پدافند غیرعامل و امنیت سفره‌ ایرانیان

به گزارش پایداری ملی، امنیت غذایی از معیارهای توسعه انسانی بوده و دستیابی به آن از اهداف اصلی هر کشور به شمار می‌رود. موجود بودن و عرضه غذای سالم و کیفی، سهولت دسترسی و قدرت خرید از ارکان امنیت غذایی می‌باشد. امروزه خطراتی که امنیت و رفاه آینده جوامع بشری را تهدید می‌کند نه تنها خطرات سنتی چون برخوردهای بین‌المللی و تجاوز نظامی به‌وسیله یک قدرت خارجی است بلکه خطراتی ناشی از بی‌ثباتی‌های اقتصادی، فقر، گرسنگی و به‌ویژه عدم وجود امنیت غذایی می‌باشد. در حقیقت ناامنی غذایی با تحلیل کیفیت سرمایه انسانی و نارسایی در فرایند انباشت آن، ظرفیت اقتصاد و در نتیجه حجم کلی تولید بالقوه ملی را کاهش خواهد داد. قابل ذکر است که نزدیک به 842  ميليون نفر در جهان (12درصد جمعیت جهان) دچار سوءتغذیه می‌باشند و اکثریت آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.

 رشد روزافزون جمعيت، تغييرات آب و هوایی، استفاده بی‌رویه از منابع طبيعی و روند روبه کاهش منابع غذایی منجر شده است به نحوی که امنيت غذایی به یكی از چالش‌های پيش روی جوامع بشری تبدیل شده است. اثرات تغييرات اقليمی از جمله وقوع سيل‌های متوالی، خشكسالی‌های پياپی، امواج گرمایی و سرمایی اتمسفری، طوفان‌های شدید، گردو غبار پردامنه، آتش‌سوزی‌های گسترده و امثال آن چنان که گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد نيز نشان می‌دهد باعث افزایش سوء‌تغذیه در دنيا خواهد شد.

 خطر ناامنی غذایی، عامل و تسهيل‌کنندة فقر، قحطی، گرسنگی وسبب تهدید جدی یک ملت می‌شود. ناامنی غذایی، ارزش‌های حياتی و در نتيجه امنيت ملی یک کشور را به خطر می‌اندازد. ناامنی غذایی عزت نفس یک ملت، به عنوان ستون اصلی توسعه و استقلال ملی را  تخریب و با ایجاد اختلال در انباشت سرمایه اجتماعی، کنش‌های جمعی را بسيار پرهزینه می‌کند و در نتيجه امكان وفاق و وحدت ملی را کاهش می‌دهد. امنیت غذایی سنگ بنای یک جامعه توسعه یافته و عنصر اصلی سلامت فکری، روانی و جسمی آن جامعه است. 

اجلاس جهانی غذا نیز در سال 1996 آخرین تعریف امنیت غذایی را به شرح زیر اعلام نمود: امنیت غذایی آنگاه وجود دارد که همه مردم در تمامی ایام به غذای کافی، سالم و مغذی دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته و غذای در دسترس نیز نیازهای یک رژیم تغذیه‌ای سازگار با ترجیحات آنان را برای یک زندگی فعال و سالم فراهم آورد. از نظرگاه جهانی امروزه وضعیت تامین غذا چندان مناسب نمی‌باشد. تقاضای جهانی برای غذا از افزایش جمعیت جهان پیروی می‌کند و روزبه‌روز در حال افزایش است و شواهد نشان می‌دهد عرضه مواد غذایی در جهان همپای نیاز به آن نیست. سازمان خاروبار جهانی( فائو) تولید غلات در جهان را برای سال 2018 حدود 2580 میلیون تن برآورد کرده است که حدود 64 میلیون تن کمتر از تولید سال 2017 جهان پیش‌بینی می‌شود و در آن طرف میزان مصرف مورد نیاز جهان در سال 2018 بیش از 2640 میلیون تن خواهد بود. 

تولید جهانی گندم به عنوان مهمترین غله در سال 2018 حدود 736 میلیون تن برآورد گردیده که نسبت به سال قبل 2 درصد کاهش یافته است. این کاهش برای تولید ذرت جهانی 3.7 درصد پیش‌بینی شده شده است. قسمت زیادی از این کاهش مربوط به تغییرات اقلیمی جهان و کاهش بارش‌ها در برخی مناطق است. حجم تجارت جهانی غلات نیز 405 میلیون تن برای سال 2018 پیش‌بینی می‌گردد. همچنین مصرف جهانی شکر در کشورهای در حال توسعه در حال افزایش است و برزیل اصلی‌ترین تولید‌کننده و سیاست‌گذار این حوزه است در زمینه گوشت مصرف جهانی آن افزایش یافته است و میزان آن 336 میلیون تن بوده است که 1.7 میلیون تن بیشتر از سال 2017 بوده است همچنین تولید شیر جهانی در همین سال 822 میلیون تن بوده است که 2 درصد نسبت به سال 2017 افزایش یافته است و حجم تجارت جهانی آن 73 میلیون تن بوده است. 

