مهمترین دستاورد دور تازه گفت و گوهای هسته یی

آخرین دور از گفت و گوهای هسته یی میان ایران و اعضای گروه 1+5 (آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه، چین و آلمان) بیست و هشتم دی ماه پایان یافت. این دور از بیست و چهارم دی ماه به مدت پنج روز در «ژنو» سوییس و در سطوح وزیران، معاونان و کارشناسان برگزار شد.

2 طرف اعلام کرده اند میانه ی بهمن ماه (اوایل فوریه) دوباره برای ادامه ی گفت و گوها بر سر میز می نشینند.

سوم آذر امسال در سالگرد امضای سند «برنامه ی اقدام مشترک»، گفت و گوها به مدت هفت ماه دیگر (تا دهم تیر 1394) تمدید شد. در این فرصت هفت ماهه پیش بینی شده است در چهار ماه نخست، 2 طرف به توافق سیاسی دست یابند و در سه ماه بعد، جزییات و ضمایم توافق را روی کاغذ بیاورند.

دور نخست گفت و گوها در مهلت هفت ماهه، بیست و ششم آذرماه در سطح معاونان وزیران امور خارجه در ژنو برگزار شد.

دور تازه ی گفت و گوها از پیچیدگی هایی برخوردار بود که از سفرها و دیدارها گرفته تا موضوع های مورد بحث را شامل می شد. در دور آخر، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ی جمهوری اسلامی ایران، افزون بر سوییس، به آلمان، بلژیک و فرانسه نیز سفر کرد.

ظریف در سفر به برلین با «فرانک والتر اشتاین مایر» همتای آلمانی خود، در سفر به بروکسل با «فدریکا موگرینی» مسوول تازه سیاست خارجی اتحادیه ی اورپا و در سفر به پاریس با «لوران فابیوس» وزیر امور خارجه ی فرانسه، درباره موضوع هسته یی و روابط دوجانبه رایزنی کرد. اما مهمترین گفت و گوی دوجانبه در این دور از مذاکرات، گفت و گوی ظریف با «جان کری» وزیر امور خارجه ی آمریکا بود.

این گفت و گوهای دوجانبه پیش از نشست رسمی ایران و گروه 1+5 در سطح معاونان وزیران امور خارجه، انجام شد که نقش مهمی در کارآمدی این نشست ایفا کرد و به نزدیک شدن مواضع و سرعت بخشیدن به روند گفت و گوها منجر شد.

در پیوند با دستاوردهای این نشست، صحبت های متفاوت و گاه متعارضی به چشم می خورد. برخی گفت و گوی معاونان را «بی نتیجه» و بعضی آن را «رو به جلو اما با پیشرفت محدود» ارزیابی کردند. این در حالی است که گزارش هایی نیز درباره پیشرفت چشمگیر و قابل ملاحظه نشست ها وجود دارد.

در این پیوند، پایگاه خبری و تحلیلی «المانیتور» همزمان با گفت و گوها به نقل از منابع دیپلماتیک نوشت: مذاکره کنندگان ایران و آمریکا تمام روزهای گذشته در ژنو برای تهیه ی پیش نویس یک سند مشترک به منظور تسریع در روند مذاکرات هسته یی تلاش کردند اما انتظار نمی رود این سند در نشست جامع ایران و گروه 1+5 ارایه شود. به گفته ی این دیپلمات ها، این سند «اصول توافق» نام دارد که به احتمال زیاد مقدمات چارچوب توافقی است که ایران و گروه 1+5 باید تا ماه مارس 2015 میلادی به آن دست پیدا کنند.

برخی تحلیلگران نیز سختی و اهمیت فراوان این نشست را بیش از نشست های گذشته قلمداد کردند.«علی واعظ» تحلیلگر مسایل بین المللی و کارشناس حوزه ی ایران در «گروه بین المللی بحران»، در گفت و گو با المانیتور تاکید کرد رایزنی های ایران و آمریکا طی روزهای گذشته، سخت ترین و دقیق ترین آنها از سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) تاکنون بوده است.

اهمیت و پیشرفت گفت و گوها مورد توجه اتحادیه ی اروپا نیز قرار گرفت. دیروز خبرگزاری فرانسه گزارش کرد اتحادیه ی اروپا طی بیانیه ی کوتاهی، گفت و گوهای هسته یی ایران در ژنو را «جدی و سودمند» ارزیابی کرد.

این خبرگزاری با اشاره به اینکه خبری از محتوای گفت و گوها منتشر نشده است، افزود: شرکت کنندگان در این نشست تصمیم گرفته اند به منظور سودمندی گفت و گوها محتوای آن را اعلام نکنند.

