تهدیدی به نام اسراف انرژی

علی‌رغم تلاش دولت‌ها برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های هیدروکربنی هنوز هم نفت و گاز و میعانات آنها اصلی‌ترین منبع انرژی در جهان هستند. رشد و توسعة اقتصادی در قرن 21 نیازمند توجه جدی منابع اولیه انرژی یعنی نفت و گاز می‌باشد. دولت‌های ملی و قدرت‌های در حال رشد در منطقه آسیا یعنی چین و هند و ژاپن از یک سو و قدرت‌های آتلانتیک یعنی اروپا و آمریکا نیز به طور همزمان به همین منابع انرژی برای رشد و توسعه خود نیازمند می‌باشند. مصرف انرژی جهانی بین سال‌های 2015 تا 2040، 28 درصد رشد خواهد داشت. بیشتر تقاضای افزایش مصرف انرژی مربوط به کشورهای غیرعضو در سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه(OECD) خواهد بود که رشد مصرف انرژی 41 درصدی را تجربه خواهند کرد. چین و هند به تنهایی مسئول 50 درصد افزایش مصرف انرژی جهان تا سال 2040 خواهند بود. بخش صنعت پیشتاز مصرف انرژی بوده و 50 درصد مصرف انرژی جهانی تا سال 2040 مربوط به این بخش است. بزرگترین منبع انرژی جهان در این دوره بدون تردید نفت خواهد بود که بیش از 30 درصد انرژی جهان را به خود اختصاص می‌دهد. طی همین دوره مصرف سوخت مایع در جهان از میزان روزانه 95 میلیون بشکه به 113 میلیون بشکه خواهد رسید. از لحاظ جایگاه انرژی، ایران دومین کشور دارای ذخایر ثابت شده نفت (بعد از عربستان) در جهان، چهارمین کشور بزرگ تولیدکننده نفت خام (بعد از عربستان، روسیه و ایالات متحده) و دومین کشور بزرگ تولیدکننده و صادرکننده نفت اوپک بعد از عربستان است. شاخص‌های گاز طبیعی نیز به همان‌سان چشمگیر هستند. ایران دومین کشور بزرگ دارای ذخایر ثابت شده گاز (بعد از روسیه) و چهارمین کشور بزرگ تولیدکننده گاز جهان (بعد از روسیه، ایالات متحده و کانادا) می‌باشد. ایران همچنین از مکان استراتژیک نزدیک به بازارهای پرسود انرژی آسیا و نزدیک به اروپا با دسترسی آسان برخوردار است تخمين‌هايي كه در مورد ذخاير نفت خليج فارس (شامل كشورهاي عربستان سعودي، ايران، عراق، كويت، قطر، امارات متحده عربي، عمان و بحرين) زده شده، غالباً حول و حوش 60 درصد در نوسان است. به عنوان مثال، طبق گزارشي از اداره اطلاعات انرژي وزارت انرژي آمريكا، در سال 2009، كشورهاي خليج فارس در حالي 29درصد نفت جهان را توليد مي‌كردند كه از 59 درصد (715 ميليارد بشكه) ذخاير نفت خام جهان برخوردار بودند. امروزه در آمريكا حدود 25 درصد نفت مصرفي در عرصه صنعت- چه براي تأمين سوخت صنعتي و چه براي تهيه برخي مواد صنعتي مثل مواد پتروشيمي و آسفالت- و نزديك به 70 درصد آن در عرصه حمل و نقل مورد استفاده قرار مي‌گيرد. نفت در عرصه صنعت به جريان توليد و در عرصه حمل و نقل به تجارت محصولات و خدمات لازم رونق مي‌دهد. بنابراين رونق اقتصاد آزاد بين‌الملل بدون منابع انرژي مناسب و كافي اصولاً امكان‌پذير نيست. با این تفاسیر موضع امنیت انرژی برای تمامی کشورهای جهان چه مصرف‌کننده و چه صادرکننده بسیار مهم است و لذا حفظ امنیت انرژی و تأمین منابع نفت و گاز برای قدرت‌های منطقه‌‌ای و جهانی از اولویت حیاتی در قرن 21 برخوردار می‌باشد واژه امنیت انرژی به عرضه مداوم و مطمئن با قیمت‌های معقول در حامل‌های انرژی باز می‌گردد. کسانی که از این واژه استفاده می‌کنند، به‌دنبال آن هستند که تهدیدات ژئوپلیتیکی، اقتصادی، تکنیکی، زیست محیطی و روانی ناظر بر بازارهای انرژی را کم نمایند . اما مراد از به کار بردن این واژه توسط سیاستمداران ناظر بر این موضوع است که اولاً دسترسی آسان و بدون احتمال خطر به منابع نفت و گاز جهانی وجود داشته باشد. ثانیاً این منابع به‌صورت منطقی دارای تنوع و گوناگونی از لحاظ منطقه جغرافیایی منابع و همچنین مسیرهای انتقال باشند و ثالثاً جریان نفت و گاز عموماً از نقاطی تأمین گردند که احتمال ثبات و عدم‌تغییر در حکومت‌های آنان درازمدت و طولانی باشد. بنابراین مصرف‌کنندگان نفت و گاز، امنیت انرژی را از دیدگاه خود مطرح میسازند و طبیعی است که تولیدکنندگان نیز به‌دنبال تعریف خاص خود از این مفهوم باشند . امنیت انرژی برای تولیدکنندگان در آن است که به یک بازار مداوم و همراه رشد منطقی در آینده دسترسی داشته باشند، زیرا اکثر تولیدکنندگان نفت از گروه اقتصادهای تک‌محصولی هستند که به فروش نفت عمیقاً وابستهاند و هرگونه احتمال کم‌شدن تقاضا و یا توجه کشورهای توسعه‌یافته به انرژی‌های جایگزین و یا ترجیح آنان در تأمین نفت و گاز از کشورهای غیراوپک به معنای ایجاد مانع در توسعه اجتماعی و رشد اقتصادی این کشورهاست.

