور خارجه آلمان، «گیدو وستروله» نیز پس از در خواست ترکیه مبنی بر استقرار سامانه پاتریوت در این کشور به منظور مقابله با تهدیدات ازجانب سوریه، سخنان مشابهی را اظهارداشت. وستروله گفت: «مخالفت با پشتیبانی دفاعی از یک کشورعضو ناتو، اشتباه محض است».
* استقرار سامانههای دفاع ضدموشکی در خاورمیانه منجربه تقویت امنیت در منطقه خواهد شد؟
استقرار سامانه پاتریوت در ترکیه بیانگر تلاشهای ناتو و آمریکا در زمینه تقویت قابلیتهای دفاعی خود در خاورمیانه برای مقابله با تهدیدات سوریه و ایران است. انتظار میرود که ترکیه تا سال 2015 سامانههای دفاع ضدموشکی تولید خود را راه اندازی نماید.
دفاع ضدموشکی به عنوان بخشی مهم از اقدامات دفاعی آمریکا در کشورهای منطقه محسوب میشود. مقامات آمریکا تصریح کردند که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس باید با استفاده از رویکرد فازی تطبیقی دولت آمریکا، به مقابله با تهدیدات منطقهای بپردازند. کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس به عنوان اصلیترین دریافتکنندگانِ کمکهای نظامی و دفاعی آمریکا محسوب میشوند. تاکنون هشت سامانه دفاع ضدموشکی پاتریوت در قطر، امارات، بحرین و کویت استقرار یافتهاند. یک سامانه راداری «ایکس باند» نیز در سال 2012 در قطر راه اندازی شد.
آمریکا و اسرائیل همکاریهای نزدیکی را در زمینه گسترش سامانههای دفاع ضدموشکی در منطقه دنبال میکنند. اسرائیل هم اکنون در حال نصب نسخه دوم از سامانه ضدموشکی «آرو» است و نسخه سوم از این سامانه نیز تا سال 2014 نصب و راه اندازی خواهد شد. آمریکا و اسرائیل همچنین به اجرای مانورهای مشترک نظامی در منطقه میپردازند. مانوری نظامی موسوم به «چالش سخت 2012» به عنوان نمونهای از مانورهای مشترک اجرا شده توسط آمریکا و اسرائیل محسوب میشود.
در واقع، افزایش تنشهای سیاسی در منطقه منجر به ایجاد چنین همکاریهایی میشود. تضعیف روابط آنکارا و دمشق پس ازآغاز شورشهای مسلحانه در سوریه، سرکوب شورشیان توسط رژیم اسد و فراری شدن برخی از این شورشیان به سوی ترکیه، از دلایل استقرار سامانه پاتریوت محسوب میشوند.
روابط نهچندان دوستانه اعضای شورای همکاری خلیج فارس و آمریکا با ایران موجب حمایت این کشورها از اجرای اقدامات دفاعی در منطقه میشود. با توجه به ادامه تنشها و شرایط دشوار سیاسی میان آمریکا و متحدانش با ایران و سوریه، این پرسش مطرح میشود که آیا استقرار چنین سامانههای دفاعی منجر به افزایش آشفتگیها در منطقه خواهد شد یا تقویت امنیت را به دنبال خواهد داشت.