روابط راهبردی تهران - مسکو؛ از ائتلاف نظامی تا اتحاد اقتصادی

به گزارش پایداری ملی، روابط ایران و روسیه طی ماه‌های اخیر به بالاترین سطح رسیده است. تا جایی که حتی می‌توان از «راهبردی» بودن روابط  تهران - مسکو سخن به میان آورد.

مبارزه با تروریسم

مبارزه با تروریسم در منطقه را می‌توان اصلی‌ترین عامل پیوند ایران و روسیه قلمداد کرد. سرمایه‌گذاری وسیع آمریکا و رژیم صهیونیستی و سعودی برای جنگ‌افروزی در منطقه با نقش‌آفرینی تروریست‌های اجاره‌ای در سوریه، دو کشور ایران و روسیه را بر آن داشت تا در خط مقدم نبرد با تروریست‌های تکفیری و حامیان فرامنطقه‌ای آن‌ها قرار گیرند.

ایران از بدو تولد و فعالیت جریان تروریستی-تکفیری در سال ۲۰۱۱ در کنار مردم و دولت قانونی سوریه حضور یافت و روس‌ها نیز در سال ۲۰۱۵ به این نتیجه رسیدند که برای امنیت خود و منطقه، ائتلاف با ایران و سوریه و عراق برای ضربه زدن به تروریست‌های فربه شده و حامیان فرامنطقه‌ای‌شان ضروری است.

ائتلاف نظامی تهران و مسکو 

ائتلاف نظامی تهران و مسکو سرانجام نتیجه داد و در آخرین روز آبان ماه، سرلشکر سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، در نامه‌ای به محضر مقام معظم رهبری، پایان داعش که توطئه مشترک استکبار و صهیونیسم بود را اعلام کرد. 

پایان داعش با همکاری مشترک ایران و روسیه و متحدانشان تنها به معنای شکست و هزیمت یک گروه تروریستی نبود، بلکه به معنای شکست پروژه چندصدمیلیاردلاری و چندین ساله صهیونیست‌های آمریکایی در تجزیه کشور‌های منطقه غرب آسیا بود. 

افتضاح کارگزاران آمریکایی در اتخاذ استراتژی برای منطقه غرب آسیا، به قدری حاد بود که محافل سیاسی و رسانه‌ای در این کشور را مجبور کرد یکصدا لب به اعتراض بگشایند. فارین پالیسی در این زمینه نوشت که «رویکرد نامشخص ترامپ در خاورمیانه(غرب آسیا)، متحدان کلیدی واشنگتن مانند اسرائیل را ناامید کرده؛ در حالیکه این سردرگمی به ائتلاف روسیه، ایران، سوریه و حزب‌الله کمک فراوانی کرده است تا جاییکه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در سخنانی ناخوشایند و فاجعه بار برای تل‌آویو می‌گوید که حضور ایران در سوریه مشروعیت دارد و روسیه هرگز ایران را مجبور نمی‌کند تا شبه‌نظامیان مورد حمایت خود را از مرز سوریه و اسرائیل عقب بکشانند».

اما موفقیت ائتلاف نظامی و ضد تروریستی ایران و روسیه در نبرد با توطئه آمریکایی – صهیونیستی داعش، که مورد تاکید دوست و دشمن است، دورنمای روشنی از روابط راهبردی را در سایر حوزه‌ها از جمله سیاسی و اقتصادی پیش‌روی دو کشور قرار داده است؛ این مهم را می‌توان از سفر‌های متوالی مقامات دو کشور به پایتخت‌های یکدیگر جهت رایزنی و مراوده، استنباط کرد.

۵ سفر در بالاترین سطح ظرف یک ماه

روز چهارشنبه دهم آبان ماه، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برای سومین بار در طول دوران ریاستش بر وسیع‌ترین کشور دنیا، وارد تهران شد. 

شبکه پنج تلویزیون فرانسه پیرامون سفر پوتین به تهران ضمن تاکید بر راهبردی شدن روابط ایران و روسیه چنین گزارش داد که «این سفر به منظور گفت‌وگو میان سه کشور همسایه دریای خزر بر سر "هاب ترانزیتی ایران" انجام شده، اما به نظر می‌رسد دیدار رئیس‌جمهوری روسیه با مقامات عالی‌رتبه ایران بیشتر جنبه رایزنی درباره مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی داشته است».

پوتین در تهران با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور دیدار کرد و در رایزنی‌هایش با مقامات عالی رتبه کشورمان تاکید کرد که «ایران همسایه و شریک راهبردی روسیه بشمار می‌رود و ما در توسعه مناسبات و همکاری‌های فی‌مابین منافع مشترک بسیاری داریم».

رئیس‌جمهور روسیه همچنین در دیدار با مقامات کشورمان در تهران، حوزه‌هایی همچون انرژی، حمل‌ونقل، فناوری‌های نوین، کشاورزی، و طرح‌های مشترک نفت و گاز و انرژی را از جمله زمینه‌های مناسب برای گسترش روابط اقتصادی میان تهران و مسکو خواند.

پوتین در شرایطی در اوایل آبان‌ماه در تهران، جمهوری اسلامی ایران را «شریکی استراتژیک» و «همسایه‌ای بزرگ» دانست که چند روز پیش از آن در یک نشست پرسش و پاسخ با خبرنگاران بین‌المللی در شهر سوچی، بزرگ‌ترین اشتباه خود را اعتماد به غرب دانسته بود.

سفر روحانی به روسیه و شرکت در نشست سوچی

سه هفته پس از سفر رئیس‌جمهور روسیه به ایران که دستاورد‌های اقتصادی و سیاسی ویژه‌ای به همراه داشت، در نخستین روز آذرماه روحانی رئیس‌جمهور ایران نیز عازم شهر سوچی شد تا با پوتین و اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، آخرین تحولات سوریه را پس از شکست و به هزیمت رفتن تروریست‌های داعش بررسی کنند.

