دفاع پیش دستانه بیولوژیک

به همین دلیل تهدیدات بیولوژیک بعنوان یکی از تهدیدات فزاینده در دهه گذشته به شدت مورد توجه مسئولین دولتهای مختلف قرار گرفته و نگرانی در باره توسعه آن و توجه گروه های تروریستی به دستیابی عوامل بیولوژیک و استفاده از آنها برای توسعه نا آرامی ها شده است.
بحث های بسیار مختلفی در مورد راهکارهای مقابله با تهدیدات بیولوژیک شده ا

ست و پیشنهاداتی شامل هشدار سریع، تشخیص آزمایشگاهی، پیشگیری، درمان و رفع آلودگی در کتب و مقالات متعددی ارائه شده است.

دانشمندان کشورهای مختلف تلاش های گسترده ای را برای توسعه روش های اطلاع سریع و عاجل از یک حمله بیولوژیک و بیوتروریستی بعنوان اصلی ترین راهکار پیشگیری از توسعه عوامل بیولوژیک بین مردم انجام داده و می دهند. با همه این تلاش ها شیوع آنواع همه گیری های نوظهور مانند سارس، انفلوانزاهای مختلف، کورونا ویروس های جدید و اخیرا شیوع ابولا در افریقا و بروز مواردی در امریکا و اروپا مجددا توجه همگان را به این تهدید معطوف نموده است. کشف اطلاعاتی از گروه خطرناک داعش در مورد تهیه ، تولید و بکارگیری از عوامکل بیولوژیک هشد ارها در توجه به این مورد را افزایش داده است. جوامع اطلاعاتی و امنیتی کشورها تلاش مجددی را برای بازنگری روش های پیشگیری از اشاعه این سلاح های خطرناک شروع کرده اند.

کنوانسیون خلع سلاح بیولوژیک بعنوان یک راهکار بین المللی قصد دارد از اشاعه سلاح های بیولوژیک و بیوتروریسم جلوگیری نماید ولیکن در طول 30 سال گذشته از فعالیت این معاهده و برگزاری ده ها جلسه و بحث و مذاکره به نظر می رسد به دلیل فقدان یک دستور العمل اجرایی نتوانسته است اقدامی جدی را در این مورد انجام دهد به همین دلیل کشورها خود مشغول به کار شه و هر کدام در مسیر توسعه اقدامات کاهش دهنده تهدیدات بیولوژیک فعالیت می کنند.

همچنان که ذکر شد تلاش هایی که تا کنون توسط کشورهای مختلف بر اساس توانمندی های علمی برای مقابله با تهدیدات بیولوژیک و بیوتروریسم در غلبب برنامه دفاع بیولوژیک انجام گرفته است را میتوان در موارد زیر خلاصه نمود:

