آیا می‌توان از ملخ به عنوان خوراک دام و طیور بهره برد؟

به گزارش پایداری ملی، هجوم ملخ‌های صحرایی در کانون‌های بزرگ به جنوب کشور از ابتدای بهمن سال ۹۷ هشت استان کشور را درگیر کرده و مبارزه با آن همچنان ادامه دارد. این ملخ‌ها هر جا که بروند آنجا را درو می‌کنند و پس از تخم‌گذاری مجدداً تکثیر و تا پایان فصل گرما می‌توانند این روند را ادامه دهند. سازمان‌های جهاد کشاورزی ۹ استان هرمزگان، سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان (جیرفت)، بوشهر، خوزستان، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی طی ۴ ماه گذشته درگیر مبارزه گسترده با آفت ملخ صحرایی بوده و جمع ریزش این نوع ملخ از بهمن ماه سال ۹۷ تا پایان روز ۱۷ خردادماه، تعداد ۱۵۳ ریزش بوده است.

در دنیا تولید حشره‌ها به عنوان منابع پروتئینی، علی رغم چالش‌های موجود، صنعتی در حال رشد است. این صنعت به تازگی از دوران ابتدایی خود بیرون آمده و نخستین کارخانه‌های بزرگ برای این کار در اروپا و آمریکای شمالی در آسیا و آفریقا در حال پدید آمدن هستند که محصولات بازرگانی آنها برای تغذیه حیوانات و خوراک استفاده خواهد شد. همچنین در پروژه‌های پژوهشی، مشارکتی مقاله‌هایی منتشر شده که مزایای استفاده از حشرات در تغذیه حیوانات مختلف و انسان را مورد بررسی قرار داده است.

حسن حبیبی استادیار دامپزشکی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه خلیج فارس با اشاره به مبحث استفاده از غذاهای زنده، گفت: با توجه به حمله ملخ‌ها به کشور، توجه این نکته مهم به نظر می‌رسد که استفاده از ملخ به عنوان غذای زنده یک مسئله تقریباً پذیرفته شده و روتین در دنیا مطرح شده اما در کشور ما این موضوع هنوز جایگاه خود را نیافته است.

وی افزود: حشرات و بندپایان دارای چند ویژگی هستند، یکی اینکه چرخه زندگی کوتاهی دارند و در این مدت کوتاه زادوولد کرده و در واقع به تعداد زیاد تکثیر می‌شوند. این ملخ‌ها از گیاهان تغذیه می‌کنند، بنابراین ما نیز می‌توانیم از این بحران پیش آمده بهره برده و از ملخ‌ها به عنوان غذا برای دام و طیور و آبزیان استفاده کنیم که این بهترین نوع تغذیه برای این جانداران است.

استادیار دامپزشکی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه خلیج فارس، اظهار کرد: ایران جز ۱۰ کشور اول دنیا از لحاظ پرورش مرغ گوشتی است و به دلیل ذائقه مردم و قیمت نسبتاً پایین این پروتئین به نسبت سایر پروتئین‌ها، بیشتر مصرف خانواده‌های ایرانی از لحاظ پروتئین‌ها نیز گوشت مرغ است اما متأسفانه صنعت پرورش طیور علی رغم گردش مالی بالا، بیش از ۹۰ درصد وابسته است، چون غذایی که به مرغ گوشتی می‌دهیم وارداتی است.

وی خاطرنشان کرد: از آنجا که غذای اصلی مرغ، ذرت و سویا است و تأمین پروتئین موردنیاز نیز از طریق سویا صورت می‌گیرد، چنین تغذیه‌ای برای رشد و پرورش دام و طیور استفاده می‌شود و با توجه به اینکه ذرت و سویا مواد وارداتی هستند، به همین علت تحریم‌ها توانسته تأثیر منفی بر این صنعت داشته باشد و سالانه بیشترین ارز خارج شده از کشور نیز مربوط به حجم نهاده‌های دامی است.

