عربستان تا کجا می‌تواند به اتحاد علیه ایران امیدوار باشد؟

دیگر روشن است که عربستان نه تنها فعلا سر سازگاری با ایران ندارد بلکه در فکر ایجاد جبهه ای علیه ایران است. حتی بسیاری معتقدند که عربستانی ها اگر می توانستند و مطمئن می شدند که جنگ با ایران باعث پیروزی شان خواهد شد حتما هر آن چه در توان داشتند صرف می کردند تا با قدرت نظامی علیه ایران وارد عمل شوند. بارها در اخبار شنیده ایم که عربستانی ها تا چه اندازه نسبت به تحریک امریکا و اسرائیل علیه ایران تلاش کرده اند و حتی ویکی لیکس یک بار فاش کرد که ملک عبدالله، پادشاه عربستان در جایی گفته است که "سر افعی را ببرید."

بحران سوریه عرصه رویارویی ایران و عربستان بوده است. اما خود عربستانی ها هم معترفند که تا این جای کار در سوریه شکست خورده اند. نه تنها در سوریه بلکه عربستانی ها در لبنان و عراق و یمن نیز خود را در موضع شکست می بینند.

از سوی دیگر عربستانی ها در عرصه جهانی نیز احساس می کنند که در حال باختن بازی هستند. گشایشی که در مذاکرات هسته ای ایران میان تهران با 1+5 حاصل شد و سبب تحولی در روابط ایران با جامعه جهانی شد بیش از همه نگرانی عربستانی ها را به دنبال داشت. تا آن جا که بعضی اخبار حکایت از نزدیک شدن پشت پرده روابط عربستان و اسرائیل دارد.

همه این عوامل سبب شده است تا عربستانی ها تحرکات تازه ای را برای تعریفی جدید از جایگاه خود در عرصه جهانی و منطقه ای آغاز کنند.

از یک سو به سراغ بازارهای نفتی رفته اند تا با استفاده از اهرم های اقتصادی بتوانند به کشورهای رقیب خود در منطقه و جهان فشار بیاورند تا به دنبال آن به منافع منطقه ای و جهانی خود برسند. عربستانی ها به کمک ذخایر نفتی خود و تسلطی که بر بازار نفت دارند توانسته اند تا به این جای کار فشارهای تازه ای را به رقبای جهانی خود وارد کنند.

اما از سوی دیگر تحرکات سیاسی تازه ای را نیز آغاز کرده اند. عربستانی ها دریافته اند فعلا نمی توانند در پرونده سوریه کاری از پیش ببرند. به ویژه که در جهان عرب تشتت آرا و پراکندگی منافع کشورهای عربی به گونه ای است که نمی توانند سیاست یکپارچه ای را پیش ببرند تا به دنبال آن به منافع خود در جهان عرب برسند. به همین دلیل عربستانی ها به فکر ایجاد وحدت عربی سنی افتاده اند. محوری که هدف از تشکیل آن ایستادن در برابر ایران شیعی است. تلاش های خود را نیز از درون شورای همکاری خلیج فارس آغاز کرده اند. در وهله نخست عربستانی ها اقدام به حل اختلافات خود با قطری ها که در درون این شورا بیشترین اختلاف را با آن دارند بر آمده اند. در همین راستا نیز اعلام کرده اند که سفرای کشورهای بحرین، امارات و عربستان به دوحه باز می گردند.

در گام بعد عربستانی ها تلاش می کنند ضمن حمایت از حکومت جدید مصر که در حقیقت با حمایت آنها بر سر کار آمده و مستقر شده است، روابط جهان عرب را با مصر جدید تقویت کنند. برای همین اقدام به میانجی گری میان عربستان با قطر کرده اند و تلاش دارند میان مصر با الجزایر و مغرب و لیبی نیز میانجی گری کنند تا از یک سو جبهه عربی تقویت شود و از سوی دیگر تقسیم کاری میان آنها در درون جامعه عربی به وجود آید. آنها از یک سو می خواهند مسئولیت رهبری جهان عرب در منطقه خلیج فارس و غرب آسیا را خود بر عهده بگیرند و از سوی دیگر مسئولیت رهبری جهان عرب در شمال آفریقا را به مصر بسپارند.