امنیت انرژی دارای دو بعد کوتاه مدت و بلند مدت می‌باشد در بعد بلندمدت سرمایه‌گذاری کلان برای تامین انرژی همراه با توسعه اقتصادی و ملاحظات زیست محیطی پایدار مطرح است و در نگاه کوتاه‌مدت توانایی سیستم انرژی بر واکنش سریع به تغییرات ناگهانی در برابر تعادل عرضه و تقاضا و مسائل بازار مطرح است. فقدان امنیت انرژی بدون شک آثار و تبعات اقتصادی و اجتماعی فراوانی را به دنبال دارد.

امروزه و در عصر حاكميت گفتمان ژئواكونوميك در کشور ما که در هارتلند انرژي فسيلي جهـان قرار گرفته و در جایگاه و قامت کشوری که صادرکننده و شریک بزرگ تجارت جهانی نفت است و نقش بسيار مهمي را در معادلات انرژي جهان ايفا كند؛ امنیت انرژی بدون تردید اهمیت بالایی دارد، خاصه اینکه کشور ما عمده توان اقتصادی خود را مرهون نفت و گاز است. از دیدگاه پدافند غیر عامل امنیت انرژی در کشور ما ابعاد چندگانه دارد که یکی از مهمترین آنها کاهش مصرف سوخت است. صرفه‌جویی در مصرف انرژی باید جزیی از راهبرد امنیتی ما در ارتباط با انرژی باشد. کشور ما با 158 میلیارد بشکه ذخائر نفتی کشف شده نزدیک به 10درصد از کل منابع کشف شده نفتی جهان را داراست اما متاسفانه مصرف انرژی در کشور ما بسیار بالاست. سالانه معادل 270 میلیون تن نفت خام انرژی مصرف می‌کنیم این در حالیست که کشوری مانند ترکیه که تقریبا هم اندازه ایران جمعیت دارد، نصف ایران انرژی مصرف می‌کند. در واقع ما تقریبا 1درصد جمعیت جهان را در اختیار داریم اما 2درصد انرژی جهان را مصرف می کنیم و در زمینه مصرف انرژی در بین 10 کشور اول دنیا قرار داریم. مصرف سوخت در جهان هر 40 سال یکبار دو برابر می‌شود این درحالیست که در کشور ما دو برابر‌شدن مصرف سوخت تنها 10 سال طول می‌کشد. موضوع دیگر تلاش برای کسب سهم بیشتر در بازارهای جهانی انرژی است. وابسته کردن شمار بیشتری از کشورهای جهان به صادرات نفت ایران می‌تواند امنیت ملی ما را نیز ارتقاء بخشد. ایفای نقش راهبردی در بازاهای جهانی هم باید از طریق افزایش حجم تولید و فروش و هم از طریق اتخاذ تدابیر برای ثبات یا افزایش قیمتها صورت گیرد. علاوه بر آن نوسازی این صنعت و رشد و پیشرفت صنایع پشتیبان و رفع نیازهای تکنولوژیکی و سرمایه آن نیز باید در دستور کار متولیان قرار گیرد.

حمید انصاری