ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
سردار جلالی هشدار داد؛
تحقیق و پژوهش در حوزه های فنی و مهندسی در پدافند غیرعامل یک نیاز جدی است. برخی از تهدیدات در لبه دانش قرار دارند، رویکرد سنتی در عملکرد پدافند غیرعامل دیگر کارساز نیست و بایستی رویکرد علمی و دانشی اتخاذ شود.
به گزارش خبرنگار پایداری ملی، سردار سرتیپ دکتر غلامرضا جلالی در گردهمایی مدیران ارشد بنیاد تعاون و ردهای تابعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با موضوع افزایش آستانه پایداری ملی و کاهش سطوح آسیب پذیری ها، حفاظت زیر ساخت ها، اماکن و مردم در زمان بحران و چگونگی آن، هوشمند سازی اماکن و اینترنت اشیاء با اشاره به فعالیت های پدافند غیر عامل در حوزه های مختلف مقابله با تهدیدات، اظهار داشت؛ بیشترین مطالبه گری را در بحث پدافند غیرعامل، مقام معظم رهبری دارند، ایشان بودند که ضرورت تشکیل ساختاری با عنوان پدافند غیرعامل را در کشور گوشزد نموده و پس از تاسیس سازمان پدافند غیرعامل، موضوعات مرتبط با این را دنبال و پیگیری می‌کنند و دستورات لازم را مرتب و مکرر می‌دهند. بنابراین به تعبیری ما تلاش می‌کنیم بخشی از انتظارات فرماندهی کل قوا را در موضوع پدافند غیرعامل پیاده سازی کنیم، به این خاطر عنوان می‌شود بخشی از انتظارات ایشان،چون وقتی ما به بیانات معظم له توجه کنیم، متوجه خواهیم شد که نگاه ایشان به موضوع پدافند غیرعامل چگونه است و چه انتظاراتی دارند، با توجه به نظرات و بیانایت فرماندهی معظم کل قوا در مورد پدافند غیرعامل متوجه می‌شویم که همه تلاش ها هم اگر متمرکز این موضوع شود، شاید بتوانیم بخشی از کار را انجام دهیم، البته سازمان پدافند غیرعامل تمام عزم و همّت محكم خود را برای تحقق هر چه بیشتر و بهتر معظم له در خدمت میگیرد تا انتظارات ایشان محقق شود.
«مصون سازی یعنی بی اثر سازی اثر تهدید بر کشور»
رییس سازمان پدافند غیرعامل با بیان این که رهبری در بیانات گوهربارشان می‌فرمایند؛« پدافند غیرعامل مثل مصونیت سازی بدن انسان است. از درون ما را مصون می‌کند. معنایش این است که ولو دشمن تهاجمی هم بکند و زحمتی هم بکشد و ضرب و زوری هم بزند، اثری نخواهد کرد»، اظهار کرد؛ مفهوم بیانات ایشان این است که مصون سازی را بی اثر سازی اثر تهدید بر کشور تعریف می کنند. بعبارتی سازمان پدافند غیر عامل باید کارهایی ارا انجام دهد که تهدیدات متصور که در موضوعات مختلف اتفاق می افتاد هیچ اثری برما نگذارد. رهبری معظم می فرمایند؛ « پدافند غیرعامل نتیجه اش این است. ببینید چقدر مهم است که ما این حالت را در کل پیکره کشور و جامعه در دستگاه های مختلف بوجود بیاوریم. کاری کنیم که همت ما فقط مصروف به این نباشد که دشمن را منصرف کنیم یا برای مقابله خودمان را آماده بکنیم. نه، کاری کنیم که ما مصونیت در خودمان بوجود بیاوریم. این با پدافند غیرعامل تحقق پیدا می کند. بنابراین این مسئله، مسئله بسیار مهمی است که بایستی راه بیفتد».