به اعتقاد عربستانی ها محور سنی نباید تنها شامل کشورهای عربی باشد. برای همین شاهدیم که در آسیا نیز فعال شده اند. از یک سو تلاش دارند دامنه نفوذ خود را در پاکستان، افغانستان و در آسیای دور، مالزی و اندونزی تقویت کنند و از سوی دیگر با ترکیه روابط تازه ای را رقم بزنند.

همراهی با ترکیه برای عربستانی ها چندان آسان نیست. ترکیه از یک سو از جماعت اخوان المسلمین که عربستانی ها آنها را دشمن شماره یک خود می دانند، حمایت می کند و رهبران فعلی آن خود را بر آمده از این جریان فکری می دانند، و از سوی دیگر در نفوذ و اداره خاورمیانه برای خود ادعا دارند و می خواهند خود را الگوی مناسب حکومت داری برای کشورهای عربی جا بزنند. در عین حال به نوعی فکر تشکیل امپراطوری عثمانی نوین را نیز دارند. برای همین همراهی عربستانی ها با ترک ها چندان آسان نیست. به همین دلیل تلاش دارند برای غلبه بر این اختلافات بر اختلافات ترک ها با ایرانی ها تمرکز کنند و ضمن افزایش پیوندهای اقتصادی خود با عربستانی ها شکاف ها را میان ایران و ترکیه افزایش دهند. به همین دلیل گفته می شود پیشنهادهای وسوسه انگیزی اقتصادی به ترک ها داده اند و همچنین پیشنهادهایی را بر سر سوریه مطرح کرده اند.

در این جا لازم به یادآوری است که عربستانی ها بر قید تقویت محور سنی بیش از قید تقویت محور عربی تاکید دارند. عربستانی ها تلاش دارند به تلاش های خود رنگ و بوی طایفه ای بدهند تا خود را پرچم دار جهان اسلامی سنی جا بزنند.

این که عربستانی ها تا چه اندازه می توانند در اهداف خود موفق شوند، نیاز به زمان دارد. به ویژه که مشکلات بنیادین بسیاری برای آنها برای رسیدن به این هدف وجود دارد. عربستان نزد افکار عمومی عرب چندان محبوب نیست. در عین حال تلاش های عربستان برای توقف سیر تغییرات در جهان عرب بر بدبینی جوامع عربی از آن افزوده است. از سوی دیگر به واسطه سرکوبی که توسط حکومت های کشورهای عربی حامی عربستان مثل مصر جدید صورت گرفته است، مشخص نیست که دوام این حکومت ها تا کجا ادامه خواهد داشت و این مساله می تواند به مثابه ماسه روانی برای سیاست گذاری های عربستانی ها باشد. همچنین گسترش بنیادگرایی و فعالیت گروه هایی مثل داعش می تواند در نهایت به ضرر عربستان تمام شود. از سوی دیگر رقابت های آشکار و پنهانی که کشورهایی نظیر قطر با عربستان سعودی دارند می تواند عربستانی ها را در رسیدن به اهدافشان ناکام بگذارد. همچنین روابط جامعه جهانی به ویژه ایالات متحده با عربستان که به سمتی می رود تا از تاثیرگذاری عربستان بر سیاست های خود فاصله بگیرد، می تواند در سیاست های عربستانی ها برای رسیدن به اهدافشان تاثیر بگذارد.

گفته می شود عربستانی ها تلاش می کنند قبل از امضای توافق نهایی میان ایران با 1+5 این محور را تشکیل دهند. این به آن معنا است که امضای توافق نهایی در هر زمان ممکن می تواند سیاست عربستانی ها را به طور کلی دگرگون کند.

دیپلماسی ایرانی