شهرسازی بر مبنای اصول پدافند غیرعامل

به گزارش پایداری ملی، پدافند غیرعامل را نوعی دفاع غیرنظامی می‌دانند که به جنگ‌افزار نیاز ندارد و اجرای آن، از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و منابع انسانی جلوگیری می‌کند یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش می‌دهد. در واقع پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است. 

در طرح‌ها و برنامه‌های فرادست کشور(طرح آمایش-طرح‌های ناحیه‌ای و منطقه‌ای) مهمترین موضوع در راستای تامین اهداف و راهبردهای پدافند غیرعامل توجه به تمرکززدایی و توزیع خدمات و مراکز مهم استراتژیک و همچنین تولید انرژی در سراسر کشور در چارچوب برنامه‌ریزی معقول و منطقی است.

مانند کشورهای پیشرفته دنیا باید تلاش گردد مراکز کوچک‌تر و پرتعداد در سطح کشور توزیع گردند که در زمان وقوع تهاجمات و مخصمات و همچنین حوادث غیر مترقبه حوزه وسیع کشور دچار تنش و چالش نگردد. وجود مراکز پرشمار امکان حمایت و پشتیبانی مناسب و مطلوب در زمان وقوع حوادث را در اختیار حاکمیت و مدیریت کشور قرار خواهد داد. بدیهی است تامین انرژی از منابع گوناگون نظیر توربین‌های بادی، زمین گرمایشی، خورشیدی...از نقاط قوت و مورد توجه ویژه باید باشد.

به بیان دیگر پدافند غیر‌عامل دارای اصولی از قبیل مکان‌یابی و انتخاب عرصه‌های ایمن در جغرافیای کشور، ایجاد پراکندگی و تمرکززدایی در توزیع عملکردها، مقاوم‌سازی و ایجاد استحکامات امن دفاعی و پناهگاهی، اقدامات فریب، استتار و نامرئی‌سازی، کوچک‌سازی، اعلام هشدار و خبر اولیه، چند‌منظوره‌سازی، متنوع‌سازی منابع، عمق‌بخشی لایه‌های دفاعی، جابه‌جایی و تحرک، صیانت از مردم و سرمایه انسانی و... است.

تمامی موارد یاد شده دارای ماهیت غیرعاملی است. بدین مفهوم که بدون استفاده از سلاح، میزان آسیب‌پذیری (نیروی انسانی، تاسیسات و تجهیزات) را کاهش می‌دهد. برای مثال، در پراکندگی و تمرکززدایی چنانچه به‌جای احداث یک نیروگاه بزرگ 2500 مگاواتی در یک شهر، 10 نیروگاه کوچکتر با ظرفیت 250 مگاواتی احداث و آن را در فضای سرزمینی یک استان در چند شهر توزیع و پراکنده گردد. در این اقدام بدون آنکه از تسلیحات خاصی برای دفاع از نیروگاه حجیم و بزرگ 2500 مگاواتی استفاده نماییم به‌صورت غیرعاملی با ایجاد پراکندگی و کوچک‌سازی میزان آسیب‌پذیری نیروگاه‌ها کاهش داده می‌شود، ضمن اینکه این اقدام موجب تحمیل هزینه بیشتر به دشمن، سخت نمودن دسترسی وی به این مراکز و در نتیجه موجب افزایش بازدارندگی در آنها می‌گردد.

عدم تمرکز مراکز مهم حکومتی، مدیریتی، برنامه‌ریزی و ستادها. در کانون‌ها و محورهای محدود شهری و پراکنش این مراکز در سطح شهر از مهمترین راهبردهای پدافند غیرعامل است. متاسفانه شهر تهران با ایجاد پردیس حکومتی و یا شکل‌گیری مراکز مهم در محورهای مشخص شهری مانند خیابان طالقانی... این راهبرد اصولی و اساسی را نادیده انگاشته است. برنامه‌ریزی و طراحی شهری چند کانونی در شهرهای بزرگ و همچنین پراکنش کاربری‌ها و فعالیت مهم و استراتژیک در سطح شهر از مهمترین اصول مورد توجه در پدافند غیرعامل است.

در اصل تمرکززدایی و بهره‌برداری از منابع متنوع و متعدد باید تلاش گردد واحدهای مختلف اعم از مسکونی، صنعتی، تجاری، خدماتی حتی‌الامکان مستقل از شبکه سراسری کشور انرژی خود را تامین نمایند. در گام‌های نخستین برنامه‌ریزی تامین بخشی از انرژی مورد نیاز از دیگر منابع مانند توربین‌های بادی، باطری‌های خورشیدی، نیروگاه‌های زمین گرمایشی و... می‌تواند مورد نظر قرار گیرد. هر آنچه استقلال واحدها از منابع سراسری تامین انرژی بیشتر باشد وضعیت و عملکرد بهتر و مناسب‌تری را در حوزه پدافند غیر عامل خواهیم داشت. بهره‌برداری از طیف گسترده منابع تامین انرژی به فراخور اقتضائات مکانی، اعتباری و مالی، اقلیمی و پیشرفت‌های تکنولوژیک از مهمترین ارکان نظام برنامه‌ریزی و مدیریت پدافند غیرعامل است.

روش‌ها و شیوه‌های ساخت و ساز در کشور بسیار قدیمی، پر‌هزینه، زمانبر و... است و این خود از مهمترین ضعف‌های ما در تامین اهداف پدافند غیرعامل است. نظام ساخت و ساز کشور باید قادر باشد با انتخاب و معرفی شیوه‌های نو، کم‌هزینه و با سرعت بالا اجرا، قدرت و توانایی کشور را در بازسازی‌های ناشی از حوادث غیرمترقبه بهبود و ارتقا بخشد و مجموعه نیروهای مرتبط، توان و تشکیلات خود را معطوف به آموزش و اجرای شیوه‌های موثر و کارآمد و متعاقبا افزایش توانمندی‌ها و مهارت در آن روش‌ها و شیوه‌ها کنند.

اجرای ساختمان درجا، سنگین، پرهزینه، ناپایدار و ... علاوه بر اتلاف منابع و سرمایه‌های کشور در حال توسعه مانند ایران موجبات استیصال و فاصله از اهداف و راهبردهای پدافند غیرعامل می گردد.

طیف گسترده موضوعات مرتبط با پدافند غیر عامل در تمام حوزه‌ها نیاز به تدوین برنامه‌های راهبردی و عملیاتی را بیش از پیش یادآور می‌شود.

لازم و ضروری است لایه‌های مرتبط با پدافند غیر‌عامل در کنار دیگر لایه‌ها و ملاحظات نظام برنامه ریزی و مدیریت کلان و خرد کشور تعریف و تنظیم و با ارتقا و بهبود اسناد مذکور وضعیت مناسب و مطلوب‌تری را برای کشور ترسیم و تجسم نماید.