وام، زیرساخت و پهنای باند پیام‌رسان‌های داخلی محقق شد؛ اما خدمات الکترونیک، تبلیغ و سهم آنها از درآمد ترافیک، هیچ‌گاه عملی نشد. در این سال‌ها عدم اتفاق نظر مدیران و نبود نقشه راه، سد راه فراگیری پیام‌رسان بومی شد و برخورد دوگانه با رقیب خارجی و داخلی هم عرصه رقابت را برای داخلی‌ها محدود کرد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری فارس، پیام‌رسان‌های داخلی یکی از اجزای اصلی در معماری کلان پروژه بزرگ شبکه ملی اطلاعات هستند اما نتیجه چندین سال برنامه‌ریزی و حمایت برای پا گرفتن آنها، بیش از آنکه نتیجه عملی داشته باشد، پرونده‌های کاغذی را قطور کرد و در صفحات اخبار پرتکرار شد.
در این سال‌ها همواره صدای گلایه از نامهربانی بخش دولتی و حاکمیتی نسبت به این پروژه مهم و اولویت دار شنیده شده است.
تکرار چند ساله موضوع ضرورت برخورداری از پیام‌رسان‌های داخلی بدون اینکه نتیجه مشخصی داشته باشد، باعث کهنه شدن بحث و شاید کم اهمیت شدن و از نظر دور ماندن آن شد. اکنون برخی می‌پرسند آیا هنوز هم نیاز به پیام‌رسان داخلی وجود دارد یا باید پرونده این طرح بومی را به سرانجام نرسیده برای همیشه بست و کنار گذاشت؟
امروز در آخرین ماه های باقی مانده از فعالیت دولت دوازدهم، به سراغ مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازوی اجرایی شورای عالی فضای مجازی و نهاد مقررات گذار و ناظر بر فعالیت دستگاه های مسوول و متولی اجرای پیام رسان داخلی رفتیم و با «قاسم خالدی»، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی این مرکز درباره آخرین وضعیت پیام رسان های داخلی گفت وگو کردیم.
این روزها که دولت فعلی کم کم آماده تحویل پروژه ها و برنامه ها به دولت بعدی می شود، در چند محور سوالاتی اساسی درباره سرانجام پروژه مهم پیام رسان بومی در دولت دوازدهم باقی است که تلاش کردیم پاسخ این سوالات را از این مقام مسئول در مرکز ملی فضای مجازی بگیریم، اینکه آیا سرانجام، پس از گذشت این سال ها، اکنون می توانیم بگوییم که پروژه پیام رسان داخلی در کشور محقق شده یا خیر؟ مهم ترین موانعی که جلوی موفقیت این طرح را گرفتند، چه بود؟ آیا هنوز می توان توقع اجرای این پروژه را داشت و آن را پیگیری و مطالبه کرد یا باید آن را فراموش کرد؟ اگر چه اتفاقی رقم بخورد هنوز احتمال موفقیت پیام رسان داخلی وجود دارد؟
آنچه در گفت وگو با قاسم خالدی، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی می خوانید:
وزارت ارتباطات، متولی بخش زیادی از حمایت ها از پیام رسان های داخلی بود
وام، زیرساخت و پهنای باند پیام رسان های داخلی محقق شد
خدمات دولت الکترونیک و تبلیغ به پیام رسان های داخلی نرسید
سهم پیام رسان داخلی از درآمد ترافیک، هیچ گاه پرداخت نشد
یک پیام‌رسان برتر به شبکه تلفن کشور متصل می شود
مسوولان با حضور در شبکه های خارجی، به تضعیف شبکه داخلی و تقویت شبکه خارجی کمک کردند
آستانه تحمل نسبت به شبکه های داخلی پایین است
اغلب کشورها، یک پیام رسان و یک شبکه اجتماعی فراگیر دارند؛ نه بیشتر
جلسات پیگیری مصوبات پیام رسان ها، هر هفته در سطح روسا و معاونان سازمان های مسوول برگزار می شود
چه خبر از پیام رسان داخلی؟
امروز در حالی آخرین ماه ها از مدت فعالیت دولت فعلی را می گذرانیم که به نظر می رسد تعیین تکلیف این طرح به عمر این دولت هم نرسیده است؛ از نظر شما امروز وضعیت پیام رسان داخلی و حمایت از این طرح چگونه است؟
خالدی: تاکنون اقدامات زیادی در رابطه با پیام رسان ها در کشور انجام شده است؛ از جمله اینکه سند ساماندهی پیام رسان ها با رویکرد حمایت از پیام رسان های داخلی و با هدف فراگیری آنها در شورای عالی فضای مجازی مصوب شده است و در خصوص پیام رسان های خارجی هم به معرفی نماینده و انبارش داخل کشور برای متقاضیان مجوز اکتفا شده است.
