پایان فصل خزان در سوریه/ چه کسانی پشت دروازه‌های دمشق به صف شدند؟

به گزارش پایداری ملی، علیرغم گذشت قریب به ۸ سال از بحران سوریه و هجمه های فزاینده محور غربی ـ عربی علیه دمشق، اما امروز و با آشکار شدن پیروزی ها و دستاوردهای ارزشمندِ میدانی نیروهای مقاومت سوری، کشورهای عربی یکی پس از دیگری در پشت دروازه های سوریه و به منظور عادی سازی روابطشان با دمشق، به صف ایستاده اند.

این اتفاق درحالی رخ می دهد که سران اتحادیه عرب در سال ۲۰۱۱ تحت فشارهای گسترده ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی، رأی به تعلیق عضویت سوریه از این اتحادیه دادند. اما اکنون و با تغییر معادلات در عرصه میدانی، کشورهایی که پیشتر رأی به تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب داده بودند، امروز برای ازسرگیری روابط خود با دمشق از دیگران پیشی می گیرند.

این رویداد از آنجا حائز اهمیت بسیار محسوب می شود که نگاهی هرچند گذرا به سِیر تحولات سیاسی و میدانی سوریه در طول هشت سال گذشته به خوبی نشان می دهد که سران کشورهای عربی در طول مدت مذکور نقش مهم و تعیین کننده ای در تشدید بحران سوریه و طولانی تر شدن هرچه بیشتر زمان آن داشته اند. لذا تصمیم شماری از این کشورها برای بازگشت از مسیری که طی سالهای گذشته آن را پیموده اند، نمی تواند معنایی جز اذعان آنها به شکست استراتژی‌شان دربرابر دمشق، داشته باشد.

طی ماه‌ها، هفته‌ها و روزهای اخیر سلسله اتفاقاتی رخ داده است که جملگی نشان از آن دارد که شمار نه چندان اندکی از کشورهای عربی ضمن پشیمانی از سیاست های سابق خود در قبال سوریه، تمایل به ازسرگیری روابطشان با این کشور دارند. درست به همین دلیل است که آنها یا خود و نمایندگان تام الاختیارشان به سوریه سفر می کنند و یا از مقامات سوری برای سفر به کشورهایشان دعوت به عمل می آورند.

دعوت رسمی مصر از رئیس دفتر امنیت ملی سوریه

«علی المملوک» رئیس دفتر امنیت ملی سوریه به تازگی طی سفری رسمی به قاهره، پایتخ مصر رفته است. وی در جریان سفر خود به مصر با مقامات امنیتی عالیرتبه این کشور دیدار و گفتگو کرد. از جمله این مقامات امنیتی عالیرتبه می توان به «عباس کامل» رئیس سازمان اطلاعات مصر اشاره کرد که دیدار مشترکی را با المملوک داشته است. دو طرف در جریان این دیدار در خصوص تحولات امنیتی منطقه و راهکارهای ازسرگیری مناسبات نظامی ـ امنیتی دمشق و قاهره بحث و تبادل نظر کردند.

در همین راستا، خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) با انتشار مطلبی اعلام کرد که سفر المملوک به مصر به دعوت رسمی «عباس کامل» رئیس دستگاه اطلاعات این کشور انجام شده است. طبق اعلام این رسانه رسمی سوری، دو طرف در جریان دیدار مشترک خود همچنین در خصوص نحوه همکاری های دوجانبه در عرصه مبارزه با تروریسم گفتگو کرده اند.

البته ذکر این نکته نیز ضروری است که سفر رئیس دفتر امنیت ملی سوریه به قاهره، پایتخت مصر و دیدارش با مقامات این کشور برای بار دوم طی حدود دو سال گذشته، اتفاق می افتد. این مقام امنیتی سوری در تاریخ ۲۲ اکتبر سال ۲۰۱۶ نیز بنابر دعوت رسمی طرف مصری به قاهره سفر کرده بود. وی در آن زمان با «خالد فوزی» نایب رئیس دستگاه امنیت ملی مصر و شماری دیگر از مقامات بلندپایه امنیتی این کشور دیدار و گفتگو کرده بود.

بازسازی سفارت امارات متحده عربی در دمشق

به تازگی رسانه ها و شبکه های اجتماعی تصاویری را منتشر کرده اند که نشان می دهد امارات متحده عربی درحال بازسازی مقر سفارت خود در دمشق، پایتخت سوریه است. این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که منابع خبری از گفت‌وگوی مقامات اماراتی و سوری برای از سرگیری روابط دیپماتیک خبر می‌دهند. مسأله بازسازی سفارت امارات متحده عربی در سوریه حتی با واکنش رسمی برخی مقامات این کشور نیز مواجه شده است.

