«جاسوسی ژنتیکی» انگلیسی‌ها از ایرانیان

اخیراً در فضای شبکه‌های ارتباطی مجازی کلیپ ضبط شده ‏مشهوری دست به دست می‌شود که در آن مجموعه‌ای از بازیگران از مردم تقاضا می‌کنند با کمک چند گوش‌پاک‌کن ‏‏(سواپ) ارسالی از مکانی نامعلوم، نمونه‌ای از سلول‌های دهانی خود را با هدف نجات بیماران سرطانی به بانک ژن ‏جهانی هدیه کنند‎.‎

در این کلیپ، با ابراز ناراحتی از سهم کم نمونه‌های ایرانی در بانک جهانی ژن گفته شده که ایرانی‌ها علاقه‌ای به ‏نجات دادن جان بیماران ایرانی و خارجی و بیماران لوسمی ندارند‎.‎

 ‎حرف اصلی کلیپ یادشده این است که برای نجات بیماران جهان نیازمند اهدای نمونه سلولی ایرانیان هستیم! فضای ‏کلیپ به‌شدت احساسی است و در انتهای آن آدرس مجموعه بانک‌های ژن کشورهای اروپایی و آمریکایی و بانک ‏جهانی اهداکنندگان نمونه مغز استخوان بیان می‌شود‎.‎

در این راستا، محمود تولایی رئیس سازمان بسیج علمی و عضو هیئت مدیره انجمن ‏بیوتکنولوژی، ژنتیک و ایمنی زیستی ایران به چرایی و چگونگی این موضوع پرداخت.

این عضو هیئت مدیره انجمن بیوتکنولوژی و ژنتیک ایران گفت: مجموعه ویژگی‌های فردی هر انسانی در قالب رازها و ‏اسرار نهفته شده در ژن‌ها است که از سوی خداوند متعال خلق شده و این آثار آنچه که بیانگر ویژگی‌های ظاهری فرد ‏مانند رنگ چشم، نوع مو، ظرفیت‌ها و استعدادها و سلامت هستند، همه اطلاعات نهفته شده‌ای است که خداوند ‏متعال در ژنوم انسان به ودیعت گذاشته است‎.‎

وی با اشاره به اینکه به هر میزانی که علم بشر پیشرفت می‌کند و با دستیابی به فن‌آوری‌های علم جدید، بخشی از ‏این رازها برای بشر شناسایی می‌شود؛ افزود: به اقتضاء همین پیشرفت‌ها، میزان تسلط بر استفاده از ظرفیت‌های ‏خدادادی نیز افزایش می‌یابد، بنابراین یکی از جنبه‌هایی که امروز در جهان مادی مورد توجه قرار گرفته است، توسعه ‏علم پزشکی از پزشکی متداول به سمت علم مولکولی است‎.‎

تولایی تصریح کرد: طبیعتاً وجود چنین ظرفیت‌هایی، پزشکی ما را از سمت پزشکی عام به سمت "پزشکی ‏اختصاصی یا پرسنال مدیسین" پیش می‌برد. یعنی ویژگی‌های ژنتیکی هر شخصی منحصربه فرد است و مطرح کردن ‏اینکه هر دارویی امکان پاسخگویی به همه افراد را دارد، معقول نیست و آن متناسب با تفاوت‌های فردی است‎.‎

رئیس سازمان بسیج علمی با تاکید بر اینکه این تفاوت‌ها باعث می‌شود، قابلیت پاسخگویی دارو به هر فردی متفاوت ‏باشد، گفت: همین مسئله‌ ایجاب می‌کند برای هر فرد خاص، مطالعات ویژه مولکولی صورت بگیرد و امروز مباحثی ‏مانند ژن‌درمانی و اصلاح ژن و یا تغییر در فرآیندهای تولید پروتئین‌ و فرآورده‌های متابولیک در بدن ما به وسیله ‏مطالعات ژنتیک قابل مدیریت کردن باشد‎.‎

