مردم می‌توانند با اتکا به عقل سلیم و با تقوای مجازی خود به مبارزه با اخبار جعلی بروند. تقوای مجازی یعنی هر خبری را بدون آنکه مطمئن نیستید که صحت دارد یا نه، نشر ندهید و به اشتراک نگذارید.
به گزارش پایداری ملی، روزنامه ایران با اکبر نصراللهی، استاد علوم ارتباطات درباره اخبار جعلی و نحوه جلوگیری و کاهش این اخبار در جامعه گفت‌وگویی داشته است که بخش‌های خواندنی آن در ادامه آمده است.
اخبار جعلی با چه هدفی منتشر می‌شوند؟
- میزان و افزایش اخبار جعلی و میزان دهان به دهان گشتن آنها به میزان سواد رسانه‌ای مسئولان، مردم و رسانه‌ها وابسته است.
- اخبار جعلی اخبار نادرستی هستند که هدف از تولید و انتشار آنها ضربه زدن به یک دیدگاه یا تفکری یا تأمین منافع سودجو از دیگر افراد با به خطر انداختن منافع آن دسته از افراد مورد نظر باشد.
- این اخبار همیشه وجود داشته‌اند ولی با گسترش شبکه‌های اجتماعی و میزان دسترس‌پذیری و نقش مردم در جا به جایی، انتشار و توزیع این اخبارتأثیرگذاری این اخبار بیشتر شده است.
- وقتی یک خبر جعلی در مقیاس گسترده‌ای انتشار یابد و مدام در دید مخاطب تکرار شود به طور قطع میزان تأثیرگذاری آن خبر هم از جنبه باورپذیری و هم از جنبه گسترش‌پذیری آن بیشتر می‌شود. باورپذیری اخبار جعلی هم با میزان سواد رسانه‌ای کاربران ارتباط مستقیمی دارد.
نقش سواد رسانه‌ای در مقابله با اخبار جعلی
- مسئولان و رسانه‌ها ابتدا می‌بایست سواد رسانه‌ای خود را در زمینه مقابله با اخبار جعلی افزایش دهند.
- نکته حائز اهمیت دیگر اعتماد مسئولان به رسانه‌ها و سپس وظیفه رسانه‌ها ایجاد اعتماد در مردم است. در این چرخه می‌توان انتظار داشت سواد رسانه‌ای جامعه در برابر پدیده فیک نیوزها تقویت شود.
- اگر مردم سواد رسانه‌ای بالایی داشته باشند و اگر مسئولان به رسانه‌ها اعتماد و کارشان را بموقع به رسانه‌ها اطلاع‌رسانی کنند و بموقع انجام دهند، می‌توانیم شاهد کاهش اخبار جعلی در جامعه باشیم.
- اگر رسانه‌ها هم مسئولانه‌تر در تعامل با مسئولان کار کنند؛ منظور رسانه‌های رسمی است؛ عرصه برای تولید اخبار جعلی فراهم نمی‌شود.
- با تقویت سواد رسانه‌ای تشخیص اخبار جعلی از غیر، برای مردم آسان می‌شود.
- اگر مسئولان سواد رسانه‌ای بالایی داشته و تعامل مثبت و سازنده‌ای با روزنامه‌نگاران داشته باشند و مانع تولید و انتشار اخبار نشوند و همان طور که ذکر شد بموقع خبررسانی کنند؛ این سیستم اطلاع‌رسانی تقویت خواهد شد.
فیک نیوزها 70 درصد بیشتر از اخبار واقعی نشر پیدا می‌کنند
- تولیدکنندگان اخبار جعلی الزاماً کنشگران سیاسی نیستند و می‌توانند کنشگران اقتصادی، فرهنگی، صنفی و یا حتی برخی از روزنامه‌نگاران باشند. چه روزنامه‌نگاران داخلی و چه خارجی.
- در کنار اینها کاربران فضای مجازی هم که شاید برخی مواقع بدون اطلاع و آگاهی از عواقب نشر کذب، تولید کننده و عرضه کننده اخبار جعلی باشند.
- نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که فیک نیوزها 70 درصد بیشتر از اخبار واقعی نشر پیدا می‌کنند و هر خبر واقعی در حدود 6 برابر دیر تر از فیک نیوزها به دست هزار و 500 نفر می‌رسد. این نتیجه تحقیقی است که در مؤسسه تکنولوژی ماساچوست روی 126 هزار فیک نیوز انجام شده. این نشان دهنده سرعت نشر وایرال نیوزهاهست.
- از طرف دیگر تحقیقات نشان داده جذاب‌ترین فیک نیوزها خبرهای سیاسی هستند و پس از آن موضوعاتی مربوط به تفریح و سرگرمی، مباحث اقتصادی، تجاری، بلایا بحران‌ها و... در صدر اخبار جعلی جذاب کاربران قرار می‌گیرند.
5 گام برای تشخیص اخبار جعلی
- وظیفه مردم و مقابله با این اخبار و حفظ روان خود از خطرات شناختی اخبار جعلی این است که در قدم اول دریابند که این خبر را چه کسی تولید کرده است؟ چه در فضای مجازی چه در سایر عرصه‌های اجتماعی. اگر منبع خبر شناخته شده و موثق است و سابقه خوبی در تولید و انتشار اخبار دارد می‌توانند به آن استناد و آن را باور کنند. اما اگر خبر از منبع گمنام و غیرموثقی باشد که سابقه تولید اخبار فیک و جعلی را داشته باشد، قطعاً نباید آن خبر را باور کنند و آن را گسترش و اشاعه دهند.
- مسأله دوم خواندن فرا متن است. مخاطب و کاربر باید فکر کند که آیا این خبر مثلاً تیتر و یا ویدیویی که در حال مشاهده آن است آیا برای کلیک بیشتر است؟ آیا برای جلب مخاطب بیشتر است؟ و یا نه، هدف غیر از اینهاست چرا که برخی اخبار و هم برخی ویدیوها و صوت‌ها به صورت واضحی جعلی و زرد هستند و برای جلب توجه یا جذب ممبر در کانال‌ها ساخته می‌شوند.
- مسأله سوم بررسی پیشینه نویسنده مطلب است اینکه فرد بررسی کند که نویسنده مطلب چه سابقه‌ای دارد. حتی اگر مخاطب نویسنده را نمی‌شناسد، می‌تواند با یک جست‌وجوی ساده به سابقه نویسنده برسد که آن نویسنده و آن رسانه چه اعتباری دارد.
- نکته بعد کنترل کردن تاریخ خبر است. برای مثال خبری منتشر می‌شود که مربوط به چند سال پیش است و آن خبر مثلاً چهار سال پیش صحت و واقعیت داشته است. اخباری همچون اینکه فردی در سال‌های گذشته اعلام کرده من نامزد ریاست جمهوری نمی‌شوم یا می‌شوم! همین خبر اگر در حال حاضر در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شود می‌تواند اذهان را منحرف کند. اما با یک جست‌وجوی ساده و دقت بر تاریخ خبر می‌توان به اصل موضوع پی برد.
- نکته دیگر منطق اخبار و انطباق آن با عقل سلیم است یعنی مخاطب برخی اخبار را با عقل خود هم می‌تواند بسنجد و به جعلی بودن آن پی ببرد و حتی اگر خودش این قدرت را ندارد می‌تواند از اطرافیانش و گروه‌های مرجع مانند اساتید، همکاران و روزنامه‌نگاران بپرسد.
- در مجموع مردم می‌توانند با اتکا به عقل سلیم و با تقوای مجازی خود به مبارزه با اخبار جعلی بروند. تقوای مجازی یعنی هر خبری را بدون آنکه مطمئن نیستید که صحت دارد یا نه، نشر ندهید و به اشتراک نگذارید. مجموعه این اقدامات می‌تواند در شرایط حساس انتخابات کمکی باشد تا شاهد تولید و انتشار کمتر اخبار جعلی باشیم.