راه­کار جدید مقابله با تحریم نفت/ظرفیت خالی پالایشگران خارجی به کمک نفت ایران می‌آید؟

به گزارش پایداری ملی، نبود زیرساخت های مناسب جهت پالایش نفت خام در کشور، آزادی عمل چندانی جهت متنوع نمودن استفاده از نفت خام تولیدی باقی نگذاشته است. لذا بخش قابل توجهی از درآمد کشور از طریق فروش نفت خام و میعانات گازی به کشورهای­ مختلف حاصل می­گردد. متاسفانه با توجه به وابستگی اقتصاد ایران به فروش نفت، ایالات متحده از این موضوع بارها به عنوان اهرمی برای فشار بر ایران استفاده کرده است. در همین راستا در آبان ماه، فروش نفت ایران جزو لیست تحریم­‌های آمریکا قرار خواهد گرفت.

اگر چه امریکا در بلندمدت نمی‌تواند نفت ایران را از بازار خارج نماید؛ اما ممکن است در کوتاه مدت و با فشار به خریدارن نفت ایران، صادرات نفت و به تبع آن درآمدهای ارزی کشور را کاهش دهد. بنابراین ضروری است راهکارهای متفاوت کوتاه مدت برای فروش نفت کشور و کسب درآمد ارزی آن توسط وزارت نفت پیگیری شود. یکی از این راهکارها که تا کنون کاملا مغفول مانده است، استفاده از قرارداد پالایش Processing agreement به منظور تبدیل نفت خام به فرآورده نفتی از جمله بنزین، گازوئیل و امثال آن در یک پالایشگاه خارجی و فروش فراورده نفتی حاصل توسط تولید کننده نفت است.

بازار نفت در ماهیت خود دارای ویژگی‌هایی است که این ویژگی‌­ها به تحریم‌­پذیری نفت کمک می‌­کند. سه ویژگی عمده این بازار به شرح زیر است. اولا در این بازار، هر نفت خامی دارای شناسنامه­‌ای بوده که حاوی مشخصات خاص آن نفت است. به گونه‌­ای که مسئولان نفتی می‌گویند نمی‌توان دو نفت خام کاملا مشابه را یافت مگر آنکه منشاء یکسانی داشته باشند. به همین دلیل شناسایی نفت خام ایران در بلندمدت امکان پذیر بوده و این ویژگی یکی از عوامل جلوگیری از خرید نفت ایران توسط پالایشگاه‌­ها است. ثانیا در بازار نفت­ خام، تعداد مصرف­ کنندگان و تولیدکنندگان محدود بوده امکان شناسایی خریدار و فروشنده ساده‌تر خواهد بود. ثالثا محموله ها در معاملات نفتی بزرگ بوده و امکان رصد آن در حمل ونقل دریایی و در سیستم بانکی وجود دارد. در مقابل بازار فرآورده های حاصل از نفت خام هیچ­یک از ویژگی های فوق را ندارد و تحریم‌­پذیری این فرآورده‌ها به­ شدت کمتر از نفت است. لذا یکی از راه‌های کشور جهت گذر از تحریم فروش نفت، جایگزینی فروش فرآورده به جای فروش نفت خام است.

تحویل محموله های نفت خام و تسویه مالی مابه ­ازای آن، شکل معمول قراردادهای خرید و فروش نفت مابین فروشندگان نفت خام و پالایشگاه ها است که در حال حاضر کشور نیز از این شکل در معاملات نفتی استفاده می‌کند. اما در برهه­‌های زمانی خاص که بازار دچار مازاد عرضه است، تولیدکنندگان نفت خام در فروش نفت خود مطابق قراردادهای مرسوم به مشکل بر می­خورند و سعی می­کنند نفت خام خود را با نوع دیگری از قراردادها به فروش برسانند. معمولا شکل دیگری از قراردادها تحت عنوان قرارداد پالایش مابین پالایشگاه و فروشنده نفت خام وجود دارد که در آن فروشنده قسمتی از ظرفیت پالایشی پالایشگاه را طی مدت‌زمان معین در اختیار گرفته و در ازای نفت تحویلی به پالایشگاه، مقدار مشخصی فرآورده نفتی تحویل می­گیرد و تنها به پالایشگاه حق العمل تبدیل نفت به فراورده را پرداخت می‌کند. استفاده از این نوع قراردادها از دو جنبه برای کشور دارای مزیت خواهد بود:

1- خرد کردن محموله‌های فروش از طریق تبدیل نفت به فرآورده: با استفاده از قرارداد پالایش، نفت خام توسط پالایشگاه به فرآورده تبدیل شده و این فرآورده جهت فروش در اختیار کشور قرار می‌گیرد. لذا درآمدهای کشور به فروش نفت خام وابسته نخواهد بود و کشور جهت کسب درآمدهای ارزی خود باید به فروش فرآورده روی آورد. بازار فرآورده دارای خریداران گسترده‌ای بوده و محدودیت‌های بازار نفت را ندارد. از طرفی به علت حجم کم محمولات مبادله شده طی این معاملات، تراکنش‌ها با مبالغ اندک انجام شده و در سیستم‌های بانکی به‌آسانی قابل رصد نیست. لذا فروش فرآورده تحریم‌­پذیری بسیار کمتری نسبت به فروش نفت خام خواهد داشت.

2- حذف سیستم بانکی: یکی از بزرگترین موانع بر سر معامله نفتی کشور با خریداران نفت خام، تحریم‌های بانکی است. تحت تاثیر این تحریم، کشور امکان استفاده از کانال بانکی به عنوان یکی از ملزومات تجارت نفت را ندارد؛ چرا که آمریکا از طریق سیستم بانکی فعالیت‌های ایران در بازار نفت را رصد می­‌کند. این مساله ریسک معامله با ایران را برای خریداران بالا می­‌برد و بانک‌های خارجی نیز از ترس جریمه‌های آمریکا با بانک­‌های ایران همکاری نمی­‌کنند. یکی از مزیت‌های بزرگ استفاده از قراردادهای پالایش، حذف گردش پول در سیستم بانکی است؛ به شکلی که هیچ نیازی به انجام تراکنش‌های با مبلغ نبوده و کشور در ازای نفت تحویلی، تنها فرآورده دریافت می‌­کند. بنابراین از این طریق کانال بانکی حذف خواهد شد و ریسک معامله برای خریدار به ­شدت کاهش خواهد یافت.

با ارائه این توضیحات، استفاده از قرارداد پالایش که به Processing agreement معروف است، یکی از روش­‌هایی است که کشور می­‌تواند به ­وسیله آن و از طریق فروش فرآورده‌های نفتی در زمان بسیار کوتاه، دستیابی به درآمدهای ارزی خود را تضمین کند.