گزارش ها حاکی از آن است که ایران و 1+5 بر سر کلیات توافق کرده اند و اصل غنی سازی، ضرورت برداشتن تحریم ها و حفظ برنامه ی هسته یی ایران مورد قبول همه طرف ها واقع شده است و آنها در وادی حل و فصل جزییات گام گذاشته اند.

در همین راستا محمد جواد ظریف روز دوشنبه 29 دی ماه در گفت و گو با خبرنگاران در تهران گفت و گوهای تازه ی خود با جان کری را «صریح و جدی» توصیف کرد و گفت: مذاکرات پیچیده شده و وارد جزییات شده ایم و در مذاکرات بین المللی هم گرفتاری همیشه در جزییات است.

البته باید توجه داشت که حل جزییات، به مراتب دشوارتر از روشن شدن کلیات یک توافق است؛ چرا که حل هر یک از مسایل ریز و جزیی باقی مانده، مستلزم صرف زمان و انرژی دوچندان است.

شاید مهمترین موضوع به اختلاف بر سر لغو تحریم ها علیه ایران برمی گردد. بسیاری از ناظران بیش از آنکه اصل تحریم ها را به عنوان سدی برای رسیدن به توافق نهایی و پایدار مورد توجه قرار دهند، نگرش ابزاری غرب نسبت به این موضوع را مورد نقادی قرار می دهند.

این تحلیلگران اعتقاد دارند اینک زمان آن رسیده است که غرب بپذیرد توافق جامع هسته یی با ایران از راه سیاست فشار میسر نخواهد بود و حل مسایل باید در محیطی عاری از بی اعتمادی صورت گیرد؛ چرا که غرب در زمینه ی اعمال تحریم ها بر جمهوری اسلامی سه دهه تجربه دارد.

غرب به ویژه آمریکا با برجسته سازی نقش تحریم ها نه فقط از سرعت حل و فصل اختلاف های هسته یی کاسته بلکه این موضوع را به یک ابزار سیاسی برای مخالفان داخلی خود تبدیل کرده است که این اشتباه محاسباتی آنها را نشان می دهد زیرا فشار تحریم ها نتیجه ی قابل قبولی را در پی نخواهد داشت و چه بسا ریسمان گفت و گوهای 14 ماهه را پاره کند.

در این پیوند، «کازی محمود» روزنامه نگار و تحلیلگر سیاسی مالزیایی، بیست و نهم دی ماه در گفت و گو با ایرنا پایداری ایران در برابر تحریم های غرب را عاملی دانست برای اینکه غرب به طور جدی در راه حل و فصل موضوع هسته یی ایران گام بگذارد.

وی تاکید کرد پایداری ایران در برابر تحریم های همه جانبه و نقش مهم ایران در خاورمیانه، غرب را حاضر به ادامه گفت و گوهای هسته یی کرده است.

این تحلیلگر مالزیایی ادامه داد پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، اعمال تحریم ضد ایران در عرصه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نتوانست ایران را به زانو درآورد و تهران با پشت سر گذاشتن تحریم های همه جانبه غرب به پیشرفت علمی زیادی در بخش های گوناگون دست یافته است.

البته چهار نشست ظریف با همتای آمریکایی خود طی دوره پیشین از این رو بود که واشنگتن با تحریم های دوگانه ی خود (تحریم های کنگره و دستورالعمل های اجرایی رییس جمهوری) بیشترین تحریم ها را علیه ایران اعمال کرده که لازم است برای رسیدن به توافق جامع، دولت و کنگره ی این کشور در این موضوع تجدید نظر کنند.

در مجموع، برای رسیدن به توافق سیاسی و به دنبال آن توافق جامع باید اعتماد متقابل و فضای عاری از تهدید و فشار بر گفت و گوها حاکم باشد.

همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی از یک سو و گروه 1+5 از سوی دیگر، گواهی بر تعهد و پایبندی ایران به فعالیت های هسته یی صلح آمیز آن است و در صورت برداشتن گامی اعتمادزا از سوی غرب می توان بیش از پیش به آینده ی گفت و گوها امیدوار بود.

بنابراین، استفاده از اهرم فرسوده ی تحریم ها به جای حل مشکل، روند رو به جلو گفت و گوها را کندتر و به اعتماد طرف ایرانی خدشه وارد می کند.

از سوی دیگر، با توجه به اندک زمان باقیمانده برای رسیدن به توافق سیاسی (اسفندماه) 2 طرف باید هر چه زودتر زمان را دریابند؛ چرا که هر چه گفت و گوها به درازا کشیده شود متغیرهای تازه یا به عبارت دیگر عوامل مداخله گر بیشتری، خود را نشان خواهند داد.