تهدید پلاستیک ها برای ما و نسل های آینده

به گزارش پایداری ملی، هر روز مردم تصمیماتی در این باره می گیرند که چه بخورند، گاه هوس خوردن میوه ها و سبزیجات رنگارنگ را می کنند و گاه بوی تکه ای گوشت کباب شده را غیرقابل مقاومت می یابند. در آخر روز مردم  سلامتی خود را کنترل می کنند. گرچه نکته قابل توجه این است که به احتمال زیاد آنها هر روز چیزی را قورت می دهند که می تواند تاثیر ماندگاری بر نسل آینده، بر فرزندان، نوه ها و نتیجه هایشان داشته باشد. تحقیقات جدید نشان می دهند که برخی از مواد شیمیایی تاثیراتی بین نسلی بر موجودات دارند. زمان آن است که دیگر نگران گوشت کبابی مان نباشیم، بلکه بیشتر در اندیشه پلاستیک ها و سمومی که داخل آنها وجود دارند باشیم.

بیست سال پیش پژوهشگران در دانشگاه ایالتی واشنگتن تصادفا کشف کردند که ماده اکنون بدنام بیسفنول A از قفس های پلاستیکی به بیرون نشت می کند و به موش های درون قفس ها آسیب می زند. این آلودگی موجب  ناهنجاری هایی درتخمک ها و باروری موش ها می شد. چندین مطالعه دیگر که پس از آن صورت گرفت نشان دادند که قرار داشتن در معرض بیسفنول A بر باروری و سلامت بزرگسالان در گونه های مختلف از جمله میمون ها، ماهیان و انسان ها اثر دارد. استفاده از بیسفنول که تاثیر منفی آن بر کاهش تعداد اسپرم ها در موش ها و ایجاد سرطان سینه در زنان شناخته شده، در سال 2012 از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا در ساخت بطری های شیر کودکان و کلاهک لیوان هایی که با دهان تماس پیدا می کردند منع شد.

 با این حال این ماده همچنان در محصولات زیادی کاربرد دارد، از جمله رزین های اپوکسی که در پوشش مواد غذایی کنسروی استفاده می شود. بر اساس مطالعه ای که در سال 2004 روی 2517 نفر انجام شد، در ادرار 93 درصد آنها مقادیر قابل ردگیری از محصولات فرعی بیسفنول A یافت شد.

 از زمانی که اثرات مسموم کننده ای بیسفنول A روشن شد، چندین بیسفنول جایگزین دیگر به سرعت از سوی شرکت های تولید کننده مواد شیمیایی به بازار آمد که هم اکنون کاربرد گسترده ای دارند. بیست سال بعد از کشف زیانبار بودن بیسفنول A در اثر حسن تصادف همان آزمایشگاه دانشگاه ایالتی واشنگتن اخیرا بار دیگر متوجه شده که چیزی در موش هایشان اشکال دارد. این بار موش ها  در قفس ها خانه داشتند که در مواد سازنده آنها از بیسفنول های جایگزین به کار رفته بود که خیلی ها بر این اعتقادند که از بیسفنول A بی خطرتر هستند. در پی آن پژوهشگران مطالعات کنترل شده ای را با چندین بیسفنول جایگزین دیگر از جمله بی پی اس که یک جایگزین بسیار پر مصرف است انجام دادند.

بر اساس گزارش «بیولوژی سلولی» در سپتامبر 2018 نتایج نشان دادند که بیسفنول های جدید نیز رفتاری شبیه بیسفنول A از خود نشان می دادند و موجب مشکلات سلامتی از جمله اثرات تعیین کننده ای بر باروری هم در مردان و هم زنان می شدند.  سارا هانت دانشمند توضیح داد: «این مقاله تجربه آشنای عجیبی را در آزمایشگاه ما گزارش می کند.» آنچه که این آزمایشگاه زمانی درمورد بی پی ای کشف کرده بود، بار دیگر در مواد جایگزین آن مشاهده شده بود. شاید مشکل زاترین آنها اثرات ماندگار این مواد سمی بودند. حتی اگر بتوان همین امروز تمام بیسفنول ها را به شکل جادویی از روی زمین محو کرد، اثرات مسموم کننده آنها همچنان تا سه نسل دیگر از طریق موادی که قبلا در معرض آنها قرار داشته اند باقی خواهد ماند. این یعنی بیسفنول هایی که امروز از سیستم گوارش یک نفر رد می شود، می تواند بر باروری نتیجه های او اثر بگذارد.

