چرا آمـریکا «گاو شیردِه» خود را تحقیر می‌کند؟

 شاید هیچکس در دنیا به اندازه دربار آل‌سعود از به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا خوشحال نشد، اما سخنان اخیر ترامپ درباره عربستان، این سرخوشی را به حسی تحقیرآمیز تبدیل کرده است. یک هفته پیش (شنبه ۷ مهر) رئیس‌جمهور آمریکا طی سخنانی در ایالت ویرجینیای غربی گفت: «با سلمان‌بن‌عبد‌العزیز گفت‌وگوی تلفنی طولانی داشتم و به او گفتم تو تریلیون‌ها دلار داری و تنها خدا می‌داند اگر هدف حمله‌ای قرار گیری برای مملکت شما چه اتفاقی خواهد افتاد!‌ای پادشاه! چه بسا نتوانی از هواپیماهایت حفاظت کنی، زیرا سعودی در معرض حمله قرار خواهد گرفت، اما با ما، شما در امنیت کامل هستید، ولی ما در مقابل آنچه را که باید دریافت کنیم، دریافت نمی‌کنیم.»

هنوز چند روزی از این ماجرا نگذشته بود که ترامپ در اظهار نظری دیگر به تحقیر آل‌سعود پرداخت. وی روز سه شنبه در یک سخنرانی در ایالت می‌سی‌سی‌پی گفت: به پادشاه عربستان گفته است که بدون حمایت آمریکا ممکن است دو هفته بیشتر در قدرت باقی نماند. به نوشته منابع خبری ترامپ در این نشست گفت: «ما از سعودی حمایت می‌کنیم. شما خواهید گفت: آنان ثروتمند هستند و من این پادشاه؛ ملک سلمان را دوست دارم، اما به او می‌گویم‌ای شاه ما از تو حمایت می‌کنیم چه بسا بدون ما نتوانی دو هفته هم دوام بیاوری و تو باید به ارتشت پول پرداخت کنی.»
روز پنجشنبه (۱۲ مهر) نیز روزنامه واشنگتن پست در گزارشی از مواضع تحقیرآمیز ترامپ نسبت به پادشاه عربستان در یک محفل خصوصی خبر داد. بنا بر این گزارش، ترامپ هفته گذشته در یک تجمع انتخاباتی که با حضور حامیان مالی حزب جمهوری‌خواه در هتل بین‌المللی ترامپ در واشنگتن برگزار شده، به سفری که سال ۲۰۱۷ به عربستان داشت‌اشاره کرده و با افتخار گفته بر خلاف «عرف معمول» او هنگام دیدار با پادشاه سعودی، در برابر او تعظیم نکرده است. ترامپ گفته که پیش از این دیده بوده که «باراک اوباما» رئیس‌جمهور پیشین آمریکا چطور در برابر پادشاه سعودی تعظیم می‌کرد، به همین دلیل او چنین کاری نکرده است. ترامپ سپس افشا کرده که پادشاه سعودی با او تماس گرفته و شخصا از او خواسته که ایالات متحده به ریاض در یک عملیات نظامی بزرگ کمک کند. واشنگتن‌پست می‌افزاید: «ترامپ گفت که به شاه سلمان گفته که این کار بیش از حد هزینه‌بر است و برای اینکه ایالات متحده [در این عملیات]همکاری کند، عربستان سعودی باید هزینه‌اش را که به گفته ترامپ ۴ میلیارد دلار است، بپردازد.» رئیس‌جمهور آمریکا سپس اظهارات اخیرش درباره حفاظت آمریکا از عربستان را تکرار کرده و گفته اگر ایالات متحده از این کشور دفاع نکند، ایران ظرف دو هفته بر عربستان غلبه‌ می‌کند.

در دنیای دیپلماسی سعی می‌شود موضع‌گیری‌ها و تصمیم‌ها به نحوی باشد که از تحقیر آشکار طرف مقابل پرهیز شود، اما رابطه ریاض و واشنگتن در دوران ترامپ را می‌توان رابطه‌ای برهنه و عاری از روکش زبان مودبانه دیپلماسی توصیف کرد. ترامپ با یادآوری شکننده بودن حکومت سعودی در محافل عمومی و خصوصی و مذاکرات خود با مقامات آل‌سعود، ریاض را در موقعیتی قرار می‌دهد که همیشه مشتاق تضمین‌های امنیتی بیشتر از سوی کاخ سفید باشد که نتیجه آن سرازیر شدن دلار‌های نفتی بیشتر به سوی واشنگتن خواهد بود. تکرار منظم آسیب‌پذیری‌های عربستان از سوی ترامپ، مانع از کاهش حجم این انتقال سرمایه‌ می‌شود.