از ملخ می‌توان به عنوان جایگزین سویا در جیره غذایی دام و طیور استفاده کرد

حبیبی بیان کرد: در حال حاضر هیچ راهی برای جایگزین کردن ذرت و سویا در جیره دام و طیور نیست و در کشور ما نیز امکان کشت این محصولات به دلیل بحران کم آبی و نیاز این دو محصول به آب وجود ندارد. بنابراین می‌توان از ملخ به عنوان جایگزین سویا در جیره تغذیه‌ای دام و طیور به عنوان منبع پروتئینی استفاده کرد که در صورت تحقق می‌تواند به میزان زیادی از خروج ارز بابت واردات سویا جلوگیری کند، و در نتیجه وابستگی در این عرصه نیز کمتر می‌شود.

عضو هیئت علمی گروه علوم دامی دانشگاه خلیج فارس بوشهر با اشاره به راهکار استفاده از ملخ و سایر حشرات برای تغذیه دام، طیور و آبزیان تاکید کرد: برای این کار ابتدا مرحله جمع آوری (و حتی پرورش) و سپس خشک کردن و پودر کردن ملخ و میکروب زدایی -در صورت نیاز- (چون بیماری‌های مشترک و انتقال بیماری خاصی بین ملخ و دام و طیور گزارش نشده است) انجام می‌شود. پس از آن محصول به دست آمده می‌تواند به عنوان جیره غذایی دام استفاده شود که یک جیره غذای بسیار کامل و غنی است؛ چرا که ملخ از لحاظ مواد معدنی، آلی، اسیدهای چرب و… یک موجود کامل محسوب می‌شود و تنها از حیث کربوهیدرات غنی نیست که آن را هم می‌توان از منابع دیگر تأمین کرد.

متخصص بهداشت و بیماری‌های پرندگان گفت: من به عنوان جایگزین پروتئین و حتی اسیدهای چرب و برطرف سازی نیاز غذایی دام و طیور استفاده از ملخ‌ها را پیشنهاد می‌کنم که باید با تعامل و همکاری، جنبه‌های مختلف این کار سنجیده و در مرحله اول به شکل آزمایشی انجام شود.

وی تصریح کرد: به عنوان یک پژوهشگر آمادگی جمع آوری و یا تحویل گرفتن مقدار اولیه ای از ملخ‌ها، خشک و پودر کردن این حجم از گونه را دارم تا آزمایشات تکمیلی موردنیاز بر روی آن انجام شده و تأثیر آن بر روی رشد دام و طیور بررسی و در انتها کیفیت محصول نهایی (گوشت دام و طیور) در گروه‌های مختلف مقایسه و بررسی شود.

حبیبی با بیان اینکه ممکن است در شرایط سمپاشی و روند مبارزه مشکلاتی در جنبه غذایی ملخ‌ها به وجود بیاید، افزود: راهکارهایی نیز برای زنده گیری ملخ‌ها وجود دارد مثلاً استفاده از دستگاه‌های مخصوص، که این دستگاه سیستم جاذب حشره دارد و مکش حشرات را انجام داده و در کیسه‌هایی که در آن تعبیه شده جمع می‌کند، اما در حال حاضر این دستگاه‌ها در داخل کشور وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه در صورت سمپاشی برای از بین بردن ملخ‌ها، ممکن است این سم وارد بدن آنها شود، خاطرنشان کرد: البته استفاده از برخی سموم به منظور مبارزه با ملخ‌ها برای دام و طیور و همچنین انسان مسمومیت زا است، بنابراین این سموم می‌تواند روند استفاده از ملخ‌ها در جیره غذایی دام و طیور را دچار اختلال کند.

استادیار دامپزشکی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی با تشریح روند عملیاتی طرح استفاده از ملخ به عنوان خوراک دام گفت: این کار قابل انجام و یک پروژه باارزش و مهم است، ما امکان نوشتن طرح را به علاوه آیتم‌های آزمایشی و نتایج و بقیه موارد از جمله سود و زیان اقتصادی و… داریم، به علاوه من معتقدم که با توجه به وابستگی بالای خوراک دام و طیور در کشور حتی می‌توان به سمت تولید و پرورش این گونه و حتی سایر گونه‌های حشرات (نظیر میل‌ورم یا لارو سوسک زرد آرد) به عنوان تغذیه کامل برای دام و طیور حرکت کرد.

وی با اشاره به اهمیت این پروژه و آنالیز ارزش تغذیه‌ای ملخ‌ها بیان کرد: پس از انجام آزمایشات لازم و همچنین انجام روند فرآوری، در نهایت کیفیت گوشت دام و طیور (تغذیه شده با خوراک دام تولید شده از ملخ‌ها) سنجیده خواهد شد که مشخص شود از لحاظ کیفیت و کمیت محصول تولیدی چه تفاوتی با دام و طیور تغذیه شده با ذرت و سویا دارد.

