وقایع اتفاق افتاده در گذشته به خوبی چشم اندازی از بروز حوادث به صورت عمدی و غیرعمدی در زیر ساخت های حیاتی شیمیایی را بیان می‌نماید بنابراین مجموعه‌ای از برنامه‌ها و اقدامات راهبردی، مدیریتی و عملیاتی در لایه‌های ایمنی، امنیت و دفاع درخصوص زیر ساخت‌های‌حیاتی شیمیایی بایستی توسط مسئولین، مدیران، کارشناسان تخصصی مورد توجه قرار گیرد.
دکتر احمد اکرمی - معاون قرارگاه پدافند شیمیایی کشور
یک زیرساخت، چارچوبی از سیستم‌ها و شبکه های وابسته به یکدیگر شامل صنایع، موسسات و فعالیت‌های تجاری و مالی که فراهم کننده محصولات و سرویس‌های ضروری مورد نیاز برای برقراری امنیت اقتصادی و دفاعی کشور همراه با ادامه عملکرد مطلوب در تمام سطوح دولت و جامعه است. واژه زیر ساخت حیاتی به زیرساخت‌هایی اطلاق می‌شودکه تخریب و یا اختلال در عملکرد آن‌ها تاثیرات جبران ناپذیری از جنبه امنیت ملی، اقتصادی و روانشناسی برای یک کشور خواهدداشت.زیرساخت‌های‌حیاتی‌به‌علت‌سرویس‌ها، عملکردها و نقش‌هایی که در کشور ایفا می‌کنند به شدت پراهمیت هستند. این زیرساخت‌ها همچنین به علت متشکل بودن از مراکز پیچیده و وابسته به یکدیگر از اهمیت بالایی برخوردارند به گونه ای که، هرگونه حمله بر روی آن ها می‌تواند به مراتب فراتر از هدفی که مورد حمله قرار گرفته است انتشار و گسترش یابد و خسارت های ناشی از آن نه تنها در زمان حادثه بلکه بعد از آن نیز برای مدت طولانی پابرجا خواهد بود. حفاظت از زیرساختهای حیاتی (CIP) به مجموعه عملیات‌های مرتبط با آگاهی و پاسخ در مقابل حوادث ناگهانی درگیر کننده زیرساختهای حیاتی اطلاق می‌شود.
زیرساخت های حیاتی شیمیایی: در تقسیم بندی زیرساختهای حیاتی، مواد و تاسیسات شیمیایی به طور رسمی به عنوان یک زیرساختهای حیاتی پذیرفته شده است. زیرساخت های حیاتی شیمیایی بخشی جدایی ناپذیر از اقتصاد کشور است که متشکل از چند صد هزار مرکز شیمیایی که به صورت یک مجموعه با یکدیگر در تعامل بوده و وظیفه تولید، ذخیره، انتقال و استفاده از مواد شیمیایی که عملکرد طیف گسترده ای از زیر ساخت‌ها بر اساس آن است را بر عهده دارد. برقراری امنیت در زیرساختهای شیمیایی نیازمند هوشیاری و مراقبت بخش دولتی و خصوصی در مقابل تهدیدات موجود و روبه رشد می‌باشد. مواد و تاسیسات شیمیایی: براساس محصول نهایی تولید شده زیر ساخت‌های شیمیایی را می‌توان به 6 دسته شامل:
زیرساختهای تولید کننده موادشیمیایی مرتبط با
1- محصولات پالایشگاهی، پتروشیمی و سوخت‌های فسیلی،
2- مواد معدنی و کودهای شیمیایی،
3- گازهای صنعتی،
4- مواد شیمیایی ویژه،
5- مواد دارویی
6- مواد شیمیایی پرمصرف عمومی
تقسیم نمود.
این ساختارها اهمیت ویژه ای برای هر کشور از لحاظ اقتصادی داشته و از طرفی تولید، ذخیره سازی، استفاده و حمل و نقل این مواد نقش مهمی در ادامه فعالیت دیگر زیرساختهای حیاتی در کشور دارد.
