ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
فناوری‌های جدید و نوآورانه مانند هوش مصنوعی اکنون به بستر مهمی برای رقابت سرسختانه میان چین و آمریکا تبدیل شده اند و در این مسیر، آمریکا با سلاح تحریم و چین با بومی سازی سعی در پیروزی دارد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از مهر، رونمایی اخیر پکن و واشنگتن از طرح‌های عظیم سرمایه‌گذاری زیرساختی، مقدمه‌ای است برای تشدید روند رقابت بین ایالات متحده آمریکا و جمهوری خلق چین. این سرمایه‌گذاری‌های کلان همچنین شواهدی هستند بر تلاش این دو کشور برای خروج از شرایط اقتصادی چالش‌برانگیز. موفقیت هر کدام از آن‌ها موجب اثبات برتری نظام سیاسی اقتصادی و مقدمه‌ای بر تعمیق نفوذ جهانی این دو کشور در دهه‌های آینده است.
یکی از حوزه‌های مهمی که به بستری برای رقابت دو قدرت بزرگ تبدیل شده، فناوری‌های جدید و نوآورانه مانند هوش مصنوعی است. پیشرفت‌های سریع هوش مصنوعی‌های مولد مانند «ChatGPT» و برتری در آن‌ها به عقیده برخی کارشناسان باعث برتری اقتصادی و ژئوپلیتیک خواهد شد و در تعیین ابرقدرت قرن بیست و یکم بسیار مؤثر است. پکن برنامه‌های وسیعی برای استفاده از توانمندی‌های بالقوه این فناوری پر سود دارد و واشنگتن نیز در تلاش است تا از هوش مصنوعی در برنامه‌های زیرساختی آینده خود استفاده کند، اما بیشتر تمرکز سرمایه‌گذاری خود را بر روی حوزه‌های فراگیر گذاشته و به نسبت چین اهمیت کمتری به حوزه هوش مصنوعی می‌دهد.
برخی از کارشناسان معتقدند که رقابت بر سر فناوری هوش مصنوعی به تشدید تنش بین آمریکا و چین منجر شده. به گفته تحلیل‌گران این رقابت سناریویی مشترک با جنگ سرد و رقابت‌های تسلیحاتی دارد. در ظاهر چت‌بات‌هایی مانند «ChatGPT» ممکن است شباهت زیادی با سلاح‌های خودمختار نداشته باشند؛ اما آن‌ها بر اساس ایده‌ای مشابه ساخته شده‌اند و این دلیل اهمیت استراتژیک آن‌هاست. به گفته جو وانگ مدیر ارشد سیاست خارجی در پروژه مطالعات رقابتی ویژه، «ChatGPT» قادر است روند انتشار تبلیغات متقاعدکننده در مقیاس گسترده و در خارج کشور را سهولت بخشد که این خود می‌تواند شروع بالقوه درگیری‌های بسیاری باشد.
چین؛ از خودکفایی در هوش مصنوعی تا نفوذ در اقتصاد
چین به نسبت ایالات متحده سرمایه‌گذاری بیشتری در حوزه هوش مصنوعی کرده و در صدد پیشرفت حداکثری این فناوری با تمرکز بر رفع خطرات و نقایص احتمالی برآمده است. به عقیده کارشناسان، یکی از اهداف مهم حزب کمونیست چین توسعه و پیشرفت هوش مصنوعی و در نتیجه تسریع رشد و توسعه اقتصادی است. بر اساس گزارش دانشگاه استنفورد، چین از نظر «سرزندگی هوش مصنوعی» در بین دو کشور اول جهان قرار دارد و یک‌سوم مقالات دانشگاهی این زمینه را تولید کرده و یک‌پنجم سرمایه خصوصی جهانی را برای توسعه آن جذب کرده است. طبق پیش‌بینی‌های مک‌کینزی، هوش مصنوعی می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ حدود ۶۰۰ میلیارد دلار به اقتصاد چین اضافه کند که ۳۳۵ میلیارد دلارش را صنعت رانندگی خودران رقم خواهد زد.
اولین اقدام چین در رقابت با آمریکا ممنوعیت دسترسی به خدمات «ChatGPT» است و دولت بایدن در مقابل محدودیت‌ها و تحریم‌هایی را بر صادرات فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی به چین تشدید کرده است. مدتی پس از معرفی نسخه چهارم «ChatGPT» غول موتور جستجوی چینی «Baidu» با یک چت‌بات هوش مصنوعی به نام «Erine Bot» وارد عمل شد. هر چند که این چت‌بات هنوز درحال‌توسعه است و امکانات آن کامل نشده و در دسترس عموم قرار ندارد؛ اما در رویداد معرفی، چت‌بات در درک زبان چینی، تولید محتوا و محاسبات ریاضی عملکردی مشابه «ChatGPT» داشت. شرکت بایدو در سال‌های اخیر تمرکز خود را به سمت هوش مصنوعی از جمله چت‌بات، رانندگی خودکار و سایر برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی تغییر داده است. علی‌رغم اینکه چت‌بات چینی رویداد معرفی فوق‌العاده‌ای نداشت، باتوجه‌به تکیه دولت چین بر خوداتکایی در فناوری، چین بازار خانگی پرجمعیت و مناسبی به نسبت ایالات متحده برای «Ernie BOT» دارد.
