پدافند غیر عامل به منظور دفاع از مراکز، زیر ساخت ها، جان و سرمایه های انسانی در تمام ملت ها جزئی ضروری از یک کشور است.
تهدیدهای متوجه بشر در طول زمان بشدت گسترش و توسعه یافته است و آن معلول پیشرفت دانش، فناوری و دست اندازی بشر بر عرصه هایی است که شاید در گذشته به سهل الوصولی اکنون نبوده است. از بحرانها و تهدیدات طبیعی تا بحرانهای انسان ساخت، تحولات گسترده ای یافته است. فرآیند «دفاع» در برابر خطرات، تهدیدات و بحران ها شکل می گیرد. بیشتر اقدامات عمده پدافند غیر عامل متمرکز می شود بر شناسایی تهدیدات، کنترل تهدیدات، کاهش تأثیر تهدیدات و مدیریت کردن تهدیدات و بحرانها بر کشور و کارکرد عمده پدافند غیر عامل افزایش پایداری کشور و تداوم خدمات به مردم در شرایط بحران است.
بحران Crisis چیست؟
تعاریف متفاوتی برای بحران Crisis بیان گردیده است. ساده ترین تعریف برای بحران: «عدم تعادل بین نیاز و مصرف با تولید است.»
واینر Winer و کان Kahn بحران را اینگونه تعریف می کنند، آنها می گویند بحران مشخصات زیر را دارا است :
• شرایطی که ایجاد نااطمینانی کند.
• وجود تهدید جدی نسبت به اهداف.
• شرایطی که همراه با افزایش فشارها و فوریت برای عمل به وجود می آید.
• نقطه چرخش در رویدادها و کنش ها که پیامدهای غیر منتظره ای به دنبال می آورد.
همچنین مک کارتی MCCarthy نیز در تعریف بحران چنین می گوید، بحران شرایطی است که:
• زمان موجود برای پاسخ دهی و یا تصمیم گیری محدود است.
• نیازمند تصمیم گیری در موقعیت وخیم و در زمان محدود، با اتکا بر اطلاعات اندک است.
بیشترین اختلاف نظر در «تعریف بحران» بعلت گوناگونی بحرانها و علل بوجود آورنده آنها و تفاوت اثرات و پیامدهای آنها در سرتاسر جهان است.
مدیریت بحران Crisis Management چیست:
مدیریت بحران علم و هنر برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و رهبری به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ است که با بهره‌گیری از ابزارهای در اختیار، تلاش مي‌کند خطرات ناشی از بحرانهای مختلف را براساس مراحل مختلف آن را کنترل نماید.
مدیریت بحران در یک سازمان به شرح زیر است:
1. پیش بینی خطرات و فاکتورهای منجر به بحران،
2. تلاش جهت پیشگیری از وقوع اصل بحران یا بحران های فرعی حاصل از حادثه اصلی،
3. برنامه ریزی و آمادگی برای مقابله،
4. اداره و ارائه خدمات سازمان در زمان وقوع بحران،
5. جستجو و بکارگیری راه کارهای مناسب برای رفع شرایط بحران زا،
6. بازگرداندن شرایط به حالت عادی،
تقسیم بندی بحران ها:
بحرانها به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود. بحرانهای انسان ساخت و بحرانهای طبیعی.
1.بحران های انسان ساخت:
بحرانهای انسان ساخت بحرانهایی هستند که ناشی از عملکرد و یا طرح و نقشه قبلی انسانها و فراگیر باشند. این بحران ها انواع متعددی دارند و بسیار پیچیده تر از بحرانهای طبیعی هستند: مثل بحران های اجتماعی یا اقتصادی که ناشی از عملکرد نادرست و یا طرح و نقشه دشمنان است که گریبانگیر جامعه می شود. بحرانهای انسان ساخت گاهی با انگیزه های بسیار مشخص، قوی، خصمانه و سودجویانه طرح ریزی می شود مثل: «بحران جنگ». بحران جنگ بزرگترین و پیچیده ترین بحرانی است که بر تاریخ تمدن بشری سایه انداخته است. در دل بحران جنگ، بحرانهای مهم دیگری همچون بحران اقتصادی، امنیتی و بحرانهای انسانی چون، کمبود آب و غذا و شیوع برخی بیماریها و بحرانهای دیگر.... نمایان می شود.
