به گزارش پايداري ملي، جمعی از کارشناسان و مدیران ارشد اندیشکده «علوم و امنیت بین الملل» ازجمله «دیوید آلبرایت»، «مارک دوبوویتز»، «اورد کیتری»، «لئونارد اسپکتور» و «مایکل یاف» طی مقالهای به بررسی و ارزیابی سیاستهای آمریکا درقبال خاورمیانه در زمینه منع گسترش تسلیحات هستهای و کشتارجمعی پرداختند. در بخش قبلی به بررسی راهکارها به منظور متوقف ساختن فعالیتهای هسته ای ایران و سایر رویکردها برای تحت فشار قرار دادن برنامههای هستهای و موشکی ایران و چگونگی مقابله با چالشها در زمینه گسترش تسلیحات کشتارجمعی توسط سایر کشورهای خاورمیانه (به جز ایران) پرداخته شد. دراین قسمت، به ادامه ارزیابی رویکردهای مقابله با چالشها در زمینه گسترش تسلیحات کشتارجمعی توسط سایر کشورهای خاورمیانه، پرداخته میشود و همچنین راهکارهایی به منظور جلوگیری از گسترش تسلیحات کشتارجمعی توسط عاملان غیردولتی و مستقل در خاورمیانه نیز مورد بررسی قرار میگیرند. فارس به دلیل اهمیت این مطلب خلاصه اجرایی آن را منتشر می‌کند که قسمت سوم آن را در ادامه می خوانید:
د. حمایت و پشتیبانی از اقدامات قابل اجرا در زمینه مقابله با گسترش تسلیحات کشتارجمعی درخاورمیانه. همکاریهای منطقهای در زمینه توسعه استراتژیهای منع گسترش تسلیحات هستهای، در صورت ناکارآمد بودن تلاشها در رابطه با ایجاد منطقهای عاری از تسلیحات کشتارجمعی درخاورمیانه، نباید با این تلاشها ادغام شوند. آمریکا باید تمام تلاش خود را انجام دهد تا در شرایط سیاسی فعلی خاورمیانه، همکاریهای منطقهای در زمینه منع گسترش تسلیحات هستهای را به بالاترین سطح خود برساند. این امر نیازمند پیگیری اقدامات زیراست:
• دولت آمریکا باید حمایتهای مالی خود از طرحهای مربوط به دیپلماسی مسیر2 در زمینه منع گسترش تسلیحات هستهای در خاورمیانه را افزایش دهد. انتقال قدرت درکشورهایی مانند مصر، درصورتی که رهبران جدید از اطلاعات اندکی در زمینه مسائل مربوط به منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی برخوردار باشند، مشکل ساز خواهد بود. کنفرانسهای دیپلماسی مسیر2 و سایر گفتگوها میتوانند زمینههای لازم برای مشارکت رهبران احزاب و نمایندگان گروههای سیاسی مانند اخوان المسلمین مصر در بحث و بررسیهای مربوط به منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی را فراهم سازند. علاوه براین، حمایتها از جانب جامعه مدنی به عنوان یکی از عوامل اصلی در رابطه با گسترش فرهنگ مسئولیت پذیری در زمینه منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی درخاورمیانه محسوب میشود؛
• با برکناری برخی از دولتهای مستبد درجهان عرب، قطعاً شاهد مشارکت بیشتر سازمانهای غیردولتی درسیاستهای ملی در این کشورها خواهیم بود. دیپلماسی مسیر2 میتواند حمایت از سیاستهای منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی درمیان این سازمانهای غیردولتی را تقویت نماید. دیپلماسی مسیر2 همچنین میتواند از کارشناسان، محققان، دانشمندان و صاحب نظران جوانی که از دیدگاههایی سازنده در رابطه با سیاستهای منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی برخوردارند نیز پشتیبانی کند. متأسفانه، برخی از طرحهای موثر و سازندهِ دیپلماسی مسیر2 در رابطه با خاورمیانه به دلیل کمبود بودجه نیمه تمام ماندهاند؛
