کج راهه «فکت شیت»

«بیانیه ی سوییس» آخرین دستاورد و نقطه ی اشتراکی بود که پس از ماه ها رایزنی در روزهای میانی ماه گذشته روی میز مذاکره قرار گرفت؛ بیانیه یی که در بر دارنده ی مجموعه ی راهکارهای پیشنهادی و غیرالزام آور به منظور دستیابی به توافق نهایی بود.

اندک زمانی پس از انتشار این بیانیه از سوی «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی کشورمان و «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا و هماهنگ کننده ی گروه 1+5، کاخ سفید نیز یک «گزاره برگ» (فکت شیت) در این خصوص منتشر کرد که تفاوت ملموسی با متن اصلی بیانیه ی سوییس داشت. البته این نخستین باری نبود که گزاره برگی متفاوت با بیانیه های مشترک از سوی دولت آمریکا انتشار می یافت. کاخ سفید پس از «توافق ژنو» در آذرماه 1392 نیز اقدامی مشابه انجام داد و با انتشار گزاره برگی، موردهای توافق را به نفع خود برجسته ساخت.

به باور ناظران، این عمل دولتمردان آمریکا اقدامی سیاسی- تبلیغاتی است که برای آن ها کارکردی داخلی دارد و همچنین به متحدان این کشور به ویژه رژیم صهیونیستی دلگرمی می دهد. پس به طور طبیعی بعد از هر تفاهم و توافقی اقدام به چنین رفتاری از سوی مقام های واشنگتن قابل پیش بینی است. به این ترتیب، گزاره برگ آمریکایی ها برخلاف روح بیانیه ی سوییس تنظیم شد و در واقع کج راهه یی بیش نبود.

با وجود آشکار بودن اهداف رهبران واشنگتن از تدوین گزاره برگ به شکل برداشتی یکسویه و غیرواقعی از بیانیه ی سوییس، برخی افراد و گروه ها در ایران با اهدافی از پیش تعیین شده آشکارا سخنان وزیر امور خارجه ی کشورمان را در مورد نتیجه ی گفت وگوهای هسته یی زیر سوال بردند و با وارد ساختن تردید بر آن، روی انتشار گزاره برگ از سوی سوی مسوولان دیپلماسی کشور پافشاری کردند. پافشاری بر این خواسته حتی تا روزهای اخیر که تیم دیپلماسی ایران با برخی اعضای 1+5 در حال نبردی دیپلماتیک بر سر کلمه ها، عبارت ها و جمله ها برای نگارش متن توافق نهایی در نیویورک بود ادامه یافت و اکنون نیز دنبال می شود.

با نزدیک تر شدن به موعد تعیین شده که کمتر از 2 ماه به سررسید آن باقی است، مذاکرات وارد فرایند و فضای تازه یی شده است و در پیوند با مساله ی رفع تحریم ها در حال پیگیری است. در این فضا دقت و ریزنگری در مسایل فنی و حقوقی از مهمترین دغدغه های مذاکره کنندگان ایرانی است تا بیشترین امتیاز ممکن را در توافق جامع نصیب خود کنند. در چنین شرایطی برخی مخالفان داخلی با هیاهوگری رسانه یی همچنان در پی چرایی منتشر نشدن گزاره برگ از سوی تیم دیپلماسی ایران هستند.

بی شک مخالفان از این امر آگاهند که متن بیانیه ی سوییس متنی حقوقی نیست. از این رو نمی تواند قانونی و الزام آور باشد و تنها یک چارچوب مفهومی و اعلانی است. با وجود این، طرح موضوع و ادامه ی فشار بر تیم مذاکره کننده برای انتشار گزاره برگ نه از سر دلواپسی بلکه سیاسی کاری و مانع تراشی است؛ مخالفانی که از همان روزهای نخست گفت وگوهای هسته یی در دولت تدبیر و امید، بیرق بهانه جویی و کارشکنی را به دوش کشیدند و با وجود پیشرفت مذاکرات، هنوز هم از پای ننشسته اند. آن ها هر روز با بهانه یی تازه بر تیم هسته یی فشار وارد می کنند و با نزدیک تر شدن به موعد توافق جامع (نهم تیرماه- سی و یکم ژوییه) از هر فرصتی برای بهانه جویی و افزایش فشار بر نمایندگان دیپلماسی کشور بهره می جویند.

بنا به دلیل های گوناگون، مخالفان مذاکره منافع خود را در تداوم وضعیت تنش با جهان می بینند. بنا بر این، آنان هیچ گونه تنش زدایی و توافقی با غرب به عنوان بخشی از جهان را برنمی تابند و به عبارتی «خواستار چرخیدن در روی پاشنه ی قبلی هستند». پس نباید انتظار تمام شدن حاشیه سازی های ریز و درشت آنان را داشت.

برجسته ساختن مساله ی منتشر نشدن گزاره برگ ایرانی نیز از اساس نوعی بهانه برای تاختن بر مذاکره کنندگان و در واقع دولت یازدهم است. این در حالی است که که مقام های مذاکره کننده ی کشورمان بارها تاکید کرده اند روایت ما از مذاکرات همان گزاره برگ ما است. از آنجایی که گزاره برگ تنها بازگو کننده ی روایت طرف های گفت وگو کننده است بنا براین، گزاره برگ دیپلمات های ایرانی نیز روایت های پیاپی و زنجیره وار آنان از فرایند مذاکرات است. ضمن این که اصول کلی و چارچوب مشترک اعلام شده از سوی ظریف و موگرینی نشانگر همان دیدگاه مشترک ایران و 1+5 است و همان طور که چندی پیش رییس جمهوری اظهار کرد گزاره برگ ایرانی حتی قبل از گزاره برگ آمریکایی ها در همان لوزان سوییس منتشر شد و در اختیار خبرگزاری ها قرار گرفت.

در همسنجی با بیانیه ی سوییس، متن توافق جامع و نهایی که از لحاظ قانونی الزام آور است وضعیتی متفاوت دارد. متن توافق نهایی به 2 زبان فارسی و انگلیسی ترجمه و نوشته می شود و به منظور اجرایی شدن از سوی همه ی کشورهای جهان در فصل هفتم منشور ملل متحد گنجانده خواهد شد.

در این پیوند، مقام معظم رهبری چندی پیش در سخنان خود در سالروز میلاد حضرت فاطمه (سلام ‎الله علیها) از ادعای آمریکایی ها عبور و تصریح کردند هنوز توافقی صورت نگرفته که بتوان درباره ی آن اظهار نظر کرد. به این ترتیب بیانیه ی سوییس نیز نه یک توافق تضمین شده بلکه چارچوبی برای رسیدن به توافق نهایی است که قرار است کمتر از 2 ماه دیگر به دست آید.

موضوع بسیار مهمی که در این زمینه مطرح است ناظر بر نوعی بی اعتمادی مخالفان گفت و گوها به نظارت رهبری بر فرایند عملکرد تیم دیپلماسی است. شایسته است مخالفان و منتقدان داخلی بیش از تکیه بر گزاره برگ آمریکایی به شورای عالی امنیت ملی، تیم مذاکره کننده، دولت و در نهایت رهبری اعتماد کنند.

پرسش هایی که در پایان جا دارد پرسیده شود این که چگونه برای کسانی که در گفتار و عمل با هرنوع توافقی با غرب مخالفند، گزاره برگ آمریکایی اعتبار یافته و ملاک ارزیابی و سنجش قرار گرفته است؟ آیا سزاوار نیست بیش از سخنان مقام های غربی به صحبت های وزیر امور خارجه ی کشور خود اعتماد کنیم؟