1- تدوین برنامه ملی دفاع بیولوژیک

2- تدوین قوانین و مقررات ایمنی و امنیت زیستی جهت نقل و انتقال عوامل بیولوژیک

3- تدوین مجازارت های سخت برای نقض کنندگان این قوانین

4- آموزش نیروها جهت آمادگی برای مقابله با تهدیدات بیولوژیک

5- توسعه بانک های اطلاعاتی همه گیری های جهانی و منطقه ای

6- ایجاد روش های شبکه ای برای گرد آوری اطلاعات مورد نظر

7- توسعه سیستم های هشدار سریع

8- توسعه روش های تشخیص سریع عوامل بیولوژیک

9- توسعه داروهای جدید برای درمان این عوامل

10- توسعه روش های پیشگیری و ایمن سازی

اما با توسل به همه این راهکارها متخصصین و مسئولین کشورها احساس نموده اند که به دلیل ویژگی های خاص عوامل بیولوژیک، تفاوت انها با عوامل شیمیایی، رادیولوژیک و هسته ای و مواد انفجاری، امکان دستیابی به انواع خطرناک این عوامل، تولید و سهولت بکارگیری آن و همچنین دشواری در شناسایی عامل بکارگیرنده و تفکیک بین همه گیری های طبیعی از انسان ساز، دفاع در مقابل تهدیدات بیولوژیک بسیار دشوار تر از کنترل حملات انتحاری، بیوتروریستی با استفاده ارز مواد منفجره و یا استفاده از سلاح های نظامی بر علیه یک کشور است. تجهیزات پیشرفته کشف مواد منفجره و رادرهای توسعه یافته ای که قادر به کشف حضور کوچکترین پهبادها در فضای یک کشور است بسیار توسعه یافته است ولیکن کشف و شناسایی مواد بیولوژیک و کنترل حمل و نقل آن بسیار دشوار است به نحوی که شناسایی پاکت حاوی سم ریسین کشف شده در دفتر رئیس جمهور امریکا نشان داد که چقدر این تهدید جدی است. مواد بیولوژیک به دلیل تفاوت ساختاری و ویژگی زنده بودن و قدرت تکثیر و دوره کمون می توانند به راحتی توسط انواع حامل های زنده از انسان گرفته تا انواع حیوانات و مواد الوده از مرز ها رد شوند از گیت های شناسایی فرودگاه ها عبور کنند بدون آنکه مورد شناسایی قفرار گیرند. تروریست ها به این ویژگی ها واقفند بنابر این در صدد کسب توانمندی های نوین استفاده از این عوامل بسیار خطرناک هستند.

این سناریو غیر ممکن نیست که یک عامل انتحاری که قصد کشتن خود و دیگران را دارد و اماده مرگ است به جای بستن کمربند انفجاری به بدن خود که به دلایل فیزیکی و ساختاری قابل شناسایی است می تواند خود را به یک عامل ویروسی بسیار خطرناک با دوره کمون چند روزه آلوده ساخته و قبل از بروز علایم وارد کشور هدف شده و در مراکز پر جمعیت مستقر و با بروز علایم عامل عفونی را در بین جمعیت منتشر نماید. حال لازم است بررسی شود با چه روش هایی می توان جلوی چنین حادثه ای را گرفت؟

همچنان که گفته شد در روش های متداول برنامه دفاع بیولوژیک اقدامات جهت رصد، پایش و کشف و شناسایی تهدید در کوتاه ترین زمان اولین الویت مقابله با تهدید زیستی است هرچه تهدید سریع ترین شناسایی گردد احتمال پیشگیری از توسعه آن بالاتر است.

ولی چند سئوال اصلی در این مورد کار را دشوار خواهد نمود زیرا یک کشور چگونه می تواند از لیست بسیار طولانی عوامل بیولوژیک باکتریال، ویروسی، قارچی، انگلی و سمی که شامل صد ها عامل بیولوژیک ضد انسان، دام، گیاهان، محیط زیست و منابع طبیعی آلوده کننده آب و خاک و هوا و غذا با انواع روش های بسیار ساده استفاده جهت آلوده کردن انسان ها و منابع طبیعی است دقیقا تعیین نماید که تروریست ها و یا عوامل کشور دشمن از کدام عامل استفاده خواهند کرد. پاسخ به این چند سئوال کار را دشوار می کند:

دشمن:
از کدام عامل استفاده خواهد کرد؟

به چه روشی عامل را پخش خواهد کرد؟

در کجا ممکن است عامل را پخش نماید؟

و چه کسی این عمل را انجام خواهد داد؟

پاسخ به این چند سئوال اصلی ترین مواردی است که در کشف تهدیدات زیستی باید مشخص گردد و این ککار بسیار دشواری است. همچنان که ذکر شد لیست عوامل انسانی، دامی ، گیاهی و الوده کننده منابع آب و خاک و هوا ، غذا و محیط زیست بسیار متنوع است پس دشمن کدام هدف را انتخاب خواهد کرد؟ ایا قصد صدمه زدن به منابع حیاتی کشاورزی را دارد؟ ایا دام ها و منابع غذایی مورد هدف است؟ و یا محیط زیست و منابع ملی را مورد آسیب قرار خواهد داد و یا در آسیب رسان ترین بخش اهداف یعنی جمعیت انسانی را جهت توسعه یک همه گیری و هراس عمومی بعنوان هدف انتخاب خواهد کرد و در شاخص ترین نوع تهدید، مسئولین یک کشور را با روش بیوتروریسم ترور خواهد نمود. همه این تهدیدات قابل تصور است و نشان می دهد که استفاده از عوامل بیولوژیک می تواند چقدر خطرناک باشد.

به همین دلیل کشورهایی که سعی دارند این تهدید را از جامعه خود دور کنند رویه ها و راهکار های متنوعی را برای کاهش تهدید طراحی و اجرا می کنند. یکی از این روش ها همان تدوین و اجرای برنامه دفاع بیولوژیک یا پدافند غیر عامل تهدیدات بیولوژیک در زمان صلح است. در این روش همچنان که ذکر شد تمام مو.لفه های کشف و شناسایی تهدید با همه توانمندی های ممکن علمی و فنی صورت می گیرد که مفصلا ذکر شد.