«سازمان پدافند غیرعامل از چه چیزی محافظت می‌کند؟»
سردار جلالی در ادامه با تعریف پیکره کشور، اظهار داشت؛ کل پیکره کشور یعنی، ریزساخت ها و رو ساخت ها، جامعه به معنی مردم و جمعیت و دستگاه ها یعنی نظام اجرایی کشور و نظام حکومتی و حکمرانی در واقع تعریف پدافند غیرعامل از منظر مقام معظم رهبری هستند، این تعریف پدافند غیرعامل را در مثلثی قرار می دهد که سه ضلع آن کل پیکره کشور را ایجاد می‌کند و در واقع این سه مولفه شاکله حکومت را تشکل می‌دهند، در واقع شان نزول حکومت ها نیز ارائه خدمات به مردم، اداره، پشتیبانی و تامین نیازمندی‌های آنان است، به تعبیری پدافند غیرعامل از سه مولفه حفاظت می‌کند؛
1) حفاظت از مردم
2) حفاظت از زیر ساخت های کشور
3) حفاظت از نظام مدیریتی و مدل حکمرانی کشور
«تعریف پدافند غیرعامل در ایران و دیگر کشورهای جهان»
دکتر جلالی در ادامه عنوان کرد؛ موضوع پدافند غیرعامل در ادبیات کشور های مختلف متفاوت است، لذا جمع همه کلمات با هم شاید میسر نباشد، به عنوان مثال برخی کشورها میگویند؛ Civil defense= دفاع غیر نظامی، Passive Defense = یا دفاع غیر عامل ، Protection = حفاظت، Resiliency = تاب آوری، risk management= مدیریت ریسک و fortification= مستحکم سازی را بیان می‌کنند، ما جمعی از این مفاهیم را در کنار هم قرار داده ایم و در تعاریفی که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه شده و به تصویب مقام معظم رهبری رسیده و ابلاغ شده است، از این معانی بهره جسته ایم، لذا اقدامات سازمان پدافند غیرعامل مجموعی از این تعاریفی که اشاره شد می‌باشد.
اگر ما کلمه حفاظت = Protection را مبنا قرار دهیم، می‌توانیم آن را با کلمه صیانت مترادف بگیریم و این مفهوم را دنبال کنیم و در حوزه های ساختمانی، مهندسی و صنعتی مورد استفاده قرار دهیم، ولی در حوزه های مردمی مثل: دفاع غیر نظامی و حفاظت و اداره جمعیت و معقولاتی از این دست را در بخش های دیگری که اشاره شد دنبال می کنیم.
در اهدافی که برای پدافند غیر عامل بر اساس تعریفات پیش بینی شده است می توان به این موارد اشاره کرد؛ مصونیت کل زیرساخت ها ، حفاظت از جمعیت و مردم کشور دربرابر همه تهدیدات، تضمین تداوم کارکرد همه زیرساخت های مهم، اساسی و ضروری مثل آب، برق، گاز و ... و در آخر موضوعی که در تعریف پدافند غیرعامل باید به آن اشاره کرد و بسیار مهم است؛ تاب آور بودن زیرساخت ها در برابر تهدیدات است.
«شناسایی تهدیدات»
سردار جلالی تشریح کرد: پدافند غیرعامل یک رابطه مستقیم با تهدیدات دارد، یعنی باید اثر تهدید را خنثی کند، اساسا تهدیدات دو دسته هستند؛
1) تهدیدات طبیعی (سیل، زلزله و طوفان و...) که منشاء طبیعی دارند.
2) تهدیدات غیر طبیعی (جنگ ها، حوادث صنعتی و ...) که به آن انسان ساخت میگویند و منشاء انسانی دارد.
در حوزه تهدیدات طبیعی به این خاطر که منشاء آن ها طبیعیت است برخی از مضوعات در آن وجود ندارد و ویژگی های مختص به خود را دارد، به عنوان مثال چون منشاء آن ها طبیعی است، انسان در ایجاد آن نقشی ندارد، بنابراین انگیزه، اراده و دشمنی در تهدیدات طبیعی وجود ندارد، نکته دوم این است که تهدیدات طبیعی ماهیت ثابتی دارند یعنی زلزله 100 سال پیش و زلزله که فرضاً امروز رخ داده است، هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و چون متغییر های ثابتی دارد علوم بشری می‌تواند بر آن متمرکز شود و با الزامات و آزمون و خطا و تولید استاندارد بر آن مسلط گردد و یا آن را کنترل نماید. به تعبیری امروز دانش بشر بر متوسط تهدیدات طبیعی قالب است.