چین همچنین در حال تقویت قابلیت‌های هوشمند زیرساخت‌های حمل‌ونقل و جاده‌ای و سیستم ترافیک است. در خط راه‌آهن نیز چین با افزودن هوش مصنوعی به سیستم مدیریت، امکان عملکرد بهینه، تصادفات کمتر و صرفه‌جویی در مصرف برق را تا ۳۰ درصد فراهم کرده است.
آمریکا؛ وقتی امنیت با هوش مصنوعی گره می‌خورد
ایالات متحده نیز در این رقابت بیکار ننشسته، هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای با استراتژی ژئوپلیتیک ایالات متحده آمیخته شده است. پیشرفت چت‌بات‌هایی مثل «ChatGPT» می‌تواند در مقیاس بزرگ در سیاست‌های رسانه‌ای، انواع جدید حملات سایبری و رشد اقتصادی اثرگذار باشد. نکته‌ای که باعث توجه دوچندان دولت‌ها از جمله آمریکا به این‌گونه هوش مصنوعی‌های مولد شده، دسترسی عموم مردم به «ChatGPT» و «Bing» است.
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن، تأکید کرده است که قابلیت‌های هوش مصنوعی اهمیت بسیاری برای کاخ سفید دارد. وی همچنین افزود: «برای ایالات متحده کافی نیست که در زمینه هوش مصنوعی از سایر کشور‌ها جلوتر باشد، بلکه باید تا حد ممکن پیشتاز باشد.»
همکاری اخیر بین «Remark Holding» (هلدینگ حوزه هوش مصنوعی) و یکی از اپراتور‌های قطار ایالت فلوریدا در پروژه استفاده از هوش مصنوعی برای جلوگیری از اختلال در شبکه ریلی «Brightline» شاهدی بر تلاش‌های آمریکا در این حوزه است. ایالات متحده در حال حاضر تمرکز خود را بر استقرار هوش مصنوعی در حوزه انرژی گذاشته و این اقدامات پیشرفت‌های بسیاری در زمینه‌های باتری‌سازی و مدیریت شبکه‌های برق رقم زده است.
این تلاش‌ها، موید درک رهبران ایالات متحده، باتوجه‌به افزایش تقاضا در حوزه‌های اینترنت اشیا و خودرو‌های الکترونیکی و همچنین چالش‌های مربوط به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، از نقش هوش مصنوعی در امنیت شبکه است. استفاده از هوش مصنوعی برای مدیریت توزیع و پایداری جریان برق یکی دیگر از اولویت‌های آمریکاست. این روش، آزمایشش را سابقاً در چین پس داده و قادر است تنها در سه ثانیه مشکل قطعی برق را حل کند. علاوه بر این دولت بایدن سال گذشته بودجه پنج‌ساله ۸۱ میلیارددلاری را برای اجرای «قانون تراشه و علم» باهدف بازگرداندن تولید این محصول استراتژیک به آمریکا که کاربرد بسیاری در توسعه هوش مصنوعی دارد، در نظر گرفته است. افزایش بودجه یاد شده جهت حفظ برتری فناورانه آمریکا در مقابله با رقبای این کشور که در رأس آن‌ها کشور چین قرار دارد، صورت‌گرفته است. مسئله هوش مصنوعی برای آمریکا صرفاً فناوری و تجاری نیست.
به‌عبارت‌دیگر واشنگتن توسعه فناوری هوش مصنوعی و پیشی‌گرفتن از کشور چین در این حوزه را مسئله‌ای امنیتی دانسته و با تمرکز و حساسیت در این حوزه مدعی است که در پی حفظ امنیت ملی خود است.
پکن با اولویت‌دادن به هوش مصنوعی و سایر نوآوری‌های آینده‌نگر در برنامه‌های سرمایه‌گذاری خود، قصد دارد پایه‌های محکمی برای موفقیت خود در آینده که با منافع جهانی ایالات متحده در تضاد خواهد بود، ایجاد کند.
پایین کشیدن رقیب بجای بالارفتن...
دولت بایدن اخیراً اعلام کرده که در حال تدوین یک دستور اجرایی به‌منظور دورنگه داشتن سرمایه‌گذاری‌های بخش‌های مختلف فناوری مانند (نیمه‌هادی‌ها و محاسبات کوانتومی) و هوش مصنوعی از کشور چین است. در پی این اقدام چین آمریکا را به دنبال کردن «منافع خودخواهانه» به‌وسیله «اجبار اقتصادی» متهم کرد و هشدار داد که در مقابل این‌گونه اقدامات و «قلدری‌ها» که در تضاد با اصول اقتصاد بازار و رقابت منصفانه است، تماماً می‌ایستد.