وی در ادامه اظهار داشت: این بحث از سویی، ابزار مطلوبی برای رفاه و پیشرفت در زندگی است اما از سوی دیگر، اگر ‏این اطلاعات در اختیار افراد غیرمطمئن قرار بگیرد، امکان دارد که وضعیت آسیب‌پذیری فردی نسبت به یک بیماری ‏یا شناخت آسیب‌پذیری یک جامعه نسبت به یک عامل عفونی به عنوان یک ظرفیت مورد شناسایی شود و چنانچه ‏در پشت‌پرده چنین مجموعه‌ای افراد ناسالم وجود داشته باشند، میکروارگانیسم‌ها، عوامل عفونی و عوامل بیما‌زایی ‏را طراحی می‌کنند به طوریکه جامعه هدف فاقد قابلیت مقابله و پاسخگویی در برابر آن عامل مهاجم پاتولوژیک باشد‎.‎

تولایی عنوان کرد: بنابراین اگر این اطلاعات ژنتیک در اختیار یک مجموعه سالم درمانی قرار بگیرد، به ‏طور اختصاصی می‌تواند برای یک بیمار نجا‌ت‌بخش باشد و اگر در اختیار یک فرد ناسالم قرار بگیرد، بیماری‎های ‏جدیدی را برای آن فرد، طراحی خواهند کرد که بدن وی توان مقابله با آن بیماری را نداشته باشد و در قالب یک ‏عفونت ویروسی منتقل شود. بنابراین اطلاعات ژنتیکی یک سلاح دولبه‌ای است که باید از آن حراست کرد‎.‎

این عضو هیئت مدیره انجمن بیوتکنولوژی و ژنتیک ایران به مطالبی که اخیراً در فضای مجازی منتشر شده است، ‏اشاره کرد و گفت: ریشه این حرکت مربوط به یک مجموعه آزمایشگاهی در انگلستان است که به ظاهر اعلام کرده‌اند ‏می‌خواهیم به شناخت بیماری‌های خاص و خطرناک کمک کنیم، اما با توجه به سوابق کشور انگلستان در لطمه زدن ‏به کشور ما، این نگرانی وجود دارد که هدف اصلی آنها به دست آوردن اطلاعات ژنتیکی مردم جهان سوم به ویژه ‏جمهوری اسلامی ایران باشد‎.‎

وی هشدار داد: اگر آن‌ها ‌بخواهند نمونه‌هایی را از جامعه ایرانی به دست بیاورند تا عرصه‌های آسیب‌پذیر ژنوم ‏ایرانیان را شناسایی کنند و این از نظر کلان و اجتماعی یک تهدید به شمار می‌آید و از نظر اخلاقی هم کشف و انتشار ‏بسیاری از رازهای سلامت افراد درست نیست. همانگونه که آنچه به وسیله ویزیت و معاینه یک بیمار به دست می‌آید ‏و پزشک موظف به حفظ این اسرار است، اگر وضعیت بیماری این فرد را به اشخاص دیگر منتقل کند به عنوان جرم ‏تلقی می‌شود‎.‎

رئیس سازمان بسیج علمی با تبیین اینکه از طریق این علم می‌توان مشخص کرد که برای مثال، فردی مستعد است تا ‏‏10 سال آینده دچار بیماری قلبی شود و یا اگر با یک عامل سرطانی مواجه شود، سیستم ایمنی‌اش توانایی پاسخگویی ‏را ندارد، تصریح کرد: اگر آسیب‌پذیری ژنتیکی افراد شناسایی و منتشر شود، تبعات و عوارض از همان زمان دامنگیر ‏افراد خواهد شد، زیرا با شناسایی اینکه چه افرادی دچار بیماری خواهند شد، آنها موقعیت‌ها و حقوق اجتماعی خود ‏را خواسته یا ناخواسته از دست می‌دهند. مثلاً بانک‌ها ممکن است به این افراد وام ندهند، استخدام آنها دچار مشکل ‏می‌شود، کسی به سادگی با آنها عقد قرارداد نمی‌کند و زندگی را دچار زحمت و مشقت می‌کند‎.‎