• دولت آمریکا باید اقداماتی را به منظور افزایش ظرفیتهای ایمنی زیستی و امنیت زیستی درمنطقه دنبال نماید. امنیت زیستی به عنوان یکی از موضوعات بسیار مهم در زمینه مسائل مربوط به تسلیحات کشتارجمعی محسوب میشود که پیش برد آن نیازمند همکاریهای منطقهای است، زیرا طرحهای امنیت زیستی، سلاح‌های بیولوژیکی را مورد بررسی قرار میدهند و برنامههای نظارتی در رابطه با مسائل زیست محیطی نیز امکان شیوع بیماریهای بیولوژیکی را ارزیابی میکنند. در واقع دولتها باید طرحها و برنامههایی را دنبال نمایند که هردو موضوع را شامل شوند؛
• دولت آمریکا باید از «انجمن نظارت بر بیماریهای عفونی درخاورمیانه» (یک همکاری مشترک و موفق میان وزارت بهداشت اردن، اسرائیل و فلسطین) حمایت کند. این انجمن به رغم موفقیت برنامههای خود، با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کند و هرسال به سختی میتواند بودجه مورد نیاز خود را تأمین نماید. با افزایش حمایتهای مالی، این انجمن میتواند علاوه بر ادامه فعالیتهای کنونی خود، پروژههای تحقیقاتی وسیعتری را نیز در آینده اجرا نماید؛
• تقویت طرح همکاریهای امنیت زیستی و ایمنی زیستی درمنطقه. از سال 2011، جمعی از کارشناسان و مقامات سابق و فعلی از نُه کشور در خاورمیانه به طور دورهای تشکیل جلسه داده و ظرفیتها در زمینه همکاریهای امنیت زیستی و ایمنی زیستی در منطقه را مورد ارزیابی قرار میدهند. این کارشناسان برنامهای را در رابطه با ایجاد یک ظرفیت پایدار به منظور مقابله با بیوتروریسم درخاورمیانه طراحی نمودند. این برنامه درکنفرانس بازنگری کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیک در دسامبر سال 2011 ارائه شد. در واقع این برنامه شامل فهرستی از فعالیتهای مختلف منطقهای است که از دیدگاه کارشناسان باید هر چه سریعتر پیگیری شوند. این فعالیتها میتوانند با شیوع بیماریهای عفونی و همچنین گسترش بیوتروریسم درمنطقه مقابله کنند. بنابراین آمریکا باید از اجرای این فعالیتها درخاورمیانه پشتیبانی کند؛
هـ . اتخاذ رویکردهایی ویژه در رابطه با دولتهای نوظهور و اسلامگرا. این دولتهای نوظهور درخاورمیانه، به ویژه اخوان المسلمین در مصر، فرصتها و چالشهای قابل توجهی را در زمینه منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی ایجاد میکنند. تاریخ نشان میدهد که در برخی از کشورها، دولتهای جدید نقش موثری را در مقابله با گسترش تسلیحات کشتارجمعی ایفا نمودهاند.
از طرفی دیگر، ظهور رژیمهای اسلامی نیز ممکن است منجر به ایجاد تهدیداتی جدی در زمینه منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی شود، زیرا این رژیمها تمایل فراوانی به اجرای دیدگاههای ایدئولوژیک خود دارند و تلاش میکنند با پیگیری اقداماتی که دولتهای قبلی قادر به اجرای آنها نبودند، ملیگرایان و تندروها درکشور را راضی نگه دارند. این رژیمهای جدید همچنین ممکن است نسبت به ارزیابیهای جغرافیای سیاسی و موازنههای نظامی درمنطقه بیتوجه باشند.