اما با توجه به مطالب فوق مشخص شد اگر کشوری بتواند سطح تهدیدات خود را کاهش دهد بطور کلی با کاهش تهدیدات احتمال تهدیدات بیولوژیک را نیز کاهش خواهد داد و یا بروش های سیاسی و علمی و فنی با تنش زدایی در روابط بین الملل تلاش کند دشمنی ها و تخاصمات را چنان کاهش دهد که تهدیدات به هر نوع و از جمله تهدیدات بیولوژیک کاهش یابد. در روشی دیگر تلاش کند ازدستیابی دشمنانش به آن نوع عوامل تهدید و یا تولید و بکارگیری ان ممانعت کند.

بنابر این روشی موسوع به دفاع پیش دستانه را طراحی و اجرا می کند.

دفاع پیش دستانه یا Proactive Defens عبارت است از پیش دستی در کاهش تهدید. به عبارتی در روش دفاع پیش دستانه بیولوژیک کشور مورد نظر سعی می کند از تمام توان سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و فنی و نفوذ خود در جانعه جهانی استفاده کند تا تهدید را در مبدا و حتی قبل از رسیدن به مرزهای تهدید جدی و بالفعل در مرحله تهدید بالقوه خنثی نماید و حتی در سطح ایده ال مانع تولید تهدید و ایجاد تهید شود.

یکی از مواردی که سبب توچه جدی به تهدیدات بیولوژیک بعنوان تهدیدی نوین و فزاینده و بالقوه شده است توسعه علوم و فناوری های زیستی مانند بیولوژی مولکولی، بیوتکنولوژی ، مهندسی ژنتییک و بیولوژی سینتتیک است که سبب شده است با دستکاری ژنتیکی عواملی بسیار خطرناک تر با ویژگی های مناسب عملیات تروریستی و جنگ بیولوژیک و تسلیحاتی شدن تولید گردد.

در این زمینه واژه تحقیقات دو منظوره و یا Dual use research مطرح گردیده است تحقیقاتی که در ظاهر برای امور صلح آمیز است ولیکن در نهان اهدافی خصمانه دارد و می تواند مورد سو استفاده تروریست ها و یا کاربرد نظامی شود.

همه کشورها تلاش دارند با توسعه زیر ساخت های پزشکی خود و همچنین توسعه بانک های اطلاعاتی ملی، منطقه ای و بین المللی همه تحولات علوم زیستی و همچنین شیوع نقطه ای همه همه گیری ها را رصد و پایش نمایند تا با این روش با اطلاع از یک همه گیری خطرناک در هزاران کیلومتری مرز خود بتواند آمادگی لازم برای مقابله با هر تهدید نوین بیولوژیک را افزایش دهند ولی شیوه همه گیری هایی بسیار خطرناکی مانند ابولا در افریقا نشان داد که جهان چقدر نسبت به این تهدیدات آسیب پذیر است. توسعه حمل و نقل بین المللی و مسافرت های گسترده بین همه نقاط جهان انتقال عوامل را یک یک قاره به قاره دیگر در عرض چند ساعت امکان پذیر ساخته است و این کار را بسیار دشوار می کند . با وجود همه این زیر ساخت های پیشرفته، رصد و پایش مسافرین در مرزها و فرودگاه ها ایستگاه های قطار و اتوبان ها و جاده ها باز شاهد گسترش عوامل در بین قاره ها و کشورها هستیم پس کار بسیار دشوارتر از ان است که تصور می شود.

در دفاع بیولوژیک این اقدامات صورت می گیرد:

اصول اساسی یک برنامه ملی دفاع بیولوژیک شامل اگاهی از تهدید،پیشگیری، حفاظت، رصد و شناسایی، پاسخ و بازیابی است که در عرصه های زیر صورت می گیرد

- تلاش بین المللی برای پیشگیری از دسترسی تروریست ها به عوامل بیولوژیک

- تلاش جهت پیشگیری از توسعه سلاح های کشتار جمعی از جمله تسلیحات بیولوژیک

- توسعه شبکه رصد و شناسایی عوامل بیولوژیک در مرزها و شهرهای بزرگ

- توسعه برنامه حفاظت از منابع کشاورزی و مواد غذایی از آلوده شدن به عوامل بیولوژیک