مورد بیسفنول  نشان می دهد که ممنوعیت های سازمان غذا و دارو ضرورتا مشکل ریشه ای را حل نمی کنند. شرکت های تولید کننده مواد شیمیایی راغب هستند مواد شیمیایی مشابه با آنهایی را که ممنوع شده اند روانه بازار کنند، چرا که  این ساده ترین راه برای به بازار رساندن سریع چیزی است. اما پیش از آنکه مواد شیمیایی در محیط زیست رها شوند باید آزمایش های بیشتری روی آنها انجام شود. در غیر این صورت مشکلات دراز مدتی نظیر ناباروری نسلی و خطر ابتلا به سرطان را نمی توان در دوره های آزمایشی کلینیکی مورد بررسی قرار داد و اثرات زیست محیطی آنها را نمی توان پیش از انتشار آنها به شکل ریشه ای مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

مطالعه دانشگاه ایالتی واشنگتن همچنین ثابت کرد که پلاستیک های آسیب دیده و حرارت دیده به طرز خاصی مرگبارند، چرا که قفس های آسیب دیده مواد سمی بیشتری را نشت می دادند. این باید به عنوان هشداری برای کسانی باشد که مواد غذایی را که در بسته های پلاستیکی بسته بندی شده اند با مایکروویو برای خانواده شان آماده می کنند. همچنین باید به یاد ما بیاورد که بطری های پلاستیکی  یک بار مصرف اقیانوس ها و رودخانه های ما را در معرض خطر قرار می دهند و موادی سمی را آزاد می کنند که می توانند موجب ناباروری  برگشت ناپذیری شوند.

برآورد فعلی  از حجم پلاستیک هایی که در اقیانوس های ما رها شده اند بالغ بر 150 میلیون تن متریک است. بر اساس برآورد جیم لیپ از مدیران مرکز راه حل های اقیانوسی دانشگاه استنفورد انتظار می رود که تا سال 2050  حجم این پلاستیک ها از وزن ماهیان اقیانوس ها فراتر رود. یک مطالعه اخیر ثابت کرده که ریزپلاستیک ها در تمام روخانه ها ودریاچه های بریتانیا وجود دارند. این ریزپلاستیک ها در آب لوله کشی همه جا از اداره حفاظت از محیط زیست در واشنگتن تا ترامپ گریل در نیویورک نیز یافت شده اند. یک مطالعه از 159 نمونه آب آشامیدنی از پنج قاره جهان نشان داده که 83 درصد این نمونه ها به ریزپلاستیک ها آلوده بوده اند. پلاستیک ها همه جا هستند، از مرتفع ترین کوه ها تا عمیق ترین نقاط اقیانوس ها و قطب شمال. ریزپلاستیک های ریزتر از 50 نانومتر طول در پلانکتون ها نیز یافت شده اند که منبع تغذیه ماهیانی هستند که انسان ها آنها را می خورند.

