استفاده از تکنیک‌های بانکی برای خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌تواند در کوتاه مدت مؤثر باشد، اما اتخاذ راهبرد بلند مدت جهت ایجاد ساختار‌های جدید در نظام مبادلات خارجی منطبق بر شرایط موجود و مبتنی بر کاهش استفاده از ارز‌های تهدید کننده خارجی اجتناب‌ناپذیر است.
قتصاد ایران در ادوار مختلف از مضرات دلار در امان نبوده است. به لحاظ
سیاسی ابزار دلار به عنوان یک متغیر مؤثر سبب شده تا آمریکا از طریق
اختیاراتی که به سبب دلار به دست آورده اقدام به ایجاد مانع بر سر راه
تبادلات بین المللی ایران کرده و در اکثر موارد از دسترسی ایران به
درآمد‌های ارزی اش جلوگیری کند.
از طرف دیگر خود دلار به عنوان یک
متغیر اقتصادی تأثیرات فراوانی را بر اقتصاد ایران داشته است. به عنوان
نمونه نوسانات متعدد دلار در سال‌های اخیر باعث شده متغیر‌های مهمی، چون
صادرات و تولید کشور دچار اختلال شود و به‌دنبال آن نیز رشد اقتصادی و
اشتغال کاهش یابد. برای جلوگیری از آسیب‌های دلار چه به لحاظ سیاسی و چه به
لحاظ اقتصادی، باید نقش این ارز را در اقتصاد ایران و مبادلات بین المللی
آن کاهش داد.
تحمیل تحریم‌ها توسط آمریکا و عدم امکان استفاده از
سیستم پرداخت بین‌المللی که تحت اختیار و نظارت آمریکاست شرایطی را به وجود
آورده تا معاملات تجاری بین المللی ایران از کانال رسمی بانکی خود خارج و
با روش‌هایی از قبیل: صرافی‌ها یا کانال‌های ارزی سایر کشور‌ها انجام شود.
این
غیر رسمی شدن تجارت بین المللی، امکان استفاده از روش‌های پرداختی رایج و
کم هزینه‌ای مانند گشایش اعتبار اسنادی (LC) که از کانال رسمی بانکی انجام
می‌شود را ناممکن ساخته است. این عدم امکان نیز باعث افزایش هزینه‌ها و
دشورای تجارت بین المللی برای ایران شده است.
بیشتر بخوانید؛
«هزار راهِ نرفته» |یک اقتصاددان: «پیمان پولی» راه میانبُر مقابله با گزند‌های دلار آمریکا است
«هزار راه نرفته» | اولین پیمان پولی دوجانبه ایران کِی و با کدام کشور امضا شد؟
«هزار راه نرفته» |چگونه بازار ارز به ثبات برسد؟
«هزار راهِ نرفته» |یک راه ساده برای مقابله با بحران دلار؛ چرا مسئولان زیربار نمی‌روند؟
«هزار راه نرفته» |افرادِ متناسب با شرایط موجود وارد کابینه شوند/ پیمان پولی دوجانبه راه مقابله با تحریم
«هزار راه نرفته» | ۶۰ درصد تحریم مبادلات ارزی ایران با پیمان پولی دوجانبه با ۸ کشور حل می‌شود
«هزار راه نرفته» |"پیمان پولی دوجانبه" به زبان ساده
«هزار راه نرفته» |کدام کشور‌ها برای پیمان پولی دوجانبه با ایران اولویت دارند؟
در
شرایط فعلی کشور، بانک‌های بزرگ جهان حاضر به نقل و انتقال درآمد‌های
ایران نیستند و عمدتاً از جریمه‌های آمریکا واهمه دارند. هیچ نشانه‌ای از
بهبود روابط بانکی ایران با خارج از کشور دیده نمی‌شود و تا هنگامی‌که
ایران نیازمند نظام مالی آمریکا و اروپا باقی بماند، فشار‌ها نیز باقی
خواهند ماند.
در این وضعیت، راهکار اصلی برای مسئله عدم همکاری
بانک‌های خارجی، خروج از نظام پرداخت دلار و ایجاد نظامات پرداخت دوجانبه
با دیگر کشورهاست. تحریم بانکی یعنی «قطع دسترسی به سامانه‌های پایاپای
(Clearing) و تسویه (Settlement) و سامانه‌های پیام رسان (SWIFT)».
با
توجه به این‌که عمده شرکای تجاری ایران، کشور‌های با ارز ضعیف هستند، طبق
روال سابق، انتقال وجه در این حالت، «سه ارز» خواهد بود. یعنی عملیات
پایاپای و تسویه در کشور دیگری (اروپا یا آمریکا) صورت می‌گیرد؛ لذا اگر
اتاق‌های پایاپای در این کشور‌ها به بانک‌های ایرانی سرویس ندهند، به طور
طبیعی انتقال وجه بین المللی بانک‌های ایرانی دچار اختلال می‌شود (که هم
اکنون نیز چنین است).
برای حل این مسئله پیمان پولی در بسیاری از
کشور‌های جهان اجرا شده است تا نیاز به عملیات پایاپای و تسویه در کشور
ثالثی انجام نشود و بانک‌های مرکزی دو کشور این عملیات را انجام دهند. در
پیمان پولی دوجانبه عملیات پایاپای و تسویه توسط بانک‌های مرکزی دو کشور و
تا سقف مقداری و زمانی معین انجام می‌شود، نه توسط یک بانک اروپایی و با
کارمزد بیشتر.
هرچند استفاده از تکنیک‌های بانکی برای خنثی سازی
تحریم‌ها می‌تواند در کوتاه مدت مؤثر باشد، اما اتخاذ راهبرد بلند مدت به
منظور ایجاد ساختار‌های جدید در نظام مبادلات خارجی، منطبق بر شرایط موجود و
مبتنی بر کاهش استفاده از ارز‌های تهدید کننده خارجی، اجتناب‌ناپذیر است.
در این راستا و در اولین گام، استفاده از ارز‌های ملی در تسویه مبادلات
تجاری ایران و کشور‌های طرف تجاری، می‌تواند مسیر تجارت خارجی کشور را
بهبود بخشیده و انجام معاملات را تسهیل کند؛ بنابراین ضروری است که بانک
مرکزی ایران با کشور‌هایی که از سطح روابط تجاری بالایی با ایران برخوردار
هستند، زمینه‌های انعقاد پیمان پولی را فراهم کند تا به این وسیله موجبات
کاهش مشکلات ناشی از تحریم‌های بانکی و هزینه‌های انتقال و تبدیل ارز را
فراهم آورده و از این طریق باعث افزایش تاب آوری اقتصاد ایران شود که از
اهداف اقتصاد مقاومتی است.