1- مواد شیمیایی پایه (سوخت‌های فسیلی، پالایشگاهی و پتروشیمی): این گروه شامل مواد شیمیایی تولید شده از مواد خام هیدروکربنی مانند محصولات حاصل از نفت خام و گاز طبیعی می‌باشد. مواد شیمیایی موجود در این گروه عبارتند از:
•مواد شیمیایی صنعتی و هیدروکربن ها ( مانند الکل ها، اکریلیک ها و استات ها)
•مواد شیمیایی آروماتیک ( مانند بنزن، تولوئن و زایلن)
•الفین ها ( مانند اتیلن، پروپیلن، بوتادی ان و متانول)
2- مواد معدنی و کودهای شیمیایی: مواد شیمیایی این گروه شامل اسیدها (اسید سولفوریک و اسید نیتریک)، بازها ( سدیم کربنات و سدیم هیدروکسید)، کلر، آمونیاک، کودهای پایه آمونیومی، مشتقات حاوی فلوئور( مانند هیدروژن فلوئورید)، فسفات‌ها، پتاس، رنگدانه‌ها ( مانند تیتانیوم دی اکساید) و فلزات خاص مثل جیوه می‌باشد.
3- گازهای صنعتی: این گروه از مواد شیمیایی دو گروه بزرگ را در خود جای داده است.
1.گازهایی که در مقادیر بالا جهت تسهیل تولید در فرآیندهای دیگرمورد استفاده قرار می گیرند(مانند فرآیند تولید فولاد) که شامل نیتروژن، اکسیژن، هیدروژن و کربن مونوکسید می‌شود.
2. گازهای ویژه ای که در مقادیر کم، تولید می‌شوند تا در صنایع الکتریکی، غذایی و یا دیگر صنایع به کار گرفته شوند.
4- مواد شیمیایی ویژه : این گروه شامل مواد شیمیایی می‌شود که برای تولید مواد شیمیایی مهم دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند ( مانند مواد شیمیایی مورد استفاده در به عمل آوردن کاغذ، تولید پلاستیک، تصفیه آب و معدن کاری)، مواد شیمیایی که به عنوان محصول نهایی مورد استفاده قرار می‌گیرند ( آفت کش‌های مورد استفاده در صنعت کشاورزی)، مواد شیمیایی که در تهیه محصولات مصرفی عمومی‌و پرکاربرد استفاده می‌شوند ( مانند محصولات مرتبط با بهداشت شخصی، رنگ ها، پوشش ها، چسب ها، وسایل ترمیم و عایق کاری و مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت عکاسی).
5- مواد دارویی: شامل داروهای بدون نسخه و نیازمند نسخه، مواد مورد استفاده در فرآیند تشخیص بیماری، واکسن‌ها و ویتامین های مورد استفاده برای انسان و دام ها می شود.
6- مواد پر مصرف عمومی : صابون‌ها، شوینده‌ها، سفیدکننده‌ها، رنگ‌ها، حلال‌ها، چسب‌ها، خمیردندان، شامپوها، لوازم آرایشی و عطرها در این گروه از مواد شیمیایی قرار می‌گیرند.
نتیجه گیری:
وقایع اتفاق افتاده در گذشته به خوبی چشم اندازی از بروز حوادث به صورت عمدی و غیرعمدی در زیر ساخت های حیاتی شیمیایی را بیان می‌نماید. بدیهی است که حوادث شیمیایی (نشت مواد سمی، انفجار و آتش سوزی) از این قبیل نگرانی ها را در مورد انتشار مواد شیمیایی و خطرات ناشی از آن بر سلامت تمامی‌موجودات زنده افزایش می‌دهد. بنابراین مجموعه‌ای از برنامه‌ها و اقدامات راهبردی، مدیریتی و عملیاتی در لایه‌های ایمنی، امنیت و دفاع درخصوص زیر ساخت‌های‌حیاتی شیمیایی بایستی توسط مسئولین، مدیران، کارشناسان تخصصی مورد توجه قرار گیرد.