دور تازه گفت و گوهای هسته یی جمهوری اسلامی ایران و 1+5 در وین اتریش در حالی آغاز شده است که گروه مذاکره کننده ایرانی با در نظر گرفتن ملاحظات راهبردی و خطوط قرمز نظام به سوی توافق جامع گام برمی دارند. اما این ملاحظات راهبردی کدامند؟
گفت و گوهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 شامل انگلیس، فرانسه،
آمریکا، روسیه و چین به همراه آلمان پس از فراز و نشیب های 2 ساله به
ایستگاه های پایانی رسیده است.
هیات های مذاکره کننده برای چهارمین
بار طی یک ماه گذشته به «وین» اتریش رفته اند تا درباره گام نهایی «برنامه
جامع اقدام مشترک» (برجام) به توافق برسند.
گفت و گوها برای نگارش
متن نهایی برجام که سوم آذر 1392 خورشیدی به امضای هفت کشور رسید، تا دهم
تیرماه ادامه خواهد داشت. دستیابی به توافق در این مرحله از گفت و گوها افق
روشنی را برای پایان دادن به 12 سال جنجال آفرینی بر سر فعالیت های صلح
آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران، آن هم بر پایه اسناد و مدارک تایید نشده
و گفته های معاندان و دستگاه های جاسوسی بیگانه پدید آورده است.
در
این میان، جمهوری اسلامی ایران به روشنی ملاحظات راهبردی خود را برای طرف
های دیگر تشریح کرده است و تاکید دارد هر گونه توافق نهایی باید این چارچوب
ها را محترم شمارد. مهمترین این ملاحظات را می توان در بندهای زیر خلاصه
کرد:
1-حفظ توان هسته ای و به رسمیت شناخته شدن حق دستیابی و بهره
گیری از انرژی اتمی یکی از کلیدی ترین خواسته های تهران برای ورود به گفت و
گوهای هسته ای بوده است؛ گفت و گوهایی که از 12 سال پیش تاکنون همواره با
حسن نیت و همکاری های پیاپی تهران و البته کارشکنی ها و بدعهدی های طرف های
دیگر همراه بوده است.
نمونه آن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی
برای 2 سال، پاسخگویی به 6 مورد ادعایی در قالب مدالیته سال 1386، دوربین
های روشن و بازرسی های همیشگی آژانس بین المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته
ای، فراهم آوردن داوطلبانه امکان دسترسی به چندین سایت غیرهسته ای و نظامی
فراتر از تعهدات، همکاری مشترک برای رفع 18 مورد ادعایی تازه (در قالب
چارچوب همکاری با آژانس) و... است.
این، در حالی است که برنامه هسته
ای جمهوری اسلامی ایران به تایید آژانس بین المللی انرژی همواره صلح آمیز
بوده و انحراف از این راه، بر پایه فتوای رهبر انقلاب و تاکید دیگر مقام
های بلندپایه سیاسی و مذهبی حرام و غیرمجاز است.
با این همه، از
آنجا که تهران باور دارد گره ای را که می توان با دست باز کرد نباید به
دندان سپرد، با آغوش باز از راه دیپلماسی و گفت و گو استقبال کرده و حتی
برای اثبات حسن نیت، محدودیت های مقطعی را به طور داوطلبانه پذیرفته است؛
با این همه، از همان آغاز تاکید کرده است برخی حوزه ها مانند تحقیق و توسعه
(آر اند دی) توقف پذیر نخواهد بود.
2-تهران همواره در چارچوب حقوق
مصرح برای اعضای آژانس بین المللی انرژی اتمی و امضاکنندگان معاهده منع
گسترش سلاح های هسته ای (ان. پی. تی) در راستای پیشبرد برنامه های صلح آمیز
هسته ای حرکت کرده است. با وجود این، به دلیل شبهه افکنی های دستگاه های
جاسوسی آمریکا و ارایه اطلاعات نادرست به آژانس که در حاشیه برگزاری دادگاه
رسیدگی به اتهام های «جفری الکساندر استرلینگ» کارمند پیشین آژانس اطلاعات
مرکزی آمریکا (سیا) نیز از گوشه ای از آن پرده برداری شد، تحریم های
یکجانبه، چندجانبه و بین المللی علیه ایران وضع شد و البته آژانس نیز
برخلاف آیین نامه خود، تا امروز از ارایه مدارک مورد استناد برای بررسی صحت
آنها سرپیچی کرده است.
در چنین شرایطی، یکی از خواسته های بنیادین
تهران لغو همه این تحریم ها در نتیجه توافق است. این فرایند نباید به طور
تدریجی بوده یا پیاده سازی آن به سال ها بعد موکول شود بلکه باید بر پایه
توافق نهایی به طور همگام و همزمان با عمل کردن تهران به تعهدات خود باشد.