«در تهدیدات انسان ساخت، دشمنی، اراده و انگیزه وجود دارد»
رییس سازمان پدافند غیرعامل، ادامه داد: در تهدیدات غیر طبیعی مشخصات عکسی را نسبت به تهدیدات طبیعی یافت می‌کنیم، و ریشه این تهدیدات انسان است، در تهدیدات انسان ساخت، دشمنی، اراده و انگیزه وجود دارد، وقتی در تهدیدات منشاء انسانی حضور دارد، چگونگی عمل ایجاد می شود و یعنی استراتژی، مفاهیم مبنایی وجود دارد که این یعنی دکترین، وقتی در تهدیدات از وجود منشاء انسانی صحبت می کنیم، به معنای این است که باید مفاهیم کی، کجا، و چگونه را مد نظر قرار دهیم این ها مولفه های انسانی تهدیدات انسان ساخت هستند، نکته دوم؛ ماهیت تهدیدات غیرطبیعی است، معمولا تهدیدات غیر طبیعی فناوری ها و تکنولوژی ها هستند، تکنولوژی ها تغییر می‌کنند و در حوزه خدمات و صنعت از آن ها استفاده می شود و در کنار وجود خدمات، نعمات، سرویس ها و فرصت ها تهدیدات را هم ایجاد می کنند، در واقع سلاح ها و تجهیزات نیز در این زمینه با استفاده از این فرصت ها و قابلیت ها تولید می شوند.
«تهدیدات سایبری تهدید شماره یک ما است»
دکتر جلالی یاد آور شد: به همین خاطر است که اگر 10-15 سال پیش کسی عنوان می‌کرد که تهدید سایبری وجود دارد هیچ کس حرف او را بارور نمی کرد چرا که آن دوران چیزی به نام تهدیدات سایبری وجود نداشت، ولی اگر همین سوال را امروز بپرسیم می گویند که تهدیدات سایبری تهدید شماره یک ما است. بنابراین تهدیدات انسان ساخت دانش پایه هستند، بعبارتی متغییر، پویا و سیال نیز می باشند، که اگر ما بخواهیم روی آن ها تمرکز کنیم، و راه حل برای آن پیدا کنیم یک رویکرد (dynamic = پویا) باید باشد، به‌شکلی که ما تهدیدات جدید، قدیم و فعال را بشناسیم ولی چون موضوع تهدیدات در این حوزه ها دانش پایه و تکنولوژیک است، شناخت باید با یک رویکرد فنی و تخصصی انجام شود و ممکن است خیلی از افراد تهدیدات را بخاطر پیچیدگی و پنهان بودن نتوانند تشخیص دهند. به عنوان مثال فناوری مثل شبکه های اجتماعی وجود دارد، که بخش زیادی از تهدیدات و فرصت ها در آن وجود دارد که برای شناسایی تهدیدات آن باید با رویکرد های تخصصی و توسط متخصصان شناسایی و ارزیابی شود.
«منشاء تهدیدات علمی، دانشی، همه جانبه و پیچیده هستند»
فرمانده قرارگاه پدافند سایبری در ادامه خاطر نشان کرد: فضای سایبر در حال تحول و ترکیب با همه موضوعات است و فضاها و تهدیداتی را بوجود می آورد که نسبت به تهدیدات گذشته کاملا متفاوت است. بنابراین مقابله با تهدیدات غیر طبیعی و تهدیدات انسان ساخت یک رویکر متغییر است، ما نمی‌توانیم یک رویکردی که از قبل برای یک تهدید انسان ساخت داشته ایم را برای همان تهدید در برهه کنونی داشته باشیم، چرا که اثر هر یک از تهدیدات با یکدیگر متفاوت است و همین اثر متفاوت نیز طی گذشت زمان تغییر می‌کند، لذا استحکامات دفاعی ما بایستی با پیشرفت و یا تغییر جنگ افزارها تغییر کند.
