فرهنگ تاب‌آوری مقدمه تاب‌آوری فرهنگی

به گزارش خبرنگار پایداری ملی، تاب آوری توان یک سیستم، شرکت، سازمان یا شخص برای یافتن و حفظ کردن اهداف اصلی و محوری خود در هنگام مواجهه با شرایط دراماتیک و بهم ریختگی است. در حقیقت تاب آوری آموختن از تجربیات است و به همین دلیل باید به عنوان یک ویژگی بنیادی برای هر جامعه‌ای در آینده قلمداد شود. 

در پاسخ به این سوال که ویژگی یک سیستم تاب آور چیست نظریه سیستم‌ها نشان می‌دهد که برای سیستم‌های پیچیده مانند سیستم‌های اجتماعی، تاب‌آوری تست کردن مدت زمان دوام آنها در وضعیت آشفتگی یعنی هم تحمل و پایداری و هم توانایی انطباق با آن وضعیت است. 

سیستم‌های تاب‌آور معماری خاص خود را دارند آنها در واقع متنوع و متکثر هستند و زیرسیستم‌های آنها در عین در هم تنیدگی استقلال کافی نیز دارند به نحوی که حتی اگر یک یا چند زیرسیستم معیوب شده و آسیب ببیند کلیت مجموعه فرو نمی‌ریزد و به لطف بازخوردهای مداومی که می‌گیرد راه حل‌ها را سریع پیدا می‌کند.

تاکنون مفهوم تاب آوری در اکثر تفسیرها از جمله در رادیکال‌ترین آنها در چارچوب یک گفتمان دفاعی مطرح شده است. به‌عبارتی تاب‌آوری، واکنش مشترک به بحران‌ها و وقایع فاجعه باری است که احتمال وقوع آنها رو به افزایش است این نگاه به تاب‌آوری ضمن اینکه صحیح و قابل دفاع هم هست اما این نوع نگاه بالقوه منفی و محدود کننده است. 

حقیقت امر این است که می‌توان به تاب آوری به روشی متفاوت‌تر مثبت‌تر و جالب‌تر نگاه کرد اگر آن را به معنای تنوع، افزونگی، وفور و آزمایش مداوم در نظر بگیریم این نگاه به تاب‌آوری، مسیر امیدواری و نگاه به آینده را بهتر ترسیم می‌کند چرا که تنوع فرهنگی و خلاقیت در این نگاه می‌توانند جزء جدایی ناپذیر جوامع تاب آور باشند. 

زمانی که تاب‌آوری را توصیف یا تعریف می‌کنیم در جریان این توصیف به نظر می‌رسد مفهوم به طور مداوم تقلیل می‌یابد. یک سیستم باید با ویژگی‌های آن تعریف شود. برای مثال فراوانی و تکثر، انعطاف‌پذیری و چند هسته‌ای بودن یک سیستم را قادر می‌سازد که یادگیری مداوم و آزمون پذیری مداوم داشته باشد و در مسیر تاب آوری حرکت کند. 

سوالی که باید در زمینه پایداری پرسیده شود این است که چه چیزی یا چه عواملی باعث تاب‌آوری می‌شود و چه کسی و در چه شرایطی تاب‌آوری را ایجاد و تقویت می‌کند. 

یکی از مهمترین عناصر تاب‌آوری فرهنگ است. اما نباید فراموش شود که تاب‌آوری و فرهنگ هر دو مفاهیمی لغزنده و حساس هستند. تاب آوری در سپهر اجتماعی و فرهنگی یادگیری مشارکتی، اعتماد، نیکنامی، انعطاف پذیری و واکنش‌پذیری را شامل می‌شود. 

تاب‌آوری نیازمند اعتماد به کسانی است که درک عمیقی از این پدیده دارند. در پاسخ به این سوال که جوامع امروز تا چه حد مختصات یک سیستم تاب‌آور را دارند مناقشه و ابهام است برخی بر این باورند که رشد و گسترش صنعتی و اقتصادی  کاهش تنوع زیستی و در مجموع شکنندگی کلی سیستم و کاهش تاب‌آوری را به دنبال داشته است. 

عده‌ای نیز اعتقاد دارند پیشرفت فنی و موج فزاینده نوآوری‌های مداوم، سیستم‌ها را چالاک و سرزنده کرده و تاب‌آوری آنها را افزایش داده است. از زمانی که رابرت پاتنام مفهوم سرمایه فرهنگی را مطرح کرد باور عمومی بر آن است که فرهنگ یکی از عوامل اصلی پیشرفت و توسعه است. 