دانشمندان  در حال یافتن این موضوع هستند که پلاستیک ها در توانایی تولید مثل پستانداران دریایی اختلال ایجاد می کنند. بسیاری از اشکال پلاستیک ها از جمله  پی سی بی ها و بیسفنول A مختل کننده غدد درون ریز هستند، یعنی بر سیستم های هورمونی جانوران تاثیر می گذارند. پژوهشگران اخیرا دریافته اند که یک نهنگ بالغ به نام لولو از نوجوانی عقیم شده است. تجزیه و تحلیل ها  سطوح بسیار بالای پی سی بی را در  بافت های چربی او نشان داد. یک نهنگ دیگر در سواحل اسکاتلند تا 25 سالگی بچه ای به دنیا نیاورده بود. با وجود ممنوعیت استفاده از پی سی بی در 30 سال پیش، این مواد سمی در شیر نهنگ بچه دار باقی می ماند و از مادر به فرزند منتقل می شود. یک مطالعه جدیدی که در نشریه «علوم» منتشر شده پیش بینی می کند که نیمی از جمعیت نهنگ های قاتل دنیا تنها ظرف چند دهه به دلیل مسمومیت به پی سی بی ها منقرض خواهند شد. محققان همچنین دریافته اند که با وجود ممنوعیت استفاده از پی سی بی در اروپا، سطوح این ماده کاهش نیافته که نشان می دهد این مواد ممکن است از خشکی ها به دریا نشت کرده باشند. نقش مختل کننده های غدد درون ریز در  اختلال باروری قورباغه های نر یافته شده انیز روشن شده که موجب گردیده  نوزادان قورباقه ها بیشتر تخمدان تولید کنند تا بیضه و در نتیجه جمعیت نرها در مقایسه با ماده ها کاهش بیاید. مشکلات مشابهی در ماهیان نیز یافت شده است. خطرات باروری  ناشی از مواد شیمیایی مختل کننده غدد درون ریز در تمام گونه ها یافت می شود.

ثابت شده که بیسفنول A در بسیاری از گونه های جانوری تعداد اسپرم را کاهش می دهد و موجب سرطان می شود. پژوهشگران به تازگی کشف کرده اند که پلاستیک های جایگزین مشابه آنها نیز وضعیت بهتری ندارند. اینکه آیا این آلوده کننده ها تاکنون اثر خود را بر انسان ها نیز گذاشته اند یا نه کسی نمی تواند حدس بزند، اما عاقلانه این است که آمارهای مربوط به دوره زمانی رواج پلاستیک ها که از دهه 1960 آغاز می شود مورد بررسی قرار گیرد تا معلوم شود که آیا تغییر قابل توجهی در طول این دوره مشاهده می شود یا خیر.

به نظر می رسد که اینطور باشد. قابل ذکر آنکه یک مطالعه در سال 2017 دریافته است که تعداد اسپرم ها به نسبت میلی متر از سال 1973 تا 2011 50 درصد کوچک تر شده و مجموع تعداد اسپرم ها تقریبا 60 درصد کمتر شده است. دو مطالعه جدید دیگر نشان داده اند که در طول چند دهه گذشته در آمریکا و اروپا هم تعداد اسپرم و هم تحرک آنها کاهش یافته است.

مجمع محیط زیست سازمان ملل اخیرا یک پیمان الزام آور را برای رسیدگی به آلودگی پلاستیک ها به بحث گذاشت. یکی از اهداف پیمان پیشنهاد شده  کنار گذاشتن پلاستیک های یک بار مصرف تا سال 2025 است. نروژ  نیز یک توافقنامه بین المللی را برای رسیدگی به آلودگی پلاستیک اقیانوس ها پیشنهاد کرده است. متاسفانه آمریکا بلندترین صدا در مخالفت با پیمان و طرح پیشنهادی برای جمع آوری زباله های جهانی بود.

در نهایت بر سر یک توافقنامه غیر الزام آور  توافق شد که ایالات متحده هدف آن را به «کاهش قابل توجه» پلاستیک ها تا سال 2030 یعنی 11 سال دیگر از امروز تقلیل داد. یکی از نمایندگان حاضر در سازمان ملل، نمایندگان ترامپ را «در تلاش برای حذف تمام اهداف و زمانبندی ها» توصیف کرد.