موضوع امنیت غذایی در جمهوری اسلامی ایران بسیار مهمتر از جنبه جهانی این قضیه است. ایران یکی از کشورهای مهم تولید‌کننده محصولات کشاورزی در جهان است و در ردیف 20 کشور برتر این حوزه قرار دارد. در تولید گندم در رده 11 جهان قرار دارد و در زمینه تولید سبزیجات در رتبه ششم جهان قرار دارد. بخش کشاورزی ایران درآمدی برابر 47.7 میلیارد دلار در سال 2015 داشته است که گندم بیشترین ارزش را به خود اختصاص داده است. یکی از مسائل مهم در ارتباط با کشاورزی در کشور ما این است که بخش کشاورزی ایران وابسته به واردات است زیرا تقاضا برای محصولات کشاورزی بیش از واردات آن است. با وجودی که در زمینه گوشت و شکر ایران یک واردکننده است در زمینه گندم به خودکفایی رسیده است و چشم اندازآن نیز مثبت است. علاوه‌بر داشتن منابع و ذخیره آنها صنعت غذایی و مدرن بودن آن نیز در تشریح امنیت غذایی مهم است. صنایع غذایی صنعتی پر اهمیت در امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود. سهم حدود ۲ درصدی صنایع غذایی کشور از تولید ناخالص داخلی و سهم ۷ درصدی از ارزش افزوده بخش صنعت، ۱۵ درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی و ۲۰ درصد از صادرات محصولات کشاورزی بیانگر اندازه و اثرگذاری بخش صنایع غذایی در اقتصاد کشور است.

از دیگر مباحثی که در ارتباط با امنیت غذایی و در راستای اصول پدافند غیر عامل در این زمینه در کشور ما قابل ذکر است جلوگیری از اسراف و کاهش هدر رفت مواد غذایی است که متاسفانه آمار آن بسیار نگران‌کننده است. طبق آمار سازمان فائو در زمینه اتلاف منابع غذایی در ایران می‌توان به 30 درصد ضایعات در نان، 30‌-25 (و حتی 50) درصد ضایعات در میوهها و سبزیجات، 10 درصد ضایعات در برنج، 25 درصد ضایعات در خرما و… اشاره کرد و این یعنی از 100 میلیون تن محصول کشاورزی تولیدی در کشور 35 میلیون تن در سال دور ریخته می‌شود.

علاوه بر موضوع مهم مدیریت مصرف و بالا بردن بهره‌وری برای نیل به امنیت غذایی در کشور ما و احراز جایگاهی با ثبات در این زمینه، ضمن بالا بردن توان تولید کشور در زمینه محصولات استراتژیک باید بر روی مباحثی مانند صنایع تبدیلی و فراوری نیز تاکید کرد. بدون تردید ایجاد صنایع تبدیلی یکی از سودمندترین راه ارتباطات بین دو بخش صنعت و کشاورزی است. این صنایع از میزان بیکاری‌های دایمی و فصلی در مناطق روستایی می‌کاهد. همچنین زمینه مناسب جهت توسعه بخش کشاورزی را فراهم آورده و به افزایش تولیدات، بهره‌وری، ایجاد فرصت‌های شغلی، تامین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش‌های اقتصادی و کاهش نابرابری های منطقه‌ای منجر خواهد شد. لذا اینگونه صنایع میتواند پیش‌نیاز استراتژی صنعتی‌شدن و تامین‌کننده امنیت غذایی در کشور باشد. صنایع غذایی بیش از ۵۸ درصد صنایع تبدیلی و تکمیلی مربوط به بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهد و با توجه به آثار مستقیم و غیرمستقیم این صنایع از نظر تولید و اشتغال که در بخش کشاورزی بر جای می‌گذارد و موجب رشد و شکوفایی، در سطح کلان اقتصاد می‌شود.

 اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی را زمانی بیشتر در می یابیم که توجه کنیم بعد از صنایع سنگین، صنایع غذایی از نظر وسعت و گستردگی، دومین مقام را در جهان دارا هستند. صنایع غذایی استراتژیک، غلات، قند، لبنیات و روغن را نیز در بر می‌گیرد. یکی دیگر از ظرفیت‌های صنعت غذایی در کشور ما که می‌تواند در بحث ارز آوری و اتکا به صادرات بسیار کارآمد و راهگشا باشد بحث غذای حلال است که یک فرصت بی‌نظیر تلقی می‌شود. این بازار هم‌اکنون حدود440 میلیارد دلار ارزش دارد و انتظار می‌رود تا سال 2025 بازار جهانی مواد غذایی حلال به حدود 740 میلیارد دلار برسد که این موضوع ناشی از افزایش جمعیت کشورهای مسلمان‌نشین است. چراکه جمعیت مسلمان جهان از 23درصد در شرایط فعلی به حدود 30درصد در سال 2030 افزایش یابد.با توجه به این ظرفیت می‌توان برنامه‌ریزی برای در اختیار گرفتن سهمی قابل توجه از این بازار را در دستور کار قرار داد.