در همین راستا، «فیصل المقداد» معاون وزیر امور خارجه سوریه اخیرا در این مورد گفته است: «تصمیم به بازگشایی سفارت امارات به خود این کشور بستگی دارد، چرا که کشوری مستقل است و حق اعلام و انتشار این خبر را دارد». بنابراین، کاملا واضح و آشکار است که نمی توان خبر اقدام امارات برای بازسازی سفارتش در دمشق را صِرفا در زمره شایعات و اخبار جعلی شبکه های ارتباط جمعی قلمداد کرد.

علاوه بر آنچه که گفته شد، اخیرا یک هیأت اماراتی از اداره شرکت املاک «داماک» امارات با دعوت رسمی شرکت‌های سوری متخصص در بازسازی ساختمانها هفته گذشته به دمشق سفر کرده و اعضای آن در دیدار با همتایان سوری خود راههای همکاری در زمینه توسعه املاک در مرحله آتی و برپایی طرح‌های جدید در سوریه را برررسی کردند. شرکت «داماک» از شرکت‌های مطرح در زمینه ساختمان‌سازی در جهان عرب است که در حال حاضر بیش از ۲۰ پروژه را در خاورمیانه به پیش می‌برد.

«عبدالستار بوشناق» پژوهشگر سیاست بین الملل درباره علت این سفر گفت: این سفر همزمان با اعلام «دونالد ترامپ» برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه صورت گرفته و مشخص است که در این سفر دستورالعمل‌های نظامی و اقتصادی نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این پژوهشگر سیاست بین الملل ادامه داد: این سفر هیأت اماراتی تنها بخشی از حرکت کشورهای عربی به سمت نظام سوریه است.

عبدالله دوم و اذعان به عادی سازی روابط با سوریه

از سوی دیگر، می توان از کشور اردن به عنوان یکی دیگر از جمله کشورهای یاد کرد که پشت دروازه های سوریه به منظور عادی سازی روابط خود با این کشور در صف ایستاده است. اظهارات اخیر «عبدالله دوم» پادشاه اردن در خصوص سوریه و ماهیت روابط میان دمشق و امان با یکدیگر، می تواند بهترین منبع برای استناد به تمایل اردن به ازسرگیری روابط با سوریه باشد.

«عبدالله دوم» پادشاه اردن اخیرا در اظهارنظری تصریح کرده است: «روابطمان با سوریه به روال قبلی بازخواهد گشت. شاهد آن هستیم که اوضاع در سوریه در حال بهبود است و اردن برای سوریه آرزوی خیر و نیکی دارد. ان شاءالله اوضاع در سوریه به حالت عادی بر می گردد». اگر همکاری های تنگاتنگ اخیر میان امان و دمشق برای بازگشایی گذرگاه مرزی «النصیب» را نیز در کنار اظهارنظر پادشاه اردن قرار دهیم، به خوبی درخواهیم یافت که اتفاقات جدیدی در عرصه عادی سازی روابط با سوریه، در حال رخ داده است.

پیام آشکار اعراب برای بازگشت به سمت دمشق

«عمر البشیر» رئیس جمهور کشور سودان روز یکشنبه هفته جاری وارد دمشق، پایتخت سوریه شد. این نخستین سفر رهبر یک کشور عربی به سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی در این کشور در سال ۲۰۱۱ محسوب می شود. از سفر «عمر البشیر» به عنوان رئیس جمهوری سودان به سوریه می توان به عنوان مقدمه بازگشت رسمی اعراب به سمت دمشق یاد کرد.

در همین ارتباط، حزب اتحاد لبنان در بیانیه ای اعلام کرد: «سفر عمر البشیر رئیس جمهور سودان به دمشق در واقع تثبیت بازگشت اعراب به سوریه است. این تنها سفر نخواهد بود و به دنبال آن شاهد سفرهای مسئولان کشورهای عربی خواهیم بود و این در حالی است که همچنان در لبنان درباره روابط با دمشق نوعی عنادورزی وجود دارد در حالی که منطقه تاریخ و جغرافیا حکم به داشتن روابط با سوریه می کند».