رهبر معظم انقلاب فرمودند؛ « در مقابل شیوه‌های پیچیده تهاجم دشمنان، پدافند غیرعامل نیز باید کاملاً هوشیار و جدی باشد و به صورت علمی، دقیق، به‌روز و همه‌جانبه عمل و با هرگونه نفوذ مقابله کند». به همین خاطر مبنا و منشاء تهدیدات علمی، دانشی، همه جانبه و پیچیده هستند و مرتب نیز به روز می‌شود. بنابراین نمی‌توانیم با رویکردهای ثابت و یک طرفه با تهدیدات مواجه شویم. لذا باید با رویکرد های تخصصی و ترکیب آن با دانش روز و اختصاصی همان موضوع، تهدیدات را ارزیابی و مقابله نماییم، مثلا وقتی تهدید مستقیم نظامی علیه ساختمان ها وجود دارد در واقع ترکیب دانش دفاعی و دانش فنی مهندسی که ما به آن پدافند کالبدی می گوییم، باید اتخاذ شود.
«رویکرد 8 گانه تخصصی سازمان پدافند غیر عامل»
سردار جلالی گفت: در سازمان پدافند غیرعامل، با ارزیابی تهدیدات توانستیم، 8 قرارگاه را برای دفاع در مقابل تهدیدات ایجاد کنیم؛ پدافند سایبری، کالبدی، زیستی، اقتصادی، مردم محور، پرتویی، شیمیایی و پدافند عمومی و آمادگی این ها رویکرد 8 گانه تخصصی سازمان پدافند غیر عامل هستند. در دانش جدید تهدیدات تک رشته ای منسوخ شده است و تک رشته ها عمدتا می‌توانند در حوزه‌های پایه ای کار کرد داشته باشند. دارایی های ما نیز دچار یک تغییر ماهیت شده اند و ممکن است نتوانیم نسبت به گذشته از آن ها دفاع کنیم، در گذشته اگر می‌خواستیم داریی های خود را دسته بندی کنیم بر حسب اهمیت(حیاتی، حساس و مهم) و ماهیت (فیزیکی، سایبری،انسانی و ...) ولی امروز دارایی های ما ۷ شاخص مهم و جدید پیدا کرده اند؛
- ماهیت
- اهمیت
- کارکرد
- سلولی بودن
- سیستمی بودن
- میزان تولید خطر
- هوشمندی
« هوشمندی اشیاء و کنترل نظامات شهر»
وی در ادمه افزود: موضوعی که جدیدا مطرح است، هوشمندی و یا غیر هوشمندی است، که آیا سازه و ساختمان هوشمند است و یا غیر هوشمند،(( IoT) ، مخفف Internet of Things)) اینترنت اشیاء یعنی جسم فیزیکی به اینترنت متصل شده و آن را هوشمند می‌کند، به عنوان مثال این قابلیت می‌تواند با هوشمندی اشیاء تاسیسات یک ساختمان را مدیریت کرد، که چه زمانی روشن و چه زمانی خاموش و چه کارکردی داشته باشد.
* هوشمندی امروز به سه نسل ارتقاء یافته است؛
- نسل اول؛ محصولات با کارکرد اتوماتیک (اتوپایلوت هواپیما)
- نسل دوم؛ محصولات با ترکیب الکترونیک و سایبری( پهباد ها)
- نسل سوم؛ محصولات با ترکیب هوش مصنوعی(اتومبیل خودران)
وقتی هوشمندی وارد دارایی های ما می‌شود، مقوله ما مقوله پیچیده تری خواهد شد، از واحد هایی را که می‌توان به عنوان یک ابزار هوشمند نام برد؛ گوشی هوشمند، تلویزیون هوشمند، یخچال هوشمند، جاروبرقی هوشمند، ماشین لباسشویی هوشمند، تاسیسات هوشمند، خانه هوشمند، و در نهایت شهر هوشمند است. لذا در شهر هوشمند ما ابزارهای مختلفی از خانه، کارخانه و اتومبیل های هوشمند را شاهد هستیم و پلتفرمی که در لایه زیرین شهری با کارکرد های الکترونیکی و سایبری قرار دارد، تمام نظامات شهر را کنترل می‌کند و در اینگونه شهرها دیگر یک مهندس شهر ساز توانایی ندارد که شهر را کنترل و یا حتی بسازد و بایستی به دنبال کسب دانش های ترکیبی برود.