سخنگوی وزارت امور خارجه چین در نشستی اخیراً ایالات متحده را به استفاده از تجارت به‌عنوان «ابزار و سلاحی به نام امنیت ملی» متهم کرد. واضح است که هر تلاشی از سوی کشور‌های «G ۷» برای ممانعت از سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته در چین باعث افزایش تنش‌های میان شی‌جی‌پینگ و جو بایدن می‌شود و ممکن است روابط همه‌جانبه دو کشور را دستخوش تقابل‌های مخاطره‌آمیز کند. این اقدام دولت بایدن، بخشی از تلاش‌های گسترده‌تری برای حفظ برتری تکنولوژیک آمریکا و حفاظت از منافع امنیت ملی است. بااین‌حال کارشناسان هشدار می‌دهند: «این اقدامات می‌تواند نتیجه عکس داده و باعث واگذاری قدرت به چین شده و یا به توسعه «دموکراتیک» هوش مصنوعی آسیب برساند. بهتر است ایالات متحده انرژی خود را صرف پیشرفت خود در حوزه هوش مصنوعی کرده تا اینکه از رشد رقیب جلوگیری کند.»
به‌کارگرفتن نیرو‌های ملی برای پیروزی در رقابت فناورانه
چین با وجود راهبرد واشنگتن مبنی بر مهار و کنترل فناوری چینی همه تلاش خود را در جهت مقابله و شکست آمریکا در حوزه فناوری به کار بسته است. به عقیده کارشناسان چین باتکیه بر تمامی منابع دولتی و بخش خصوصی و صرف مبالغ هنگفت برای تحقیق و توسعه، در حال مقابله با تشدید تحریم‌های ایالات متحده در حوزه‌های فناوری و محدودیت‌گذاری‌های سرمایه‌گذاری است و کلید موفقیت در این رقابت را خودکفایی در حوزه فناوری می‌داند. برای مثال دولت چین در سال ۲۰۲۲ چیزی حدود ۱۲ میلیارد یوان معادل ۱.۷۵ میلیارد دلار بودجه به صنعت نیمه‌هادی که یکی از صنایع پیش‌نیاز توسعه هوش مصنوعی محسوب می‌شود، اختصاص داده است.
بر اساس گمانه‌زنی‌ها این اقدام در جهت مقابله با تحریم‌های روزافزون ایالات متحده در صنعت تراشه است. کشور چین علاوه بر کمک به شرکت‌های بزرگ با درنظرگرفتن وام و تسهیلات برای شرکت‌های کوچک غیر بورسی تمام تلاش خود را در این رقابت به کار گرفته است.
پکن در پی تحریم‌های واشنگتن و جلوگیری از ورود تراشه‌های جدید به چین، این کشور را به سمت مطالعات بر روی توسعه هوش مصنوعی به‌وسیله تراشه‌های قدیمی سوق داده است. یکی دیگر از اقدامات چین در راستای خودکفایی در صنعت تراشه که پایه توسعه هوش مصنوعی و بسیاری از فناوری‌های جدید دیگر است، اختصاص بودجه به استان‌های مختلف با عنوان صندوق نیمه‌هادی است. فاز اول فعالیت این صندوق از زمان تأسیس در سال ۲۰۲۱ به ۳۱ میلیارد یوان رسیده و تاکنون در توسعه ۱۰۲ شرکت، سرمایه‌گذاری کرده تا به تسریع روند رشد فناوری در کشور یاد شده کمک کند.
حقیقت این است که رقابت چین و آمریکا به طور مداوم در حال گسترش به حوزه‌های گوناگون است. نبرد تجاری ترامپ با دولت چین و تعرفه‌گذاری دولت آمریکا بر محصولات تجاری این کشور، در طول زمان اندک اندک به حوزه حکمرانی پلتفرمی و محدودیت تیک‌تاک کشیده شد و سپس به حوزه فناوری تولید تراشه و هوش مصنوعی تسری یافت.
هوش مصنوعی در مقطع فعلی به حدی با معادلات بین‌الملل در آمیخته است که حتی سیاست‌مدارانی، چون هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه سابق ۹۹ ساله ایالات‌متحده آمریکا را نیز به اظهار نظر در مورد این فناوری واداشته است. وی سال گذشته طی سخنرانی در جریان یک اجلاس، از دولت‌های چین و آمریکا خواست تا مذاکره درباره اعمال برخی محدودیت‌های در این زمینه را آغاز کنند، زیرا بدون وجود برخی موانع و محدودیت‌ها، این روند به یک مسابقه دیوانه‌وار فناورانه برای تحقق یک فاجعه ختم می‌شود!
حقیقت این است که هنوز هیچ سقف و محدودیتی برای توان بالقوه هوش مصنوعی مشخص نشده است. در این میان، دیگر کشور‌های جهان نیز با ارزیابی تهدیدات توسعه این فناوری از سوی دو قدرت بزرگ جهانی، تمرکز خود را بر توسعه هوش مصنوعی معطوف کرده‌اند. به عنوان مثال، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، طی یک سخنرانی در سال ۲۰۱۷، در جمع دانشجویان گفت: «کسی که در این زمینه رهبر شود، حاکم جهان خواهد بود.»
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!