* مصر
آمریکا باید با پیگیری اقدامات زیر، دولت جدید مصر را وادار سازد تا به قوانین مربوط به منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی پایبند باشد:
• اخوان المسلمین از کمبود کارشناسان و صاحب نظرانِ باتجربه در زمینه سیاستهای خارجی رنج میبَرد. آمریکا باید با سرمایه گذاریهای مناسب در این زمینه، گروهی از کارشناسان و متخصصان برجسته در زمینه منع گسترش تسلیحات کشتارجمعی در مصر تشکیل دهد؛
• باید مصر را وادار ساخت تا پایبندی خود به پروتکل الحاقی را اعلام کند. اگر مصر قصد داشته باشد تا اقداماتی در زمینه ساخت یک نیروگاه هستهای جدید و یا اجرای سایر پروژههای وابسته به انرژی هستهای را پیگیری نماید، آنگاه پایبندی به پروتکل الحاقی به عنوان نشانهای از صلح آمیز بودن فعالیتهای هستهای قاهره محسوب خواهد شد. نشانهای دیگر از صلح آمیز بودن فعالیتهای هستهای مصر این است که دولت این کشور اعلام کند به هیچ وجه قصد غنی سازی اورانیوم و یا گسترش قابلیتهای بازفرآوری هستهای را ندارد؛
• با توجه به حجم وسیع کمکهای ایالات متحده به مصر، دولت آمریکا باید نظارت ویژهای برفعالیتهای مصر در زمینه گسترش تسلیحات کشتارجمعی داشته باشد و همچنین باید به دولت مُرسی و ارتش مصر اعلام کند که دنبال کردن اقداماتی در زمینه گسترش تسلیحات کشتارجمعی، امنیت ملی مصر را تحت الشعاع قرارخواهد داد. زیرا درصورت پیگیری چنین اقداماتی توسط مصر، ارتش و دولت این کشور از دریافت کمکهای حیاتی از جانب آمریکا محروم خواهند شد؛
• دولت آمریکا باید این آمادگی را داشته باشد که درصورت لزوم صریحاً به دولت مصر اعلام کند که پیگیری اقداماتی در زمینه گسترش تسلیحات کشتارجمعی منجربه اعمال تحریمهایی شدید علیه این کشور خواهد شد، تحریمهایی که قطعاً اقتصاد مصر را به شدت تحت فشار قرارخواهند داد؛
* سوریه
دولت آمریکا باید اپوزیسیون سوریه را حتی پیش از به قدرت رسیدن آن، تحت تأثیرخود قراردهد. در واقع آمریکا باید به اپوزیسیون سوریه اعلام کند که درصورت عدم همکاری با جامعه بینالمللی به منظور نابود سازی تسلیحات شیمیایی رژیم اسد، تحریمهایی سفت و سخت علیه دولت جدید سوریه اعمال خواهد شد، دولتی که برای تثبیت قدرت خود و تقویت اقتصاد کشور نیازمند کمکهای گسترده خارجی است.
علاوه براین، با توجه به خصومت شدید رهبران سنی در سوریه با رژیم کنونی، باید بشار اسد را متقاعد ساخت تا به جای استفاده از سلاح‌های شیمیایی و روبرو شدن با مجازاتهای سنگین در این زمینه، از متخصصان بینالمللی دعوت کند تا به منظور نابودسازی این سلاح‌های شیمیایی (تحت نظارت سازمان منع تسلیحات شیمیایی) وارد سوریه شوند.
و. افزایش هماهنگی تحریمها توسط دولت آمریکا. به منظور به حداکثر رساندن قدرت و نفوذ آمریکا در زمینه مقابله با عاملان گسترش تسلیحات کشتارجمعی، دولت ایالات متحده باید یک دفتر هماهنگی تحریمها بر مبنای عملکرد شورای امنیت ملی آمریکا و به منظور اعمال و هماهنگ ساختن تحریمهای تأثیرگذار علیه کشورهایی خاص، تشکیل دهد.
* گسترش تسلیحات کشتارجمعی توسط عاملان غیردولتی و مستقل درخاورمیانه
کمیسیون تحقیق حوادث یازدهم سپتامبر هشدار داده بود: «درصورت دستیابی خطرناکترین تروریستهای جهان به خطرناکترین سلاح‌های جهان، شاهد یک حمله فاجعهبار دیگر به آمریکا خواهیم بود». دستیابی تروریستهای خاورمیانه به سلاح‌های کشتارجمعی و استفاده از این تسلیحات به منظور اجرای حملاتی مرگبار، به عنوان یک تهدید بسیار جدی محسوب میشود. القاعده و حماس از جمله گروههای تروریستی درخاورمیانه هستند که احتمال دستیابی آنها به تسلیحات کشتارجمعی وجود دارد.