«عدم وجود رشته دانشگاهی "حفاظت از زیر ساخت های حیاتی"!»
سردار جلالی اضافه کرد: برای مصون سازی زیر ساخت های این چنینی نمی‌توان با دانش تک رشته ای این اتفاق را رقم زد ، باید با دانش های تخصصی پیشرفته و ترکیبی این کار را انجام دهیم، لذا بایستی برای اجرای پدافند غیرعامل در اینگونه موضوعات دانش های چند رشته ای را فرا بگیریم، که متاسفانه در داخل کشور این رشته ها را نداریم ولی دربرخی کشورهای اروپایی، امریکا، کانادا و استرالیا دانشگاه هایی وجود دارد به عنوان CIP به یعنی حفاظت از زیر ساخت های حیاتی که در مقاطع ارشد و دکتر دانشجو می پذیرد. رشته های دیگری نیز وجود دارند که در مقوله حفاظت و مصون سازی سایبری از زیر ساخت ها با رویکرد هوشمندی فعال هستند که اصطلاحا به آن CCIP گفته می‌شود، لذا باید در حوزه تولید دانش، تحقیق و پژوهش در مصون سازی و پدافند غیر عامل توجه زیادی شود. به تعبیری می‌توان گفت که ما در موضوع پدافند غیر عامل در لبه جلویی دانش و تکنولوژی ایستاده ایم و بدلیل این که واردات تکنولوژی ها در داخل کشور از یک نظام و قانونی مدون برخوردار نیست و در واقع کسانی که دنبال بهره برداری از منافع مالی تکنولوژی ها هستند، آن ها را انتخاب و وارد می کنند، صرفا واردات تکنولوژی ها به منظور مقاصد اقتصادی صورت می گیرد.
«فناوری‌ها به صورت جهنده وارد کشور شده اند»
رئیس سازمان پدافند غیرعامل، گفت: وقتی نظام پولی دیجیتال (cryptocurrency) که اکنون در حال ورود به کشور است، هنوز برای آن هیچ قانون و مقرراتی را نداریم، این موضوع باعث می شود که به کنترل و بهره بردای این فناوری ها فکر کنیم و در مقابل هیچ دانش و الزاماتی برای آن در نظر نگرفته باشیم. بنده هشدار می دهم وقتی ارز رمزها وارد چرخه مالی و پولی کشور شود، ریال مشکل دار خواهد شد و بانک مرکزی عملا بی فایده می شود و اثرات جدی خود را بر کشور می گذارد، به تعبیری می تواند اقتصاد کشور را دچار اختلال کند، البته اگر ما جلوگیری نکنیم و مقررات و دانش مختص به این موضوع را در اختیار نداشته باشیم. این نشان می‌دهد که فناوری ها به صورت جهنده وارد کشور شده اند و برای مصون ماندن از پیامد های منفی آن ناگریزیم که دانش این فناوری ها را کسب کنیم. با در نظر نگرفتن این موضوعات و غفلت از آنان دچار یک عقب ماندگی جدی در حوزه های دانشی در موضوع پدافند غیرعامل خواهیم شد.
یکی از راهکارهای این که ما دچار این به اصطلاح عقب ماندگی نشویم این است که؛ وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به عنوان پشتیبان موضوعات پژوهشی و تحقیقاتی در حوزه صنایع نظامی و غیرنظامی می‌تواند در دانشگاه مالک اشتر و سایر مراکز آموزشی و دانشی خود تحقیق و پژوهش و تولید علم دانش در حوزه فنی و مهندسی و آن نقاطی که به آن در پدافند غیر عامل نیازمند هستیم، را انجام دهید و در این زمینه پویاتر شود، و به عبارتی می‌تواند همانند حضور جدی و اثرگذاری که در موضوعات گذشته داشته است را در این موضوع پدافند غیرعامل نیز داشته باشد و نقش جدی و اثرگذار خود را ایفا کند.
