اشکال کار کشور در مقابله با حملات فضای مجازی

خیلی زود تلاش برای حملات سایبری به برخی سامانه‌های کشور از جمله سامانه‌های شرکت راه آهن و ستاد وزارت راه و شهرسازی مشخص شد.

شرکت راه آهن ناگزیر شد که عملیات مدیریت سیر و حرکت قطارها را از حالت سیستمی به دستی تغییر دهد. وب سایت رسمی وزارت راه و شهرسازی هم دچار اختلال شد و ساعاتی بعد از دسترس خارج شد. البته مسوولان وزارت راه، این اتفاقات را اختلال سایبری عنوان کردند.

برخی منابع خبری از حمله سایبری به وب سایت برخی دستگاه‌های دولتی هم خبر دادند.

وزارت ارتباطات چه کرد؟

آن طور که وزارت ارتباطات اعلام کرد، با اعلام حمله ‫باج افزاری از سوی یکی از قربانیان، این وزارتخانه از وقوع نوع جدیدی از حمله باج‌افزاری بر روی درگاه‌های iLO مطمئن شد.

در ادامه این وزراتخانه، بررسی‌های بیشتر برای شناسایی قربانیان حمله انجام شده را آغاز کرد. فضای آدرس IP کشور را روی درگاه‌های iLO رصد کرد و سرورهای آسیب‌پذیر را شناسایی کرد.

در ادامه با شماری از صاحبان این سرویس‌ روی بستر اینترنت که در معرض تهدید بودند تماس گرفته شد و هشدارهای لازم ارائه شد. 

توصیه‌های امنیتی به صاحبان سرویس‌ های در خطر این بود که درگاه‌های iLo از طریق شبکه‌ اینترنت روی سرورهای HP مسدود شود و در صورت نیاز به استفاده از iLO، با استفاده از راهکارهای امن نظیر ارتباط VPN اتصال مدیران شبکه به این‌گونه سرویس‌دهنده‌ها برقرار شود. همچنین در صورت مشاهده هرگونه موردی نظیر پیام باج‌خواهی در iLo Security Login Banner، تغییر در Boot Order، به‌هم‌ریختگی یا پاک شدن بی‌دلیل پیکربندی و اطلاعات یا هر مورد مرتبط و مشکوک دیگر با مرکز ماهر تماس بگیرند.

مرکز ماهر (مرکز مدیریت امداد و هماهنگی رخدادهای رایانه ای) در زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد و در سطح ملی برای پیشگیری و مقابله با حوادث فضای تبادل اطلاعات فعالیت می کند. مرکز ماهر به عنوان مقابله با رخدادهای رایانه ای ملی ایران از سال ۸۷ ایجاد شده است. تنها مشکل این مرکز این است که باوجود حساسیت به زمان در رویدادهای سایبری، این مرکز بسیار کند و با تاخیر عمل می کند و از این رو همواره در توجیه هدر رفت نیروی انسانی کارکنان، امکانات دولتی و بودجه عمومی مناسبی که در اختیار دارد با مشکل مواجه است. البته این مرکز در زمینه انتشار مطالب فصل نامه ای تخصصی در حوزه امنیت فعالیت خوبی دارد.

در همان روز ابوالقاسم صادقی، معاون امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات ایران در باره این حمله اشاره کرد که رخدادی مبتنی بر یک آسیب پذیری مهم و حیاتی از مراجع بین المللی بوده است و در وب سایت مرکز ماهر در رابطه با آن هشدارهایی داده شده بوده است. منظور صادقی، آسیب پذیری مهم معروف به زیرولوگان با شناسه ۱۴۷۲ - CVE-۲۰۲۰ است که دو ماه پیش از تاریخ حمله، یعنی در ۲۱ مرداد سال ۹۹ توسط مایکروسافت اطلاع رسانی عمومی شده بود. این آسیب پذیری با بالاترین سطح خطر ( ۱۰ از ۱۰ ) مربوط به فرآیند ویندوزی سروری Netlogon است. وب سایت مرکز ماهر هم هشدارهایی در مورد این آسیب پذیری در تاریخ های ۲۶ شهریورماه و سوم مهرماه منتشر کرد.

بنابراین با وجود اطلاع رسانی های عمومی چه در خارج و چه در داخل کشور و آن هم از طریق مراجع رسمی، متاسفانه این آسیب پذیری در سازمان های دولتی مهمی همچون سازمان بنادر وصله نشده بود. پس از وقوع این حمله مرکز ماهر بیانیه ای صادر کرد و در آن توضیح داد که اگرچه هشدارهای پیشگیرانه برای مسئولین و کارشناسان دولتی در سطح ملی صادر شده است اما حمله صرفاً مربوط به دو سازمان دولتی بوده است.