این
خواسته در آغاز و پایان سند ژنو (برجام) و همچنین بیانیه سوییس آمده و
تهران نیز بارها بر رعایت چارچوب های این سند در مرحله تدوین توافق نهایی
تاکید کرده است.
3- بر پایه سند ژنو و بیانیه سوییس، تهران مجموعه
ای از تدابیر داوطلبانه را برای شفافیت و اعتمادسازی بیشتر در نظر دارد که
اجرای کد اصلاحی 3.1 (از بخش عمومی ترتیبات فرعی توافقنامه پادمان) و
پروتکل الحاقی بر پایه یک جدول زمانی در چارچوب اختیارات رییس جمهوری و
مجلس شورای اسلامی از آن جمله است.
تهران روشن کرده است در صورت
موافقت با این اقدام ها در توافق نهایی، نظارتی فراتر از چارچوب های تعیین
شده را نخواهد پذیرفت و برنمی تابد به عنوان یک «استثنا» با آن برخورد شود.
جزییات بازرسی ها، دوره های زمانی، شیوه ها و وسائل بازرسی،
امکانات، اختیارات و محدودیت ها بر پایه اصول مصرح در اساسنامه و آیین نامه
های اجرایی آژانس بین المللی انرژی اتمی به تصویب اعضا رسیده است.
بنابراین توافق نهایی می تواند فقط بر پایه همان چارچوب های روشن بین
المللی، تدوین شود.
4-تهران از آغاز اعلام کرده است گفت و گوها را
فقط در موضوع هسته ای دنبال می کند. با این همه، طرف دیگر بارها کوشیده است
مسایل دیگری مانند توانمندی دفاعی کشور و بازرسی از مراکز نظامی و حساس را
در چارچوب گفت و گوهای هسته ای بگنجاند.
همان گونه که دیگر
کشورهای جهان همانند انگلیس و فرانسه بارها با بازرسی نمایندگان آژانس از
ساختارهای نظامی خود به دلیل لزوم آشکار نشدن توانایی های نظامی و همچنین
قدرت اقتصادی وابسته به آن جلوگیری کرده اند، جمهوری اسلامی ایران نیز بر
پایه حقوق بین المللی این امر را یکی از خطوط قرمز خود می داند.
این
نکته، به ویژه در شرایطی که رژیم صهیونیستی و حتی آمریکا بارها از گزینه
نظامی علیه ایران سخن گفته اند، بسیار اهمیت می یابد. این، در شرایطی است
که کشورهای عضو گروه 1+5 از نشان دادن کوچک ترین واکنش به تنها دارنده
زرادخانه تولید تسلیحات اتمی در خاورمیانه یعنی رژیم صهیونیستی پرهیز می
کنند؛ رژیمی که از زیر بار مسوولیت امضای همه تعهدها و معاهده های بین
المللی مانند ان. پی. تی شانه خالی کرده و حتی به مدیرکل کنونی آژانس اجازه
بازدید از تاسیسات هسته ای خود را نداده است.
این کشورها حتی
نتوانستند- یا به عبارت بهتر نخواستند- نشست بین المللی خاورمیانه عاری از
سلاح هسته ای در سال 2012 میلادی (1391خورشیدی) را که در نشست پیشین
بازنگری معاهده ان. پی. تی (1389) به تصویب اعضا رسیده بود، برگزار کنند.
از
این رو، همانگونه که رهبر انقلاب اسلامی بارها تاکید کرده اند، تهران
اجازه نمی دهد «از هیچ یک از مراکز نظامی هیچ بازرسی از سوی بیگانگان صورت
بگیرد».
5-تهران همواره بر راه گفت و گو و تعامل تاکید کرده و به
کاهش اختلاف ها از راه دیپلماسی امید داشته است. گرچه غرب بارها با سنگ
اندازی و مانع تراشی زیر میز مذاکره زده اما جمهوری اسلامی ایران با
برگزیدن شیوه های منطقی، راه را بر گزینه بدیل دیپلماسی- یعنی جنگ و
درگیری- بسته است.
در چنین شرایطی روشن است پایبندی همه طرف ها به
تعهدها و مفاد توافق، ضامن پایداری توافق خواهد بود و مذاکره کنندگان
ایرانی نیز با توجه به پیشینه عهدشکنی ها و سوء برداشت های طرف غربی چنین
نکته ای را در توافق جامع نادیده نمی گیرند.
اعضای 1+5 نیز باید
برای مرحله پایانی نگارش و نیز پیاده سازی آن آماده شوند؛ به ویژه آنکه این
توافق، احترام به حقوق همه ملت ها و شکستن دایره انحصار هسته ای شماری از
کشورها را نهادینه می کند؛ زیرا بر پایه برنامه اقدام مشترک، کشورهای عضو
گروه 1+5 باید در زمینه انتقال و به روزرسانی دانش هسته ای با تهران همکاری
کنند.
از این رو، اینک بیش از هر زمان دیگر رفتار و واکنش آنها زیر ذره بین افکار عمومی و ملت های گوناگون قرار دارد.