سرنخ طلایی تلگرام

روزنامه جام جم نوشت:از دهم اردیبهشت که دستور قضایی برای فیلترینگ تلگرام از سوی دادستانی تهران صادر شد تا همین امروز که 27 روز از آغاز تابستان می‌گذرد، جار و جنجال‌ها درباره فیلترینگ این پیام‌رسان خارجی هنوز تمام نشده است. جارو جنجال‌هایی که یک سرش به دردسترس بودن نسخه‌های دیگر تلگرام می‌رسد، جایی که هات گرام و طلاگرام براحتی و بدون مشکل، روی تلفن‌های همراه کاربران ایرانی در داخل کشور نصب و استفاده می‌شوند؛ موضوعی که بحث فیلترینگ تلگرام را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. اتفاقی که باعث شده کارشناسان و متخصصان فضای مجازی در کشور، انتظار یک شفاف‌سازی دیگر را از وزیر جوان دولت روحانی داشته باشند و به عملکرد او در زمینه شفاف‌سازی در حوزه واردات تلفن همراه استناد کنند و از محمدجواد آذری جهرمی بخواهند در این زمینه نیز پای شعار همیشگی‌اش یعنی شفاف‌سازی بایستد و به عنوان متصدی حوزه ارتباطات کشور توضیح دهد که چگونه دو نسخه فعال تلگرام توانسته‌اند از سرورهای ایرانی خود برای دور زدن فیلترینگ تلگرام استفاده کنند و اگر سرورهای تلگرام در داخل ساختمان دیتاسنتر وزارت ارتباطات نیستند، پس کجا هستند؟!

گسترش فعالیت هات گرام و طلاگرام این روزها از چشم هیچ‌کسی دور نمانده، تا جایی که سردار محمدحسین جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور روز دوشنبه نسبت به همین موضوع واکنش نشان داد و در مصاحبه‌ای با باشگاه خبرنگاران جوان گفت دلیل این اتفاق در طبقه نهم ساختمان دیتاسنتر مرکز امام خمینی(ره) قرار دارد، جایی که سرورهایی که قبلا متعلق به تلگرام بوده حالا در اختیار هات گرام و طلاگرام قرار گرفته است. انتشار این خبر اما بی‌حاشیه نماند و محمدجواد آذری جهرمی، این ادعا را تکذیب کرد. وزیر ارتباطات گفت: نبودن سرور در طبقه نهم ساختمان امام را می‌شود ثابت کرد.
آذری جهرمی برای اثبات ادعای خودش دست به دامان شهادت رسانه‌ها شد و از روابط عمومی وزارتخانه متبوعش خواست تا ساعت 14 جمعی از خبرنگاران رسانه‌های مختلف را برای بازدید به طبقه نهم ساختمان امام ببرند. نتیجه این اتفاق همراه شدن جمال هادیان طبایی مدیر روابط عمومی وزارت ارتباطات با اصحاب رسانه بود. در طبقه نهم ساختمان، سهراب آغ‌بیات، مدیر کنترل و پایش شبکه ارتباطات زیرساخت هم به این جمع اضافه شد و خبرنگارها را به قسمت‌های مختلف طبقه نهم ساختمان مذکور برد. او البته در واکنش به تلاش تعدادی از خبرنگارها که در جست‌وجوی رد و نشانی از سرورهای هات گرام و طلاگرام بودند، گفت در این طبقه امکان نگهداری سرور وجود ندارد. او البته در پاسخ به ابهامات به‌وجود آمده برای خبرنگاران درباره محل استقرار سرورهای تلگرام هم گفت: هیچ مرجع رسمی تاکنون موضوع استقرار سرورهای تلگرام در ایران را تائید نکرده است. این درحالی است که بررسی‌های خبرنگار جام‌جم نشان می‌دهد که پوسته‌های ایرانی تلگرام سرورهای خود را در شرکت‌های داخلی از جمله شرکت آسیاتک مستقر کرده‌اند و از این طریق، بدون آن‌که با محدودیت‌های فیلترینگ مواجه شوند، به تلگرام وصل می‌شوند.