وی با بیان اینکه انتشار اسرار ژنتیکی افراد یک تهدید ژنتیکی است، گفت: مردم باید هشیار باشند و با برخی ‏شعارهای عوام‌فریبانه، گنجینه اسرار ژنتیکی خودشان را در اختیار هر کسی قرار ندهند و اگر واقعا هدف ‏خیرخواهانه‌ای مطرح می‌شود، حتماً از طریق مراکز مطمئن داخلی اقدام کنند زیرا امروز در کشور ما ظرفیت تخصصی ‏در موضوع ژنتیک، از سطح منطقه بسیار مطلوب‌تر است‎.‎

تولایی اطلاع‌رسانی رسانه‌ها را برای اینکه مردم آگاه باشند تا فریب هرگونه بازی را در جامعه نخورند، ضروری ‏دانست و گفت: ما در قوانین جاری خودمان، لایحه حفاظت از میراث ژنتیکی را داریم اما به نظر می‌آید بر اجرای آنها ‏باید تاکید شود زیرا برخی از این رفتارها و ارتباطات به صورت آشکارا صورت می‌پذیرد‎.‎

رئیس بسیج علمی ادامه داد: گاهی حتی پیش آمده که یک پزشک در قالب اجرای طرحی بدون اینکه صلاحدید ‏کشور را در نظر بگیرد و با مراکز تحقیقاتی داخلی هماهنگی کند، با هر مرکز تحقیقاتی در دنیا وارد مذاکره می‌شود و ‏در بررسی یک دارو، نمونه‌های بیمار خود را برای آن مجموعه‌ها ارسال می‌کند، با این کار برای مردم کشورش ‏خطرآفرینی کرده است و البته این کار، خلاف اصول اخلاق پزشکی است‎.‎

عضو هیئت مدیره انجمن بیوتکنولوژی، ژنتیک و ایمنی زیستی ایران گفت: ویژگی‌های ژنتیکی هر شخصی منحصر به ‏فرد است و چنانچه این اطلاعات جمع‌آوری شود و در اختیار افراد ناسالم قرار بگیرد، آنها می‌توانند ‏میکروارگانیسم‌ها، عوامل عفونی و عوامل بیما‌زایی را طراحی کنند به طوریکه جامعه هدف قابلیت مقابله و ‏پاسخگویی در برابر آن عامل مهاجم پاتولوژیک را نداشته باشد‎.‎

وی با بیان اینکه تا به حال برخوردی با این موارد صورت نگرفته، این خلاف روشن، امری بسیار طبیعی تلقی شده ‏است، گفت: اما در دنیا این موضوع تابع "اخلاق پزشکی" است و یک فرد می‌تواند اجازه ندهد هرگونه تستی بر روی ‏وی انجام شود و اگر قرار است محققی هم تستی را انجام دهد، بر مبنای فرم اخذ رضایت آگاهانه از بیمار فرد را کاملاً ‏توجیه کند که از نمونه‌های تست وی قرار است چه استفاده‌هایی بشود‎.‎

تولایی با ابراز شگفتی از اینکه فضای مجازی اعلام می‌کند که هر کسی می‌تواند یک نمونه بیولوژیک خود را به ‏یک مرکز تحقیقاتی بفرستد، خاطرنشان کرد: «جاسوسی ژنتیکی» هدف اصلی این مراکز است به ویژه یک مرکز تحقیقاتی که در ‏بریتانیا مستقر است. این مراکز در نظر دارند که اعمال خطر آفرین این‌چنینی را انجام دهند و رسانه‌ها هم باید هوشیار ‏بوده و ریشه این اطلاع‌رسانی را در شبکه‌های اجتماعی شناسایی کنند و به مراجع ذیربط اطلاع دهند‎.