در خصوص حمایت از نمونه های داخلی، سند مذکور اصول و سرفصل حمایت ها را مشخص کرده است. البته میزان و کیفیت هر کدام از حمایت ها در قالب سند نمی‌گنجید و پیرو تصویب سند در شورای عالی فضای مجازی، در مرکز ملی، مصادیق حمایت ها از جمله میزان حمایت های تسهیلاتی کم بهره و حمایت های زیرساختی با حضور مسولین مرتبط مشخص شد که متولی بخش قابل توجهی از آنها وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بوده است. پس از پیگیری‌های زیاد، بخشی از آن از جمله وام، اعطای زیرساخت و پهنای‌باند محقق شده و برخی از آنها از جمله خدمات دولت الکترونیک و تبلیغ و برخی از تسهیلات زیرساختی انجام نشده است.
نکته قابل توجه در خصوص حمایت ها، به‌روزرسانی نوع و کیفیت حمایت ها مطابق با شرایط بازار و فعالیت کاربران و نیاز پیام رسان ها و کاربران است که باید انجام شود. به عنوان مثال موضوع ترویج و تبلیغ پیام‌رسان های داخلی و فرهنگ‌سازی استفاده کاربری توسط سازمان های رسانهای به صورت کامل انجام نشده است. بنابراین بخشی از مصوبات شورای عالی متاسفانه هنوز به طور کامل اجرایی نشده است.
پیام رسان های داخلی دقیقا چه حمایتی گرفتند؟
درباره حمایت از پیام رسان های داخلی اغلب مردم بیشتر وام ۵ میلیاردی را به خاطر دارند، می توانید به جز این مورد، آخرین حمایت ها از پیام رسان های داخلی را توضیح دهید؟
خالدی: حمایت ها پس از ثبت نامه و ارزیابی پیام رسان ها انجام می شود که شامل چند بخش است. حمایت های زیرساختی و مالی، حمایت های حقوقی و حمایت های بانکی و حمایت های تبلیغی، برای پیام رسان های داخلی وجود دارد.
حمایت های زیرساختی و مالی شامل اعطای زیرساخت در مرکز داده شهید سلیمانی (بومهن) است. برای آنها، امکان اتصال به شبکه مخابراتی تلفنی کشور طبق مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی هم دیده شده که البته این امکان صرفا برای پیام‌رسان برتر در نظر گرفته شده است. همچنین یک سوم شدن هزینه ترافیک کاربر پیام‌رسان های داخلی به تصویب رسیده است. در عین حال برای پیام رسان های داخلی خدمات دولت الکترونیک دیده شده است که کارگروهی موظف شده اند که خدمات دولت الکترونیک را متناسب با دسته‌بندی ای که برای پیام رسان های بومی در نظر گرفته شده، ارائه کنند. در آخر هم، اختصاص سهمی از درآمد ترافیک به پیام رسان ها تصویب شده که البته این سهم هنوز پرداخت نشده است.
در زمینه حمایت های حقوقی هم باید به تشکیل کارگروهی برای بررسی مشکلات قضایی پیام رسانهای داخلی اشاره کنم که به طور ویژه موضوع تعیین و تفکیک مسئولیت کاربر از مسئولیت صاحب سرویس از موضوعات اساسی و مهم حقوقی پیام رسان ها بوده که پیگیری شده است.
در زمینه حمایت های بانکی هم امکان ارائه خدمات بانکی ( خدمت کارت به کارت و کیف پول) دیده شده است که در حال حاضر قوانین مربوط وضع شده است و فقط پیام‌رسان ها باید با بانک ها و PSP ها (شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت در کشور) وارد مذاکره شوند تا کار شکل عملیاتی به خود بگیرد.
در بحث حمایت های تبلیغی هم کار توسط سازمان صدا و سیما و سایر دستگاه های تبلیغی کشور پیگیری شده است.
مدیران به پیام رسان داخلی اعتقاد داشتند؟
باوجود حمایت هایی که برای ارائه به پیام رسان های داخلی تصویب شد، صرف نظر از اینکه حمایت ها به دست پیام رسان ها رسید یا نرسید، برخی از کارشناسان معتقدند که حتی اگر همه این حمایت ها محقق می شد، باز هم جای عقیده و اعتقاد برای حمایت واقعی و عملی مسوولان دولت از این طرح خالی بوده است و عدم باور مسوولان به ضرورت وجود پیام رسان داخلی به طرح ضربه سنگین زده است. نظر شما درباره این موضوع چیست؟
خالدی: می توان این طور گفت که مشکلات و موانعی در مسیر فراگیری پیام رسان های داخلی وجود دارد و یکی از مهمترین آنها عدم اتفاق نظر مدیران و عدم وجود برنامه و نقشه راه واحد است.
