نگرانی ها در مورد امنیت جهانی، منطقه ای و ملی محرک اصلی در تلاش ها برای حل مناقشات هسته ای بوده است. اما عواقب انسانی و اجتماعی برای جمعیت 78 میلیون نفری ایران نیز قابل توجه است: مشکلات اجتماعی-اقتصادی، محدودیت ها در حقوق شهروندی و شرایط زیست محیطی.
سوءمدیریت اقتصادی در داخل ایران به طور قطع یکی از دلایل ریشه ای مشکلات داخلی محسوب می شود و ایرانی ها (دولت جدید) می بایست برای غلبه بر این مشکلات به شدت تلاش کنند. از سوی دیگر مسئله تحریم های بین المللی مطرح است و همه مشکلاتی که ملت ایران به طور روزمره با آن مواجه هستند می بایست در روند مذاکرات در نظر گرفته شود.
کاهش خوش بینی ها
در سفر اخیر خود به تهران دریافتم که گروه های مختلف در اجتماع احساس می کنند در شرایط کنونی تحت فشار هستند. نوع سختی که هر فردی از هر قشری در اجتماع با آن مواجه است اهمیت چندانی ندارد، مسئله مشترک در میان همه این افراد این بود که برای مدتی طولانی باور داشتند با حصول توافق هسته ای شرایط بهبود خواهد یافت، تحریم ها علیه ایران لغو می شوند و مشکلات در روابط خارجی برطرف می شود. این احساس خوش بینی را می شد تا چند ماه پیش در ایرانی ها احساس کرد، اما اکنون جای آن را نگرانی و اضطراب گرفته است. بسیاری از افراد امید خود را به نتیجه بخشی گفتگوها از دست داده اند.
الی گرانمایه یکی از اعضای شورای روابط خارجی اروپا در در مطلبی اختصاصی برای روزنامه نیویورک تایمز نوشت مذاکره کنندگان بهتر است سریع و پیش از اینکه بدخواهان گفتگوها برای دستیابی به توافق هسته ای جامع را از مسیر خارج سازند، اقدامی اساسی انجام دهند.
چنین مسئله ای در بسیاری از گفتگوها در تهران مطرح شد. اگرچه ملت از قدم های کوچک و مثبت برداشته شده توسط مذاکره کنندگان قدردانی می کنند، اما عمیقا دستیابی به راه حلی نهایی را خواستار هستند تا بتوانند به زندگی طبیعی خود بازگردند.
مشکلات روزمره
بیشتر مشکلات اجتماعی-اقتصادی که مردم ایران به طور روزمره تجربه می کنند، از تحریم های اعمال شده علیه نظام بانکداری این کشور ناشی می شود. کاهش ارزش ریال، واحد پولی ایران، قدرت خرید عموم مردم را به شدت کاهش داده است و این مسئله حتی موارد اساسی همچون مواد غذایی، مسکن، برق و تحصیلات را نیز شامل می شود. تحریم ها همچنین به کمبود مواد دارویی در ایران منجر شده است. همانند گذشته، ملت ایران بیشتر از دولت این کشور در نتیجه ادامه تحریم های بین المللی آسیب می بینند.
تحریم های اقتصادی و صنعتی اعمال شده از سوی جامعه بین المللی همچنین با آلودگی شدید هوا در شهرهای بزرگ همچون تهران ارتباط دارد، چرا که به عرضه و استفاده از سوخت باکیفیت پایین منجر شده است. ایرانی ها به تنهایی نمی توانند بر چنین مشکلات زیست محیطی فائق آیند. برای غلبه بر چنین مشکلاتی به کمک های بین المللی نیاز است و مقامات ایرانی نیز به این مسئله اشاره کرده اند.
با وجود تمام مشکلات موجود، جمهوری اسلامی ایران موفق شده است به طور نسبی ثبات اقتصادی ایجاد کند که این مسئله حتی از سوی صندوق بین المللی پول مورد توجه قرار گرفته است.
وعده ارتقای حقوق شهروندی
ملت ایران از وعده های حسن روحانی در تبلیغات انتخاباتی در مورد کاهش محدودیت های امنیتی، استقبال کرد و در حقیقت، از زمان روی کار آمدن رئیس جمهور جدید، شرایط در دانشگاه ها بهبود یافته، تنوع در مطبوعات افزایش یافته و نویسندگان کتاب نیز در فضای بهتری فعالیت می کنند.