بهترین و کم هزینه ترین راهکار برای جمع آوری ملخ‌ها مشخص شود

غلامحسین آذرشب کارشناس تغذیه دام که ۱۵ سال است برای دامداری‌های سطح استان جیره نویسی انجام می‌دهد، می‌گوید: من بسیار به این موضوع اعتقاد دارم و حتی آن را پیشنهاد دادم اما تاکنون راهکاری برای گرفتن آن پیدا نشده است و هزینه‌ای که زنده گیری ملخ‌ها بر دوش دولت می‌گذارد بسیار بالا است.

وی در خصوص قابلیت اجرایی این طرح گفت: تنها اگر جمع آوری و زنده گیری شود عالی است چون از لحاظ تغذیه‌ای هیچ مشکلی ندارد، پروتئین بسیار بالا و باکیفیتی دارد چون پروتئین آن نسبت به پروتئین گیاهی به بدن دام نزدیک تر است. همچنین مسائل و مشکلات و بیماری‌هایی که در پودر گوشت هست در مورد ملخ‌ها وجود ندارد. مثل بیماری‌های قابل انتقال بین طیور و دام که در خصوص ملخ‌ها احتمال این بیماری‌ها کمتر است و تنها به یک راهکار نیاز دارد که چطور گرفته شوند تا با حداقل قیمتی که قابل رقابت با قیمت سویا و پودر گوشت باشد به محصول نهایی دست یابیم.

کارشناس دام سبک و سنگین واحد امور دام سازمان جهاد کشاورزی با اشاره به مراحل فرآوری و تبدیل ملخ‌ها به خوراک دام، اظهار کرد: این ملخ‌ها بعد از جمع آوری پخت می‌شود و ماده خشک آن پس از گرفتن رطوبت آن (تا محیط خوبی برای فعالیت قارچ‌ها و باکتری‌ها نباشد) در قالب یک خوراک باکیفیت آماده می‌شود که این کار می‌تواند توسط کارخانه‌ها و یا کشتارگاه‌هایی که پودر گوشت و مرغ تولید می‌کنند انجام شود.

آذرشب درباره سموم استفاده شده برای مبارزه با ملخ‌ها گفت: باید توسط دامپزشکی اعلام شود که آیا این سموم در بدن ملخ‌ها می‌ماند یا نه و اینکه تا چه مدت در بدن ملخ می‌ماند و آیا با پخت از بین می‌رود یا خیر. اگر در بدن ملخ باقی بماند در کبد جمع شده و بالا رفتن میزان آن موجب تلف شدن دام می‌شود. البته یک دوره‌ای دارد و ممکن است پس از گذران این دوره میزان سموم در بدن ملخ به حداقل برسد.

وی تاکید کرد: تنها مورد و مسئله موجود هزینه و شیوه جمع آوری است که باید بهترین راهکار برای آن پیدا شود.

استفاده از تهدید بزرگ این روزهای کشور ایران به عنوان یک فرصت

پیش از این معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس مرکز تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نیز در همایش ملی جلبک و گیاهان آبی گفته بود که با توجه به محدودیت تأمین غذا برای جوامع انسانی در سال‌های آینده باید به سمت پرورش دام‌های نیکرو مانند زنبور، کرم ابریشم و انواع حشرات مثل ملخ برای تغذیه دام و حتی انسان رفت.

همچنین هفته گذشته سخنگوی سازمان حفظ نباتات کشور هدف از خرید تضمینی ملخ‌های مهاجم زنده‌گیری شده در بندر عباس را علاوه بر مبارزه مکانیکی با این آفت، استفاده آن‌ها در تهیه خوراک دام و طیور اعلام کرد.

رضا میر گفته ملخ‌های مهاجم منبع پروتئینی مناسبی هستند که می‌توان در خوراک دام و طیور از آن‌ها استفاده کرد و دلیل اینکه بر زنده‌گیری ملخ‌های مهاجم اصرار می‌شود این است که احتمال آلوده بودن آن‌ها به سم به حداقل برسد، چرا که در صورت احتمال مسمومیت امکان استفاده در خوراک دام و طیور وجود ندارد.