-القاعده سالها است که رویکردهایی اصول و پایدار را به منظور گسترش تسلیحات کشتارجمعی دنبال می‌کند. طبق برخی از گزارشات، رژیم اسد قصد دارد تا تسلیحات شیمیایی خود را در اختیار حزب الله قرار دهد.
-حماس، گروهی فلسطینی که کنترل نوار غزه را دراختیار دارد، چندین سال است که تلاش می‌کند تا به تسلیحات کشتارجمعی دست یابد.
آمریکا باید به منظور جلوگیری از دستیابی عاملان غیردولتی در خاورمیانه به تسلیحات کشتارجمعی، اقدامات زیر را دنبال نماید:
الف. آمریکا باید با ارزیابی دقیقِ تمام احتمالات و تقاضای همکاری از سایر قدرتهای جهان، خطردستیابی سایر دولتها یا عاملان غیردولتی درخاورمیانه به تسلیحات شیمیایی سوریه را به حداقل برساند.
ب. جلوگیری از دستیابی سایر دولتها یا عاملان غیردولتی درخاورمیانه به تجهیزات هستهای سوریه.
ج. افزایش توان و ظرفیت خاورمیانه به منظور جلوگیری از دستیابی عاملان غیردولتی به تسلیحات شیمیایی، هستهای و بیولوژیکی. یکی از موثرترین الگوها به منظور ایجاد چنین ظرفیتهایی درخاورمیانه، قطعنامه 154 شورای امنیت، مصوب سال 2004 است. طبق این قطعنامه، تمام کشورهای عضو سازمان ملل موظف هستند تا رویکردهایی موثر و سازنده را در زمینه جلوگیری از گسترش تسلیحات کشتارجمعی اتخاذ نمایند. با این حال، خاورمیانه تاکنون عملکردی ضعیف در زمینه اجرای این قطعنامه از خود نشان داده است.
د. آمریکا باید با اتخاذ سیاستهایی روشن و بدون ابهام اعلام کند: هرکشوری که برای گروههای تروریستی تسلیحات کشتارجمعی فراهم سازد، با اقدامات تلافی جویانه ایالات متحده روبرو خواهد شد. عوامل اصلی در تأثیرگذاری و کارآمدی چنین سیاستی عبارتند از: تقویت ظرفیتهای مرتبط با این مسأله و اعلام این موضوع که آمریکا به منظور تحت فشار قرار دادنِ کشورهایی که تسلیحات کشتارجمعی را برای گروههای تروریستی فراهم میسازند، نیازی به مدارک و شواهد قطعی دراین زمینه ندارد.
هـ . آگاه ساختن گروههای تروریستی از این موضوع که درصورت دستیابی یا استفاده از تسلیحات کشتارجمعی، باید بهای سنگینی را بپردازند و هزینه دستیابی به این سلاحها از مزایای آن بسیار بیشتر است. بنابراین، آمریکا و متحدانش باید تمام تلاش خود را به منظور تضعیف گروههای تروریستی انجام دهند و درعین حال، دسترسی آنها به منابع تسلیحات کشتارجمعی را نیز محدود سازند. در واقع آمریکا باید به گروههای تروریستی بفهماند که هرگونه اقدام تروریستی، هزینههایی سنگین برای آنها به دنبال خواهد داشت.
و. تقویت ظرفیتهای بازدارندگی درمنطقه. درنتیجه این امر، عاملان غیردولتی متوجه خواهند شد که استفاده از تسلیحات کشتارجمعی به سود آنها نیست، زیرا این تسلیحات به جای آنکه به عنوان وسیلهای برای گروههای تروریستی به منظور رسیدن به اهداف خود محسوب شوند، نتایجی معکوس برای آنها به دنبال خواهند داشت.