اگرچه به طور همزمان برخی رسانه ها در ایران تعطیل و شماری از خبرنگاران و فعالان دستگیر شدند. شمار اعدام ها نیز افزایش یافته است، به اندازه ای که حتی مقامات ایرانی اعتراض خود به این مسئله را اعلام کردند و تغییر در قوانین را خواستار شدند. جامعه بین المللی می تواند با پایان دادن به دیپلماسی تهدید و زور خود به بهبود شرایط کنونی در ایران کمک کند. فشارهای خارجی به بهانه ای برای دولت ایران برای ایجاد محدودیت در فضاهای سیاسی و دانشگاهی، زندگی عمومی، رسانه ها و فعالیت های فرهنگی در داخل کشور تبدیل شده است. به عقیده دولت ایران، «دشمن» یعنی کشورهای غربی از نفوذ در این حوزه ها برای ایجاد درگیری و ناآرامی در کشور استفاده خواهد کرد.
حل مسئله هسته ای و نتیجه بخشی مذاکرات و به دنبال آن پایان انزوای ایران می تواند در ارتقای حقوق شهروندی و به طور کلی بهبود شرایط زندگی مردم، به دولت روحانی کمک کند. موفقیت دولت روحانی در سیاست خارجی به طور قابل توجهی موضع وی را در مقابل رقبای محافظه کار در داخل کشور که خواستار تدابیر محدود کننده و نظارت بر فضاهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هستند، تقویت خواهد کرد. از سوی دیگر، شکست گفتگوها شرایط را برای قدرت گرفتن بیشتر جناح تندرو ناگزیر می سازد.
نشانه های امیدوارکننده
دیپلمات های غربی که در دور اخیر گفتگوهای دوجانبه در کنفرانس امنیتی مونیخ حضور داشتند در مورد شرایط و نتیجه مذاکرات ابراز خوش بینی کردند. در میان مقامات ایرانی نیز اشاره های امیدوارکننده ای مشاهده می شود. برای نمونه، علی لاریجانی رئیس مجلس ایران در سخنرانی اخیر خود در شهر اصفهان تصریح کرد: «هیچ یک از مقامات ایران مخالف توافق هسته ای نیستند.»
رهبر معظم ایران نیز در سخنرانی خود در جمع فرماندهان نیروی هوایی ایران به وضوح اعلام کرد که «دستیابی به توافق انجام شدنی را خواستار است».
آیت الله سید علی خامنه ای همچنین در مورد امتیازات خواسته شده از ایران برای دستیابی به توافق، سطح غنی سازی و شمار و ماهیت تاسیسات هسته ای، چراغ سبز را داده است. رهبر ایران بر دستاوردهای مذاکرات تاکنون تاکید و اعلام کرد مذاکره کنندگان ایران قائل شدن برخی امتیازات را «ضروری می دانند» و هیچ یک از طرفین در مذاکره «نمی تواند به همه خواسته ها و انتظارات خود برسد».
قدم های بعدی
1+5 و به ویژه آمریکا و سه عضو اروپایی شورای امنیت (انگلیس، فرانسه و آلمان) می بایست به ادعاها و تعهدات خود در مورد شرایط حقوق بشر در ایران عمل نمایند و در عین حال باید دریابند که حقوق شهروندی، خوراک، هوای پاک، آب آشامیدنی، تحصیلات و عدالت اقتصادی را نیز شامل می شود.
جامعه بین المللی می بایست با کمک به حل بحران دیپلماتیک که امکان همکاری واقعی با ایران را از بین برده است، به دولت روحانی در مقابله با این چالش ها کمک کند.
از سوی دیگر، طرف ایرانی نیز که عموما نگران مسائلی همچون حقوق اساسی و حیثیت و اعتبار خود است باید بداند که اکنون در جامعه غربی شأن و منزلت بالایی دارد. ایران به طور فزاینده به عنوان یکی از شرکای اصلی در عراق و حتی سوریه انگاشته می شود. گزینه «ممنوعیت غنی سازی» عملا از روی میز مذاکرات برداشته شده است و هیچ کسی دیگر به سیاست «تغییر رژیم» و یا «گزینه نظامی» غیرمحبوب نمی اندیشد.
در شرایط کنونی به نظر می رسد اطلاع مذاکره کنندگان از این مسئله که طرف دیگر مذاکره نیز خواستار دستیابی به توافق است، نتیجه گیری را دشوار ساخته. از سوی دیگر طولانی شدن گفتگوها برای مذاکره کنندگان نگران کننده و ناخوشایند است. اما تاثیر منفی ادامه گفتگوها بدون نتیجه قطعی بیشتر دامنگیر ملت ایران می شود که مشکلات بسیاری را در کشور خود و در نتیجه سیاست های تهدید آمیز جامعه بین المللی متحمل می شوند و از این رو، بیش از همه ملت ایران به حصول توافق نیاز دارد.
* عدنان طباطبائی تحلیلگر سیاسی امور ایران ساکن آلمان است. وی در بسیاری از رسانه های آلمانی و انگلیسی در مورد ایران مطلب نوشته و به بسیاری از ادارات دولتی آلمان و رسانه ها در این کشور در امور ایران مشاوره داده است.
دیپلماسی ایرانی