از سال 2002، چندین مرتبه برای توافق تلاش شده بود، اما این تلاش ها در پی افشای وجود دو تاسیسات مهم در ایران توسط مخالفان ایرانی، شکست خوردند. این دو تاسیسات، سانتریفیوژهای غنی سازی اورانیوم نطنز و رآکتور آب سنگین اراک بودند که آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد هیچ یک اطلاعی نداشت. نطنز قابلیت غنی سازی اورانیوم را تا سطح 90 درصد (سطح مورد نیاز برای تولید تسلیحات) دارد و اراک نیز می تواند پلوتونیوم مورد نیاز برای تسلیحات اتمی را فراهم کند. آمریکا بلافاصله ایران را به تلاش برای ساخت تسلیحات هسته ای متهم کرد و بدین ترتیب اختلافات دست کم ده ساله بر سر مسئله هسته ای تشدید شد.
در سال های 2006 تا 2008 شورای امنیت سازمان ملل متحد 5 قطعنامه را با درخواست متوقف شدن غنی سازی اورانیوم در ایران اتخاذ کرد که به اعمال سه دوره تحریم علیه این کشور منجر شد. در سال 2009، جهان از وجود تاسیسات غنی سازی در عمق 300 پایی در فردو در نزدیکی شهر قم، آگاه شد.
با همه این شرایط، می توان گفت دو اتفاق زمینه را برای گفتگوهای هسته ای فراهم کردند. اول، دیدارهای پنهانی (مقامات) ایران و آمریکا در عمان؛ دوم، پیروزی حسن روحانی (مذاکره کننده پیشین) در انتخابات ریاست جمهوری ایران.
به رغم اینکه توافق 1+5 پیشروی خوبی در دستیابی به هدف منع گسترش تسلیحات هسته ای است و می تواند به عنوان الگویی برای دستیابی به توافقنامه ای با کره شمالی مورد استفاده قرار گیرد، اما این توافق با انتقادهای زیادی مواجه شد. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در انتقاد از این توافق پیشقدم بود. لابی اسرائیل در آمریکا از نفوذ خود بر کنگره استفاده کرد. چهره های مطرح نومحافظه کار از «حزب جنگ» واشنگتن همچون سناتور مک کین از بمباران ایران حمایت کردند. در ایران نیز افراد و سازمان هایی از توافق انتقاد کردند. متحدان آمریکا در جهان عرب در میانه بودند. اما طبق نظرسنجی که توسط واشنگتن پست صورت گرفت، آمریکایی ها به نسبت دو به یک از توافق حمایت می کنند.
لازم به ذکر است که منتقدان توافق با ایران هیچ جایگزینی برای جنگ ارائه نکرده اند و این در حالی است که حمله به ایران پس از اینکه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه ممنوعیت فروش سامانه موشکی دفاع هوایی اس-300 را به ایران لغو کرد، با پیچیدگی های بیشتری همراه خواهد بود.
هدف 1+5
هدف اصلی 1+5 جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای بوده است. با در نظر گرفتن این هدف، مذاکره کنندگان غربی مصالحه کردند و به ایران اجازه دادند به برنامه غنی سازی اورانیوم در سطح پایین برای مقاصد صلح آمیز هسته ای، ادامه دهد. به جای اینکه از ایران درخواست شود زیرساخت های هسته ای را که بیش از یک دهه گذشته و با سرمایه گذاری چندین میلیارد دلاری ساخته شده است تخریب کند، زین پس فعالیت های غنی سازی هدف رژیم نظارتی دقیق قرار خواهد گرفت. با این حال، نتانیاهو و طرفداران آمریکایی وی خواستار برچیده شدن زیرساخت های هسته ای ایران هستند که واقع بینانه نیست.
طبق معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی)، ایران می تواند برای برنامه تولید برق خود اورانیوم غنی سازی و از اورانیوم غنی شده در سطح پایین استفاده کند. ایران یک نیروگاه هسته ای در بوشهر دارد که توسط روس ها ساخته شده است و قراردادی را برای ساخت دو رآکتور هسته ای دیگر روسی به امضا رسانده و برای شش رآکتور دیگر نیز برنامه ریزی کرده است. ایران می تواند همانند شرایط کنونی، سوخت مورد نیاز این رآکتورها را از روسیه خریداری کند و یا همانند برزیل، خود سوخت نیروگاه ها را تولید کند. ایران همچنین یک رآکتور کوچک تحقیقاتی برای تولید ایزوتوپ های پزشکی برای درمان سرطان دارد. سوخت این رآکتور از اورانیوم غنی شده در سطح 20 درصد به دست می آید.