«نیاز جدی تحقیق و پژوهش در حوزه های فنی و مهندسی در پدافند غیرعامل»
دکتر جلالی اظهار داشت:وقتی ما در موضوعات مختلف پدافند غیرعامل به دانشگاه های کشور مراجعه می‌کنم و از دانشجویان و مدیران مراکز دانشگاهی و آموزشی سوال می‌کنیم که به عنوان مثال در حوزه شهر هوشمند استادی وجود دارد که مقررات و الزامات پدافند غیرعاملی این فناوری را بتواند تدوین کند، با واکنش مثبت مواجه نمی شویم، این نشان می‌دهد که باید برای ایجاد آن به دنبال دانش برویم و پیگیری و دنبال کنیم. لذا تحقیق و پژوهش در حوزه های فنی و مهندسی در پدافند غیرعامل یک نیاز جدی است. برخی از تهدیدات در لبه دانش قرار دارند، رویکرد سنتی در عملکرد پدافند غیرعامل دیگر کارساز نیست و بایستی رویکرد علمی و دانشی اتخاذ شود. همانطور که مقام معظم رهبری تاکید داشتند بایستی رویکردهای ما دانش محور، پژوهش محور و علمی باشد.
در حوزه ساختمان و تاسیسات و موضوعات زیربنایی کشور نیز ما مواجه با یک جریان متنوع شدن رشته ها هستیم، رشته های قدیمی ما اساسا کارکردهای محدودی دارند و فقط در حوزه پایه کارکرد دارد، و به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی تهدیدات امروز باشد، در پروژه هایی که عزیزان ما در بنیاد تعاون و ردهای تابعه وزارت دفاع انجام می دهند بایستی از نظر پدافند غیرعاملی نیز مورد توجه قرار بگیرد و مولفه های؛ هوشمندی، سیستمی بودن و قابلیت های دیگر نیز لحالظ شود، ما در این خصوص نیازمند مدل هستیم، لذا از وزارت دفاع می‌خواهیم بنا به دستور مقام معظم رهبری که فرمودند؛ « مسئولان بخش‌های مختلف کشور چه بخش های نظامی و چه بخش های غیرنظامی، باید با پدافند غیرعامل همکاری کامل و لازم انجام دهند » زمینه های همکاری را بیشتر و فعالتر نماییم.
بنده از این فرصت استفاده کردم که یک شمای کلی از موضوع پدافند غیرعامل و الزامات و نیازمندی های که بایستی به آن توجه شود را ارائه کنم و طبیعتا انتظار بر این است که ظرفیت های مهندسی که بنیاد تعاون وزارت دفاع کمک و همکاری کند و ابتدا به خود وزارت دفاع کمک کند چرا که بخش های زیادی از وزارت دفاع در موضوعات فنی و مهندسی و پدافند غیرعامل فعال هستند که نیازمند مصون سازی است و باید در ابتدا برای خود این الزامات را در حوزه پدافند غیرعامل فعال کنند و سپس دانش کسب شده را که ممکن است مازاد ظرفیتشان باشد را در حوزه های بیرونی استفاده کند.
«باید دانشمان را بروز کنیم»
وی گفت:اگر فکر کنیم با دانشی که دیروز ما کسب کرده ایم می‌توانیم در برابر تهدیدات امروز دفاع کنیم، درگیر یک فکر عقب بَرنده شده ایم چرا که سرعت تولید علم بسیار زیاد شده و این سرعت زیاد بسیاری از متخصصین قدیمی را عقب گذاشته است، همین است که امروز اقتصاددانان ما موضوع جنگ اقتصادی را نه می‌خوانند و نه تدریس می‌کنند و هنوز همان کتب 15-20 سال گذشته در مورد اقتصاد فرانسه را یاد گرفته اند را در دانشگاه ها تدریس می‌کنند، بنظر من این یک عقب ماندگی علمی است، و نه تنها در اقتصاد و بلکه ما در همه علوم و بخصوص در حوزه مهندسی باید این را سریعا جبران کنیم، لذا پدافند غیرعامل برای حوزه های مهندسی یک فرصت محسوب می شود، چرا که موضوع طرح می‌کند، امکان ایجاد می‌کند و موجب می‌شود شما به موضوعات جدید بپردازید و تلاش کنید و بصورت Case Study = مورد کاوی، مطالعه کنید و بتوانید راه حل ها برای مقابله با تهدیدات نوین را بدست آورد.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!