رانت اقتصادی فیلتر ناقص تلگرام

پیگیری‌های ما برای شنیدن پاسخ این شرکت‌ها البته بی‌نتیجه بود و آنها حاضر به توضیح این مساله نشدند که بر اساس چه مجوز یا قراردادی سرور و آی‌پی‌های خود را در اختیار تلگرام و پوسته‌های ایرانی آن گذاشته‌اند؟

این امکان البته تنها برای دو نسخه خاص از تلگرام فراهم شده و دیگر پوسته‌های آن امکان اتصال بدون فیلتر به تلگرام را ندارند، امری که شائبه ایجاد انحصار برای این پوسته‌ها و بهره‌برداری اقتصادی آنها از فیلترینگ ناقص تلگرام را ایجاد کرده است.

با تمام این تفاسیر و با توجه به این‌که شواهد فنی حکایت از وجود سرورهایی خاص در داخل ایران برای کمک به هات گرام و طلاگرام برای عبور از فیلترینگ دارد، گشت و گذار یک ساعته خبرنگاران به دنبال سرورهای هات گرام و طلاگرام در طبقه نهم ساختمان امام خمینی‌(ره) و تاکید وزارت ارتباط به نبود این سرورها در این طبقه از ساختمان امام خمینی‌(ره) از نظر بسیاری از کارشناسان فضای مجازی تنها یک حرکت نمایشی و ترفندی برای فرار از پاسخگویی بود؛ حرکتی که علیرضا آل داوود کارشناس ارشد فضای مجازی و مدرس سوادرسانه‌ای به آن یک لقب خاص داد؛ شوآف رسانه‌ای!

آل‌داوود به ما گفت: این‌که خبرنگارها را برای
پیدا کردن سرورهای تلگرام به طبقه نهم ساختمان امام خمینی‌^(ره) ببرند، حرکتی جز یک شوآف رسانه‌ای نیست و شیوه صحیح شفاف‌سازی این بود که باید به افراد فنی و کارشناس در حوزه ITC اجازه دسترسی به دیتاسنترهای تحت اشراف وزارت ارتباطات داده می‌شد. با این حال اصرار تیم وزیر ارتباطات مبنی بر نبودن سرورهای تلگرام در طبقه نهم ساختمان دیتاسنتر امام خمینی ^(ره)، خیلی‌ها را قانع نکرد و این سوال را حتی در اذهان عمومی هم به‌وجود آورد که اگر سرورهای تلگرام در این طبقه نیست پس کجاست؟! همینجا بود که بحث شفاف‌سازی دوباره پیش کشیده شد و خیلی‌ها منتظر نشستند تا آذری جهرمی دراین بخش هم به شفافیت بپردازد.

آل‌داوود اما به ما گفت که در حالت عادی هم امکان استقرار دیتاسنترها و سرورها در طبقه نهم یک ساختمان وجود ندارد. او توضیح داد: معمولا دیتاسنترها به دلیل این‌که اطلاعات حساسی را ذخیره‌سازی می‌کنند، در محل‌های با ایمنی بالا و مقاوم در برابر حوادثی چون زلزله نگهداری می‌شوند، نه در طبقه نهم و همین جا دیدیم که وقتی خبرنگارها درخواست بازدید از طبقات دیگر را کردند، با درخواستشان موافقت نشد و گفتند باید مجوز داشته باشید!

آقای وزیر ! شفاف سازی کنید

این کارشناس ارشد فضای مجازی درباره دلایل اقبال و گسترش هات گرام و تلگرام طلایی هم گفت: بهتر است قبل از هرچیزی به این نکته توجه کنیم که تلگرام به خاطر این‌که Open Source (منبع باز) است، از قابلیتی به نامAPI که به توسعه دهنده‌های نرم‌افزار این امکان را می‌دهد که بیایند و از طریق کدهایی که خود تلگرام در اختیارشان گذاشته، یک ظاهر جدید به تلگرام اضافه کنند. البته با این مزیت که تمام ارتباط‌ها و چت‌ها و کانال ‌ها و... همچنان روی سرور تلگرام ردوبدل شود اما با ظاهری متفاوت.