- افزایش بودجه سازمان های مسئول مانند وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی و غیره برای مقبله با این تهدید

- توسعه و تقویت منابع و ذخایر دارویی و واکسن برای مقابله با تهدیدات بیولوزیک در تمام کشور
- ذخیره کافی واکسن ابله برای همه مردم

- توسعه و نصب سیتم های نوین تشخیص سریع عوامل بیولوژیک در مناطق پر جمعیت

- اموزش و افزایش توان تشخیصی پیشگیری درمانی مراکز بهداشتی کشور

- هماهنگی بین بخش دولتی و خصوصی در مقابله با تهدیدات بیولوژیک

- همکاری با جامعه بین الملل جهت تقویت معاهدات بین المللی منطقه ای و ملی برای پیشگیری تشخیص و پاسخ سریع به هر نوع تهدید بیولوژیک
اما پیشگیری از توسعه تسلیحات بیولوژیک و بیوتروریسم یکی

از دشوارترین بخش های برنامه دفاع بیولوژیک در سطح بین المللی است به همین دلیل علاوه موارد فوق که بعنوان اصول کلی در برنامه دفاع بیولوژیک همه کشورها مشاهده می گردد تلاش هایی برای پیشگیری از توسعه تهدیدات بیولوژیک قبل از رسیدن به مرز کشورها صورت می گیرد که به برنامه دفاع پیش دستانه بیولوژیک مشهور است.

در این تلاش ها که بیشتر جنبه سیاسی و بین المللی دارد فعالیت های زیر صورت می گیرد:

- توسعه دیپلماسی بین کشورها

- توسعه برنامه های کنترل تسلیحات

- تقویت معاهدات بین المللی مرتبط

- تقویت مقررات بین المللی

- توسعه کنترل صادرات بخصوص در عرصه علوم و فناوری ها تجهیزات و وسایل مرتبط با سلاح های بیولوژیک مواد و فناوری و کنترل ارائه هرگونه دانش و فناوری که سبب توسعه سلاح های بیولوژیک شود. در این روش که بیشتر توسط امریکا و برخی از کشورهای اروپایی حمایت می گردد تلاش می شود با کنترل دانش و فناوری های مرتبط از دسترسی کشورهایی که به زعم آنان توسعه دهنده سلاح های کشتار جمعی هستند دسترسی آنان را به علوم و فناوری ها و تجهیزات و مواد کاهش دهند.
- این بند به شدت مورد مخالفت کشورهای در حال توسعه گردیده است زیرا بر اساس ماده ده کنوانسیون خلع سلاح بیولوژیک کشورهای عضو معاهده وظیفه دارند در زمینه فعالیت های صلح امیز همه علوم و فنون و تجهیزات و مواد لازم را در اختیار همه کشورها قرار دهند ولی برخی کشورها با عناوین تحقیقات دومنظوره مانع اجرای این بند می شوند.

- و همکاری و ارائه مشاوره به کشورها جهت کاهش تهدیدات

- دفاع بیولوژیک پیش دستانه باید مانع دسترسی تروریست ها به عوامل بیولوژیک و تجهیزات و دانش فنی ساخت و توسعه و بکارگیری سلاح های بیولوژیک شود

- در این فرایند توسعه فعالیت های اطلاعاتی و امنیتی نقش بسیار مهمی دارد به نحوی که کسب اطلاعات از فعالیت های بیولوژیک در مجموعه های نظامی و امکان گرایش انها به تحقیقات بیولوژیک نظامی افندی بسیار مورد توجه است در این برنامه کشورها سعی می کنند با رصد تحقیقات کشورهای متخاصم به اطلاعات مربوط به تحقیقات نظامی بیولوژیک آنها دست یافته و از انها جهت اعمال فشار و محدود سازی و همچنین روش های مقابله جهت پیشگیری از توسعه سلاح های بیولوژیک صورت گیرد.

البته باید تذکر داد که کشورها باید در برنامه های پدافند غیر عامل تهدیدات بیولوژیک یا پدافند زیستی همه روش های ممکن را جهت شناسایی تهدیدات، شناسایی آسیب پذیری ها و کاهش آسیب پذیری و افزایش پایداری خود به این تهدیدات انجام دهند ولیکن این بهیچ وجه بهانه ای برای فشار علمی و فنی و اعمال تحریم ها جهت پیشگیری از دانش و فناوری های صلح آمیز به سایر کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه نیست.