نکته جالب در این میان واکنش ریاض به این اظهارات توهین‌آمیز است؛ سکوت و دیگر هیچ! ریاض که در برابر کوچک‌ترین انتقاد‌ها به عملکرد خود در داخل و یا سیاست منطقه‌ای‌اش، شدیدترین واکنش‌ها را نشان می‌دهد، در برابر آمریکا کاملاً خاضع است و حرفی برای گفتن ندارد. چندی پیش که کانادا انتقاد کوچکی از ریاض کرد، این کشور روابط خود را با کانادا قطع کرد. لغو قرارداد‌های تجاری، فراخواندن سفرا، راه‌اندازی جنگ رسانه‌ای با خرج دست و دل بازانه دلار‌های نفتی و ممنوعیت در ورود اتباع کشور‌های منتقد از جمله واکنش‌های عربستان سعودی به انتقاد‌های بین‌المللی است. اما وقتی نوبت به آمریکا می‌رسد، ماجرا کاملاً فرق دارد. رسانه‌های داخلی عربستان که برخورد‌های دیگر را در بوق کرنا کرده و تصویری کاریکاتوری از اقتدار نداشته آل‌سعود به نمایش می‌گذارند، در این مورد سکوت پیشه کرده و خجلت زده از کنار توهین ترامپ می‌گذرند.

رئیس جمهور آمریکا نیز به این مسئله به خوبی واقف است و می‌داند که با هر لحنی درباره عربستان سخن بگوید، پاسخی دریافت نخواهد کرد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در مصاحبه اخیر خود با بلومبرگ درباره موضع تحقیرآمیز ترامپ درباره کشورش آن را سوتفاهم تلقی و به این پاسخ بسنده کرده که عاشق کار کردن با ترامپ است!
ترامپ در استفاده از این ادبیات تحقیرآمیز نسبت به متحد منطقه‌ای خود، هدفی داخلی نیز دارد. او به این وسیله سعی می‌کند چهره سیاستمداری مقتدر و مسلط از خود به نمایش بگذارد. سیاستمداری که با شدیدترین لحن با عربستان سعودی سخن می‌گوید و ریاض جرات پاسخگویی به آن را ندارد. تشویق‌های پیاپی حضار در برابر این سخنان ترامپ، نشان می‌دهد حداقل بخشی از افکار عمومی آمریکا از چنین برخورد تحقیرآمیزی کاملاً خرسند است.
عده‌ای مواضع اخیر ترامپ علیه عربستان را ناشی از عصبانیت وی از بالا رفتن قیمت جهانی نفت می‌دانند. ریاض به واشنگتن قول داده بود با تزریق کافی نفت به بازار، مانع افزایش قیمت آن بر اثر تحریم نفتی ایران خواهد شد. قیمت نفت به بالای ۸۵ دلار رسیده و کارشناسان احتمال می‌دهند قیمت به ۱۰۰ دلار نیز خواهد رسید. انتخابات میان دوره‌ای کنگره آمریکا نزدیک است و نفت صد دلاری برای ترامپ و حزب جمهوریخواه سمی مهلک است. ترامپ از عربستان انتظار دارد قیمت نفت را کاهش دهد و ریاض در این مورد حداقل تاکنون موفق نبوده و عصبانیت رئیس‌جمهور آمریکا از این منظر نیز قابل بررسی است.

سؤالی که در این میان مطرح می‌شود آن است که آیا عربستان می‌تواند خود را از تحقیر‌های ترامپ رها سازد؟ اولین و ساده‌ترین راهی که به ذهن حاکمان سعودی در این زمینه می‌رسد، مثل همیشه دست به جیب شدن است. سکوت ترامپ و استفاده از لحنی مودبانه و دیپلماتیک در قبال ریاض، قیمتی دارد که سعودی باید بر سر آن با ترامپ به توافق رسیده و آن را بپردازد. بعید به نظر می‌رسد سعودی‌ها حتی تصور دادن پاسخی محکم به ترامپ را در ذهن خود آورده باشند. آنان به خوبی می‌دانند که چنین عملی آغاز راهی است که در کمتر از چند هفته باید در مرکز شبه جزیره عربستان با رزمندگان انصارالله یمن جنگ کنند و این تازه یکی از پیامد‌های این مسیر است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی ۱۴ خرداد سال ۹۶ در حرم امام (ره) فرمودند؛ «بعضی عقلانیّت را در این میدانند و می‌گویند که «چالش با قدرت‌ها هزینه دارد» - [البتّه]اشتباه میکنند- بله، چالش هزینه دارد، امّا سازش هم هزینه دارد. چالش اگر عقلائی باشد، چالش اگر منطبق با منطق باشد، اگر با اعتمادبه‌نفس باشد، هزینه‌اش به مراتب کمتر از هزینه سازش است.»
رابطه آمریکا و عربستان نمونه‌ای روشن و گویا از هزینه‌های سازش است. عربستان صد‌ها میلیارد دلار خرج کرده است تا حمایت و دوستی آمریکا را به دست آورد، اما آنچه در نهایت عاید این کشور شده، تحقیر و خجالت زدگی در سطح جهانی است. شاید بتوان با دلار‌های سرشار نفتی خیلی چیز‌ها را خرید، از اسلحه و آخرین محصولات لوکس و سهام شرکت‌های بزرگ و... اما بعضی چیز‌ها را به هیچ قیمتی نمی‌توان به دست آورد. عزت ملی و اقتدار جهانی از جمله چیز‌های غیرقابل خرید و فروش
است.