امکانی که آل‌داوود از آن صحبت کرد، قابلیتی است که به پیام‌رسان فیلترشده تلگرام اجازه فعالیت مجدد در داخل کشور را داده است؛ وضعیتی که این مدرس سواد رسانه‌ای از آن با عنوان امکان ادامه تنفس تلگرام در کشور یاد کرد و افزود: نکته جالب توجه اینجاست که این نسخه‌های فارسی تلگرام که الان در حال استفاده هستند، علاوه بر این‌که بسترشان همان تلگرام است و اطلاعات را کمافی السابق از کشور خارج می‌کنند، فیلترشکن‌های تلگرام هم به حساب می‌آیند و فیلترینگی را که انجام شده، دور می‌زنند.

این کارشناس در ادامه روی 30 میلیون عضو این دو نسخه جدید تلگرام دست گذاشت و گفت: براساس بررسی‌های فنی ما علاوه براین که در حوزه دولتی خدمات سرورینگ به هات گرام و تلگرام طلایی داده می‌شود، دولت و شرکت آسیاتک و شرکت ارتباطات زیرساخت به طور واضح در ارائه فیلترشکن‌های تلگرام نقش دارند و و در کنار اینها به هات گرام و تلگرام طلایی پوشش خدماتی و حمایتی هم ارائه می‌کنند.

این در حالی است که اردیبهشت امسال دادسرای فرهنگ و رسانه تهران دستور قضایی مسدود کردن پیام‌رسان تلگرام را به شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتور‌های تلفن و ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطات ثابت ابلاغ و تصریح کرد که اعمال مسدودسازی باید به نحوی اجرا شود که محتوای شبکه مذکور با هیچ
نرم افزاری در کشور قابل دسترس نباشد. دادستانی همچنین تاکید کرد که تخلف از اجرای این دستور مستوجب تعقیب کیفری خواهد بود.

حال سوال اینجاست که اگر قرار بر فیلتر تلگرام و قطع دسترسی به آن بود، چرا اجازه دسترسی غیرمستقیم به آن از طریق دو نرم‌افزار خاص داده شده است؟ این مساله علاوه بر آن‌که سیاست دولت برای مسدودسازی تلگرام را بی‌اثر می‌کند، نقض صریح دستور قضایی محسوب می شود و بدتر از آن موجب ایجاد انحصار و رانت اقتصادی برای دو شرکت خاص توسعه‌دهنده هات گرام و طلاگرام نیز می‌شود.

تماس بی‌جواب با وزارت ارتباطات

وزیر جوان ارتباطات پیش از این با ارائه فهرست شرکت‌های وارد‌کننده موبایلی که ارز دولتی دریافت کرده بودند به ایجاد شفافیت در این بازار کمک کرده بود.

اکنون نیز انتظار می‌رود که او با شفاف‌سازی در‌خصوص فیلترینگ ناقص تلگرام و انحصار دو شرکت سازنده پوسته‌های ایرانی این پیام‌رسان، به ابهامات در خصوص این مساله پایان دهد.

البته ما برای این‌که یک طرفه به قاضی نرفته باشیم با وزارت ارتباطات هم تماس گرفتیم تا توضیحات بیشتری درباره دلایل فعالیت گسترده این دو نسخه ایرانی تلگرام به دست بیاوریم و در نهایت به جواب این سوال برسیم که سرورهای تلگرام اگر در ساختمان‌های زیرمجموعه وزارت ارتباطات نیست، پس کجاست؟! اما در جواب شنیدیم که مدیر مربوطه در جلسه است و با گذشت چند ساعت و تا زمان نوشته شدن این گزارش جلسه مدیر مربوطه به پایان نرسید!

میزبانی سرور طلاگرام در شرکت آسیاتک