رویکرد 1+5 مدت زمان «گریز هسته ای» ایران یعنی مدت زمان مورد نیاز برای تولید اورانیوم غنی شده 90 درصدی برای تولید یک سلاح هسته ای را طولانی می سازد. زمان تخمین زده شده حدود نه ماه است که به دست کم یک سال افزایش خواهد یافت.
اهداف ایران
هدف اصلی ایران رهایی از تحریم های مشکل ساز تحت رهبری آمریکاست. کنگره آمریکا در سال 2010 لایحه ای را برای اعمال تحریم علیه ایران به تصویب رساند. این تحریم ها بر اقتصاد ایران که وابسته به انرژی است، تاثیرات ناخوشایندی داشتند. ایران خواستار لغو همه تحریم ها به محض امضای توافقنامه نهایی است. آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران در اولین واکنش خود به توافق این خواسته را مطرح کرد. دولت اوباما لغو مرحله ای تحریم ها را بر مبنای تعهد ایران به توافق خواستار است.
دکترین هسته ای اسرائیل
اسرائیل یک دکترین یکجانبه در زمینه هسته ای دارد: «اسرائیل هیچ تسلیحات هسته ای را در منطقه تحمل نخواهد کرد.» تنها زرادخانه هسته ای منطقه خاورمیانه متعلق به اسرائیل است؛ اسرائیل به بمباران رآکتور هسته ای در حال ساخت عراق در سال 1981 و بمباران رآکتور سوریه در سال 2007 اقدام کرده است.
اسرائیل ایران را تهدیدی بزرگ برای خود می پندارد و نگران است که ایران از تسلیحات هسته ای برای حمله به اسرائیل استفاده کند. با توجه به اندازه کوچک سرزمین های اشغالی یک بمب برای نابودی کل اسرائیل کافی است. از سوی دیگر اسرائیل نگران است ایران سلاح هسته ای را به یکی دیگر از دشمنان اسرائیل تحویل دهد.
اما زمان بندی اسرائیلی ها فاقد اعتبار است؛ برای نمونه، در سال 2009 آنها مدعی شدند ایران طی 6 ماه به سلاح هسته ای دست خواهد یافت؛ آنها اندکی بعد ادعا کردند اگر ایران برنامه هسته ای خود را تا ماه دسامبر سال 2009 متوقف نکند، به این کشور حمله خواهند کرد؛ نتانیاهو در تابستان سال 2013 خط قرمزی را تعیین کرد که آن هم فاقد اعتبار بود.
نتیجه گیری نسبی
ایران زیرساخت های هسته ای را توسعه داده، اما آشکار است که قصد ساختن بمب را ندارد. در مقابل، اسرائیل زرادخانه ای با بیش از 100 کلاهک هسته ای دارد.حتی اگر ایران سلاح هسته ای بسازد، مجبور است همانند دیگر کشورهای دنیا آن را آزمایش کند و در این مرحله، جهانیان آگاه خواهند شد.
علاوه بر اینها، ایران مجبور است هواپیما، موشک و یا کشتی بسازد که قابلیت حمل کلاهک هسته ای را داشته باشد. ایران برای تبدیل شدن به یک کشور مجهز به تسلیحات هسته ای به ساخت حدود 100 کلاهک هسته ای نیاز دارد؛ در این زمینه می توان به زرادخانه های پاکستان، هند و اسرائیل اشاره کرد. کره شمالی تنها کشور مجهز به تسلیحات هسته ای است که ده ها کلاهک هسته ای دارد.
اگر از دیدگاه منع گسترش تسلیحات هسته ای به شرایط نگریسته شود، می توان نتیجه گرفت توافق با ایران، برای همه طرفین درگیر توافق خیلی خوبی است. در مذاکرات با کره شمالی نیز تلاش ها باید بر منع گسترش تسلیحات هسته ای متمرکز شود.
منبع: مدرن توکیو نیوز / مترجم: طلا تسلیمی