از طرفی برخی مدیران که در این امر مسوولیت دارند، به واسطه حضور در فضای رسانه ای در پیام رسان های خارجی نه تنها از اهتمام به این امر خودداری کردند، بلکه بعضا در جهت ارایه با کیفیت خدمات خارجی فعالیت کرده‌اند.
در حالیکه اگر اهتمام و اراده لازم در بین مسئولین شکل می گرفت و از سوی دیگر، سطح کیفیت خدمات نمونه های داخلی افزایش می یافت و همچنین اعتماد اجتماعی به پیام‌رسان های داخلی به سطح قابل قبولی می‌رسید، قطعا موضوع پیام رسان ها با چالش های فعلی مواجه نبود و عموم مردم از منافع پیام رسان های داخلی خصوصا منافع اقتصادی و خدمات اطلاعاتی آن بهره می بردند.
مدیران باید به موضوع فراگیری پیام‌رسان های داخلی، به دید یک فرصت بنگرند و از رویکرد سیاسی به این موضوع پرهیز شود.
حمایت شامل حال پیام رسان داخلی می شود یا خارجی؟
برخی کارشناسان منتقد نسبت به بی توجهی به اهمیت پیام رسان های داخلی می گویند که در حال حاضر رقابت بین پلتفرم‌های داخلی و پلتفرم‌های خارجی در کشور ناعادلانه و به نفع رقیب خارجی است و حتی معتقدند که زمین بازی در ایران به نفع رقبای خارجی شیب دار است. آیا این طور است؟
خالدی: می توان گفت که دوگانگی در مواجهه با خدمات خارجی و داخلی در کشور وجود دارد و اتفاقا این موضوع یک مانع مهم بر سر راه موفقیت خدمات داخلی است.
در این برخورد دوگانه نسبت به خدمات خارجی و داخلی، شاهد تفاوت در حد آستانه تحمل آنها هم هستیم. به این معنی که برای مثال در حال حاضر، در اینستاگرام و در اغلب خدمات شبکه های خارجی، امکان صیانت از کاربران و حمایت قانونی از آنها وجود ندارد، همچنین به دلیل پاسخگو نبودن خدمات دهندگان خارجی امکان اعمال سیاست در این شبکه ها هم وجود ندارد؛ این رویه مخاطرات جدی را در فضای محتوایی آنها به وجود آورده است.
در مقابل می بینیم که پیام رسان های داخلی در دسترس هستند و امکان نظارت بر فضای محتوایی این پیام رسان ها وجود دارد و اعمال نظر حاکمیت ممکن می شود. این موضوع به ویژه در فضای رسانهای و سیاسی مشهودتر می شود. همین دوگانگی است که فضای بازی را برای فعالیت پیام رسان خارجی و فضای رقابتی محدودی را برای پیام‌رسان های داخلی رقم زده است.
بالاخره چند پیام رسان داخلی نیاز داریم؟
یکی دیگر از ایرادات پرتکراری که به پروژه پیام رسان داخلی گرفته می شود، تعداد زیاد پیام رسان های داخلی است که هم باعث سردرگمی مردم شد و هم به مانعی برای تجمیع مردم در یک شبکه تبدیل شد. بالاخره چند پیام رسان موردنیاز است؟
خالدی: بله این موضوع درست است. براساس اصل تکثرناپذیری در فضای خدمات اجتماعی، در عموم کشورها، یک پیام رسان و یک شبکه اجتماعی به عنوان سرویس اجتماعی فراگیر و عمومی وجود دارد و سایر موارد با فاصله از آن قرار دارند.
ضمن اینکه، شاهد هستیم که حضور بی ضابطه خدمات خارجی، فراگیری پیام رسان های داخلی را در فضای رقابتی سخت‌تر کرده است.
هنوز امیدی هست؟
با توجه به طولانی و کهنه شدن پروژه پیام رسان داخلی، اکنون این سوال مطرح است که آیا اصلا پیگیری این پروژه هنوز جای کار دارد؟ و آیا اساسا دیگر احتمال موفقیت پیام رسان داخلی وجود خواهد داشت؟
خالدی: علی‌رغم مشکلات موجود، نظارت بر تحقق مصوبات در مرکز ملی فضای مجازی، در حال انجام است و در این راستا جلساتی به صورت هفتگی در سطح رئیس مرکز و معاونان سازمان های متولی در حال برگزاری است. اما برخی از مشکلات از سرعت پیشرفت کار می‌کاهد.
بله؛ امکان موفقیت این سند وجود دارد، به شرطی که موانع مرتفع شود و اراده لازم در مدیران شکل گیرد و رویکرد آنان به این موضوع اصلاح شود، در این صورت امکان ترغیب بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه هم وجود خواهد داشت.