در همین حال ایالات متحده سال هاست که در حال صادر کردن محموله های بزرگ ضایعات پلاستیکی خود به خارج از کشور و از نظر تاریخی بیشتر به چین است. در سال گذشته 70 درصد صادرات این پلاستیک ها به چین و هنگ کنگ بوده است. اما در سال 2018 چین ورود ضایعات پلاستیک را ممنوع کرد. از زمان وضع این ممنوعیت آمریکا کشورهای فقیرتر را برای تبدیل کردن به زباله دانی فرامرزی خود به دام انداخته است. یک گروه تحقیقی صلح سبز دریافته است که در شش ماهه اول سال 2018 تقریبا نیمی از ضایعات پلاستیک آمریکا به کشورهای در حال توسعه تایلند، مالزی و ویتنام ارسال شده اند.  صدور ضایعات پلاستیک آمریکا به تایلند  در سال جاری تا حدود دو هزار درصد افزایش یافته است.

بیشتر کشورهای در حال توسعه  زیرساخت های بازیافت قابل توجهی برای بازیافت مناسب این ضایعات پلاستیکی ندارند. در روز زمین سال 2018  تولید کنندگان بزرگ آلودگی مدیریت نشده اقیانوس ها به پلاستیک، بر اساس میزان تولید ضایعات رده بندی شدند. پنج کشور اول بعد از چین، اندونزی، فیلیپین، ویتنام، سریلانکا و تایلند بودند. در برخی موارد در بخشی هایی از فیلیپین کار بازیافت به طور دستی و با جدا کردن بطری ها از میان زباله دانی های بزرگ صورت می گیرد. با توجه به این که این کار بسیار دشوار و زمان بر است، مقادیر کلانی از این پلاستیک ها راه خود را به اقیانوس ها و رودها پیدا می کنند. متاسفانه اما نه غافلگیرکننده اینکه رود پاسیگ در فیلیپین  بالغ بر 7200 تن پلاستیک را به پایین دست خود انتقال می دهد و از سال 1990 رودی «از نظر بیولوژیک مرده» اعلام شده است. ما به جای کمک به کشورها برای ایجاد زیرساخت های مناسب بازیافت، ضایعات پلاستیکی بیشتری برایشان ارسال می کنیم.

ما باید فکر کنیم که که به هر طریق ممکن از ارسال ضایعات پلاستیکی به خارج از کشور بکاهیم، چرا که  این پلاستیک ها نهایتا از سواحل هاوایی و کالیفرنیا سردرخواهند آورد.  کسانی که به سواحل دریا می روند حتما باید شاهد ضایعات پلاستیکی که آب به ساحل انداخته یا از شکم نهنگ های مرده بیرون کشیده شده اند باشند. یا می توانند متوجه آلودگی نشوند و به جای آن بازهم نادانسته ریزپلاستیک ها را با ساندویچ ماهی تون بعدی شان بلعند. ما یک جهان بیشتر نداریم. ارسال مواد سمی به طرف دیگر تشت آب فقط برای مدتی جواب می دهد، این مواد به ناگزیر در طول زمان با آب مخلوط می شوند و دوباره به طرف دیگر آب که ما  زندگی می کنیم باز خواهد گشت. و زمانی که تشخیص داده شود یکی از ما مبتلا به سرطان شده ایم، آیا واقعا می دانیم چه چیزی عامل آن بوده است؟

به یاد داشتن لولو آن نهنگی که مثل ما پستاندار است و دیگر نمی تواند تخمگذاری کند می تواند عبرت آموز باشد. و به یاد داشتن اینکه تعداد اسپرم ها هرروز بیشتر کاهش پیدا می کند و به زودی به سطحی خواهد رسید که دیگر فرزند داشتن مشکل خواهد شد. تا آن زمان موجودی آب آشامیدنی جهان نیز به طور برگشت ناپذیری آلوده شده و دیگر برای انعقاد یک پیمان الزام آور دیر خواهد بود.

 عدم تصویب یک پیمان الزام آور شاید ما را در مسیری قرار دهد که پستاندارانی چون نهنگ ها رفته اند و همین حالا نیمی از آنها با انقراضی ناگزیر در سطح جهان مواجه اند.

نویسنده: مینا میریام یوست (Meena Miriam Yust) وکیل و نویسنده ساکن شیکاگو