2.بحرانهای طبیعی:
منشاء حوادث طبیعی خدا است و علت حوادث طبیعی قوانین حاکم بر طبیعت است. مثل زلزله که حاصل حرکت لایه های زیرین زمین است و یا سیل که ناشی از حرکت هجم زیادی از آب و گل و لای می باشد. آنچه که حوادث طبیعی را مبدل به بحران می کند، عدم آمادگی انسانها است. در صورت آماده بودن و پیش بینی های لازم حوادث طبیعی با کمترین پیامد و با کمترین خسارت اتفاق می افتد. حوادث طبیعی را می توان از ابتدا با پیش بینی به موقع و اقدامات تخصصی و فنی قبل از حادثه مهار کرد.
اقدامات تهسیل کننده مدیریت بحران در پدافند غیر عامل
برخی اقدامات پدافند غیر عامل در حوزه تسهیل کننده مدیریت بحران است و به 3 دسته کلی تقسیم می شود.
1. اقدامات زیر ساختی: در این حوزه اقدامات بسیار متنوعی صورت می پذیرد. یکی از اقدامات مهم پدافند غیر عامل در این حوزه ایجاد زیرساختهای لازم برای «تخیله جمعیت Evacuation Mass » در شهرها به هنگام حوادث و بلایا است. این اقدامات بمنظور کاهش تلفات انسانی صورت می گیرد و اقدامی بسیار ضروری است. همچنین ساخت ذخایر و مخازن نگهداری مواد لازم و ضروری چون آب، سوخت، غذا و دارو و.... از دیگر اقدامات مهم پدافندغیرعامل در این سطح است.
2. اقدامات مدیریتی: اقدامات مدیریتی در این حوزه شامل: مطالعه و پیش بینی بحرانها، حوادث و بلایا است. همچنین طراحی و آموزش نیرو ها و مردم و همینطور تمرین و مانور، در دستور کار پدافند غیر عامل است.
3. اقدامات ساختاری: شامل اقدامات وسیعی است از جمله تهیه دستورالعمل های خاص و تعیین وظایف نیروها در شرایط بحرانی است.
انتظارات و اهداف پدافند غیر عامل در مدیریت بحران
1. کاهش تلفات انسانی: محور اساسی پدافند غیر عامل «حفاظت از جان انسان ها و سرمایه های انسانی» است و بعنوان اصلی ترین هدف، پدافند غیر عامل همواره در تلاش است که تلفات و ضایعات انسانی را در حوادث و بحرانها به کمترین میزان برساند.
2. کاهش ضایعات منابع: پدافند غیر عامل تلاش می کند که سرمایه های اقتصادی را هرچه بیشتر از گزند تهدیدات و حوادث حفظ کند تا حداکثر امکانات موجود و منابع در شرایط بحران حفظ شده و ضایعات و تلفات منابع را به حداقل برساند.
3. تضمین تداوم کارکرد های ضروری در کشور: پدافند غیر عامل قویاً در تلاش است که مایحتاج ضروری مردم که شامل:
1. آب
2. غذا و نان
3. بهداشت
4. امنیت
5. سرپناه
6. ارتباطات
7. انرژی
در شرایط بحرانی تداوم داشته باشد.
در بررسی هایی که درسازمان پدافند غیر عامل صورت گرفته است، انواع تهدیدات و بحران ها به دقت و موشکافی دسته بندی شده و اقدامات، وظایف، امکانات و نحوه مدیریت پدافند غیر عامل کاملاً بررسی شده است و تاکنون اقدامات موثری نیز در این راستا صورت گرفته است. تمام همّت و تلاش سازمان پدافند غیر عامل در این است که اثرات مخرب و پیامدهای ناگوار بحرانها و تهدیدات متوجه کشور را به حداقل رسانده و از جان و مال و سرمایه های ملی ملت ایران حفاظت و پاسداری کند.