حمله سایبری گسترده به زیرساخت های ابر آروان در اواخر اسفندماه ۹۹ رخ داد. زیرساخت رایانش ابری آروان در دیتاسنتر IR-THR-AT۱ تحت حملات سایبری قرار گرفت که هدف از آن ها تخریب و حذف اطلاعات مشتریان گزارش شد.

به گزارش وب سایت رسمی این شرکت، این حمله در حدود ۱۶ درصد از مشتریان غیررایگان ابر آروان را متاثر کرد. در این حمله، آن گروهی از مشتریان دچار مشکل اساسی شدند که از داده های خود نسخه پشتیبان نداشتند، یا معماری آن ها به شکل ابری ( Cloud Native ) نبود و به شکل Multi Availability Zone طراحی نشده بودند.

حوزه امنیت اطلاعات از جهات زیادی مانند حوزه فرهنگ است؛ زیرا در همه بخش ها حضور دارد و بنابراین هر جا یک متولی دارد اما روز پاسخ گویی متولی مشخصی در دسترس نیست. اما فعلا مقررات فعلی کشور روی کاغذ برای این سردرگمی درمانی دارد و تکلیف را روشن کرده است.

این وضعیت تقسیم کار که هم تکالیف را روشن کرده و هم مسئولیت را به طور مستقیم بر دوش سازمانی نگذاشته است، شرایط مطلوبی را برای مسوولان و دستگاه ها برای فرار از پاسخ گویی ایجاد کرده است. 

برای مثال اگر حادثه ای در سازمانی رخ دهد براساس معیارهای تفکیک نوع حادثه اعم از زیرساختی یا غیرزیرساختی، مردم و رسانه ها باید پاسخ را از کدام دستگاه مطالبه کنند؟ یا در حادثه، خود هر سازمان برای مقابله با حوادث فضای مجازی خود مسئولیت دارد؛ در صورت کم کاری سازمان در این امر، چه کسی پاسخ گو خواهد بود؟ 

برای مثال در حمله سایبری وسیع به سازمان بنادر که در روز ۲۲ ام مهرماه سال ۹۹ در فضای مجازی، رخ داد، وقتی با وجود اطلاع رسانی های عمومی چه در خارج و چه در داخل کشور و آن هم از طریق مراجع رسمی، آسیب پذیری در سازمان های دولتی مهمی همچون سازمان بنادر وصله نشده بود، مسئول این کم کاری کیست؟ چگونه معرفی می شود؟ چه کسی درباره آن پاسخ می دهد؟

این موضوع هم مانند برخی از موضوعات دیگر بار دیگر نشان می دهد که مصوبات این شورا ضمانت اجرایی ندارند. 

وقتی چند سال از مصوبه شورای عالی فضای مجازی درباره جزئیات طرح پیشگیری و مقابله با حوادث فضای مجازی در سال ۹۷، گذشت و مشکل مرزبانی سایبری کشور حل شد و خلاء فرماندهی واحد برای در رخدادهای سایبری همچنان احساس می شد، پیشنهادی درباره واگذاری مسئولیت فرماندهی مرزبانی سایبری کشور به ستاد کل نیروهای مسلح در مجلس مطرح شد.

این پیشنهاد خیلی زود واکنش های منفی به همراه داشت و از آن به عنوان طرحی برای افزایش محدودیت ها و شدید شدن نظارت ها یاد شد.

اساسا یکی از ایده های راه اندازی شبکه ملی اطلاعات، تقویت ساختارهای امنیتی کشور بود.

پروژه شبکه ملی اطلاعات از سال ۱۳۸۴ در کشور مطرح شد و چون هنوز بلاتکلیف بود، در شهریور ماه سال ۹۹ ، شورای عالی فضای مجازی، مصوبه ای با موضوع «طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» را به تصویب رساند.

در مقدمه این مصوبه در باب اهمیت این پروژه نوشته است که: تحقق استقلال کشور، کاهش وابستگی و جلوگیری از دست اندازی بیگانگان در فضای مجازی، تأمین نیازهای عمومی مردم و ایجاد زیست بوم متناسب با فرهنگ اسلامی  ایرانی، منوط به تحقق شبکه ملی اطلاعات و مستلزم فعالیت نظام مند و فراگیر در تقویت، ساماندهی و توسعه محتوا و خدمات کاربردی فضای مجازی است. در این سند ذکر شده است که تأمین نیازهای ملی فضای مجازی، تحقق استقلال و کاهش وابستگی و مداخله بیگانگان در فضای مجازی کشور، مستلزم شکل گیری و پیشرفت تمامی لایه ها، به صورت همگن و هماهنگ است.