اهمیت فرهنگ در بسیاری از زمینه‌ها امری کاملا پذیرفته شده است هیئت بین الدول تغییرات آب و هوایی در آخرین گزارش خود اذعان کرد که درک مخاطرات و نیازهای امنیتی تا حدود زیادی وابسته به فرهنگ است که ارتباط نزدیکی با ارزشها و تاب آوری دارد. اگر قرار است تاب آوری یک ویژگی مهم جوامع آینده باشد بعد فرهنگی با تمام دلالت‌هایش بر مفاهیم خلاقیت و تنوع باید در نظر گرفته شوند. این امر سوال‌های بعدی را به دنبال خود دارد. منظور ما از توسعه در جوامع تاب‌آور چیست؟

ایده دموکراسی چگونه تکامل می‌یابد. چه ارتباطی بین محلی‌گرایی و جهانی شدن قرار دارد؟ اعتماد چیست؟ این سوالات امکانات و فضای جدیدی را برای گفتمان اجتماعی باز می‌کند. 

امروزه برای گسترش و تعمیق آگاهی در مورد نقش تاب‌آوری در زندگی ما و ایجاد راه حل‌های انعطاف‌پذیر مجموعه دیگری از اصطلاحات باید خلق شوند. کلماتی که به لطف آنها معلوم شود که انعطاف پذیری چگونه ابتدا به تخیل ما و سپس به گفتمان اجتماعی و فرهنگی ما وارد می‌شود با نگاه فرهنگی، تاب‌آوری و راه‌حلهای تاب‌آورانه پتانسیل بیشتر و ظرفیت قوی‌تری پیدا می‌کنند. این اصطلاحات کاملا ریشه در فرهنگ محلی دارند.

به‌عبارتی روایت‌های خاص محلی و مبتنی بر فرهنگ محلی از تاب‌آوری امروز بسیار پذیرفته‌تر از نگاه جهانی به آن است و تاب آوری در هر فرهنگ، مفاهیم مخصوص به خود را دارد. ریسک پذیری، عدم قطعیت، پذیرش اشتباه، خلاقیت، نوآوری، انعطاف پذیری، انطباق پذیری، احیا و بازسازی و انتظام بخشی تنها قسمتی از مفاهیم مرتبط با فرهنگ تاب‌آوری هستند. 

با این وصف به نظر می‌رسد زمانی که از تاب‌آوری فرهنگی صحبت به میان می‌آید باید ابتدا فرهنگ تاب‌آوری نهادینه شود. 

در مقیاس کوچکتر و در بعد سازمانی فرهنگ تاب‌آوری موضوعی است که امروزه بسیاری از سازمان‌ها بر روی آن متمرکز شده‌اند. مدیران و سیاست‌گذاران با توجه به کوتاه شدن عمر سازمان‌ها نسبت به سده قبل چاره کار را در تقویت فرهنگ تاب‌آوری می دانند. استراتژی، سیاستگذاری رهبری و چشم انداز برای سازمان ضروری هستند اما این عناصر برنده یا بازنده بودن را به ویژه در یک بازه زمانی طولانی مشخص نمی‌کنند.

ایجاد و حفظ انعطاف پذیری و تاب آوری سازمانی در مواجهه با وضعیت‌های غیرمنتظره و اختلالی می‌تواند تاثیر بسیار مهمتری داشته باشد. انعطاف پذیری در اینجا شامل عناصری مانند انسجام یا توان گرفتن تصمیمات سودمند جمعی، قابلیت انطباق یا بازطراحی ساختار، چابکی یا قدرت تصمیم‌گیری و اجرای آنها با سرعت بالا، ارتباط مداوم و مستمر با ذینفعان ، اعتبار و اطمینان‌بخشی و اعتمادسازی است. در پایان باید اینگونه جمع‌بندی کرد که سازمان‌ها امروزه اذعان دارند که سهم عمده تاب آوری کلی از فرهنگ سرچشمه می‌گیرد و بیشترین تهدیدات و مخاطرات برای تاب آوری آنها نیز متوجه فرهنگ سازمانی آنها است در نتیجه عمده تمرکز آنها نیز طبیعتا بر حوزه فرهنگ خواهد بود. در واقع هیچ سازمانی نمی‌تواند تاب‌آوری بالایی داشته باشد مگر اینکه این امر را در هسته فرهنگ سازمانی خود نهادینه کرده باشد.