درخصوص سفر عمر البشیر به سوریه، «محمد خیر العکار» کارشناس مسائل سیاسی و بین المللی معتقد است: «کشورهای عربی که هرآنچه در چنته داشتند علیه دمشق و مقاومت سوریه به کار گرفته اند، اکنون درحال وفق دادن خود با این حقیقت هستند که دمشق در جنگ علیه تروریسم به پیروزی رسیده است. آنها روابط آینده خود با دمشق را بر مبنای همین حقیقت، پایه ریزی می کنند».

ترکیه هم تلویحا به ماندن اسد رضایت داد

علاوه بر کشورهای عربی، ترکیه نیز که همواره در خط مقدم حمایت از گروه های مسلح معارض در سوریه ایستاده بود و اکنون نیز به برخی تحرکات مشکوک خود در این کشور ادامه می دهد، تلویحا به ماندن «بشار اسد» در رأس هرم قدرت سوریه رضایت داده است. این مسأله از اظهارنظر اخیر «مولود چاووش اغلو» وزیر خارجه ترکیه به خوبی پیداست.

درهمین ارتباط، «مولود چاووش اغلو» وزیر خارجه ترکیه در سخنانی تصریح کرده است: «اگر بشار اسد در جریان یک انتخابات دموکراتیک به پیروزی برسد، شاید ترکیه و دیگر کشورها گزینه همکاری با وی را مورد بررسی قرار دهند». وی برخلاف رویه گذشته که اسد را جنایتکار جنگی می خواند و حضورش در روند سیاسی سوریه را غیرممکن توصیف می کرد، در پاسخ به سؤالی پیرامون همکاری آنکارا با دولت اسد، گفت: «در ابتدا باید انتخابات برگزار شود و سپس در این خصوص اظهار نظر کنیم».

سخنان چند روز پیش «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه نیز نشان می دهد که آنکارا علیرغم عدم ترک کامل سیاست های سابق خود در قبال دمشق، نیم نگاهی به باقی ماندن اسد در قدرت دارد و قصد دارد با این مسأله کنار آید. درست به همین دلیل است که اردوغان اخیرا تأکید کرد که ترکیه به خاک سوریه چشم طمع ندارد. در واقع، این اظهارنظر بیش از هرچیزی ارسال نوعی پیام به سران دمشق است تا بدین ترتیب از شدت تنش میان دو طرف به ویژه در شرق سوریه بکاهد.

تلاش برای لغو «تعلیق عضویت» در اتحادیه عرب

علاوه بر آنچه که گفته شد، تلاش برای لغو «تعلیق عضویت» سوریه در اتحادیه عرب و بازگرداندن کرسی دمشق به آن، مسأله دیگری است که بر روند تلاش اعراب برای عادی سازی روابط با سوریه صحه می گذارد؛ هرچند که شاید این روند با نفوذ سیاسی و مالی عربستان سعودی در اتحادیه عرب به نتیجه مطلوب منجر نشود.

درهمین راستا، یک منبع آگاه در دولت تونس اعلام کرد که رئیس جمهوری این کشور تلاش های تازه ای را جهت رفع تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب کلید زده است. این منبع که نخواست نامش فاش شود در این خصوص گفت: «السبسی در حاشیه نشست اقتصادی سران کشورهای عربی که قرار است در لبنان برگزار شود، با طرف های عربی رایزنی هایی را پیرامون لغو تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب، انجام خواهد داد».

این منبع همچنین اظهار داشت: قرار است در جریان رایزنی های السبسی با طرف های عربی، مسأله دعوت از بشار اسد برای شرکت در نشست اتحادیه عرب در ماه مارس آتی، بحث و تبادل نظر صورت پذیرد.

پایان سخن

پایان سخن آنکه سلسله تلاش های برخی کشورهای عربی و غیرعربی برای عادی سازی روابط با دمشق و بازگرداندن این روابط روی ریل اصلی آن نه از سَر تدبیر و تمایل قلبی، که به خاطر شکستی است که تمامی این طرف ها در طول سال های گذشته در سوریه متحمل شده اند.

اکنون سران عرب و متحدان منطقه ای و فرامنطقه‌ای آنها به این نتیجه رسیده اند که تداوم روند کنونی عایدی جز خسارت های بیشتر برایشان نخواهد داشت؛ به ویژه اینکه آمریکایی ها هم تصمیم به خروج از سوریه را اتخاذ کرده‌اند. حال باید منتظر ماند و دید که فصل جدید روابط اعراب با دمشق چه زمانی فرا خواهد رسید.