نشست سوچی که رئیس‌جمهور ترکیه آنرا تاریخی دانست نیز دستاورد‌های ارزشمندی داشت؛ مهم‌ترین آن این بود که روسای جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه در بیانیه‌ای مشترک، با تایید مجدد حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی سوریه، توافق کردند تا شکست نهایی گروه‌های تروریستی به همکاری با یکدیگر ادامه دهند.

شرکت جهانگیری در نشست نخست‌وزیران سازمان شانگهای

روز پنجشنبه نهم آذرماه نیز، اسحاق‌جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور ایران به منظور شرکت در نشست شورای نخست وزیران کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای، عازم شهر سوچی روسیه شد و با «دیمیتری مدودف» نخست‌وزیر روسیه دیدار کرد. در این دیدار طرفین تاکید کردند همکاری‌های تهران - مسکو در مبارزه با تروریسم بعنوان یک الگوی موفق در دنیا مطرح شده است و روابط ایران و روسیه در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منطقه‌ای و بین‌المللی از روندی رو به رشد برخوردار بوده است.

سفر لاریجانی به روسیه

علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، دیگر مقام عالی‌رتبه کشورمان بود که در مدت اخیر به روسیه سفر کرد. لاریجانی روز یکشنبه ۱۲ آذر عازم مسکو شد و ضمن سخنرانی در کنفرانس بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر با «ویچسلاو والودین» رئیس مجلس دومای روسیه نیز دیدار کرد.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه نیز در روز‌های سیزدهم و چهاردهم آذرماه به منظور شرکت در نشست کشور‌های حاشیه دریای خزر در روسیه حضور داشت.

در طول یک ماه، عالی‌ترین مقامات دو کشور ایران و ورسیه، ۵ بار به به دو کشورر سفر کردند و رایزنی‌های گسترده‌ای را در حوزه‌های مختلف به عمل آوردند.

اتحاد و ائتلاف ایران و روسیه و موفقیت آن‌ها در نابودی داعش که توطئه برنامه‌ریزی شده آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها برای سیطره بر منطقه غرب آسیا و آسیای میانه بود را می‌توان فتح باب گسترش روابط راهبردی دو کشور در حوزه‌های اقتصادی هم قلمداد کرد.

وجه مشترک ایران و روسیه در حوزه اقتصاد

ایران و روسیه در حوزه اقتصادی یک وجه مشترک دارند و آن هم اعمال تحریم بر این دو کشور از سوی آمریکاست. مسکو پس از اتفاقات و فعل و انفعلات سال ۲۰۱۳ در اوکراین که به الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه منجر شد، از سوی  آمریکا مورد تحریم قرار گرفت و این تحریم‌ها تاکنون ادامه دارد.

البته پوتین در سفر ماه گذشته خود به تهران به نکته قابل توجهی اشاره کرد و گفت که «برخی تولید کنندگان و صاحبان صنایع روسی دعا می‌کنند تحریم‌های آمریکا پایان نیابد، زیرا موجب شده به ظرفیت‌های آن‌ها توجه شود».

استراتژی حذف دلار

نخستین اقدام تهران و مسکو در بی‌اثر کردن تحریم‌های ظالمانه اعمال شده از جانب آمریکایی‌ها، حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادی دو یا چند جانبه است. راهکاری که روسیه و چین نیز چندسالی است کلید زده‌اند و اتفاقا نتیجه هم گرفته‌اند. پکن و مسکو بعنوان دو عضو ارشد سازمان شانگ‌های در سال‌های اخیر مراودات تجاری خود بویژه در حوزه معاملات انرژی را با ارزی به غیر از دلار انجام می‌دهند. 

در سفر ماه گذشته پوتین به تهران، موضوع حذف دلار از معاملات و مراودات اقتصادی و تجاری طرفین مورد توجه قرار گرفت. حتی در توافق سه جانبه‌ای که بین ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه در حوزه هیدروکربن، به امضا رسید، واحد ارزی توافق مزبور «روبل» تعیین شد تا گامی مهم برای محو کردن اتکای طرفین به اقتصاد دلاری برداشته شود. 

مقام معظم رهبری نیز در دیدار رئیس‌جمهور روسیه، همکاری برای مقابله مشترک با تحریم‌های آمریکا بر ضد ایران و روسیه را مفید خواندند و افزودند: «بدون توجه به تبلیغات منفی دشمنان برای تضعیف روابط کشورها، می‌توانیم تحریم‌های آمریکایی‌ها را با روش‌هایی از جمله حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادیِ دو یا چند جانبه، بی‌اثر و آمریکا را منزوی کنیم». 

کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی نیز یکی از راه‌های موثر در بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا را پیوستن به پیمان‌های منطقه‌ای و انعقاد قرارداد‌های دوجانبه و چندجانبه با محوریت و پشتیبانی ارز‌هایی غیر از دلار و خروج از چرخه ارز آمریکایی می‌دانند.

روابط بانکی

همچنین در شرایطی که حتی در پسابرجام، بانک‌های بزرگ اروپایی بواسطه جاذبه ترس ایجاد شده از سوی آمریکا، برای انجام مراوده با ایران اکره دارند، ایجاد پیوند سازمان یافته میان بانک‌های ایرانی و روسی می‌تواند بسیار راهگشا باشد. در همین رابطه، ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی روز یکشنبه ۱۲ آذر طی مصاحبه‌ای اعلام کرد که «ایران و روسیه برای اتصال کارت‌های بانکی دو کشور قرارداد امضاء کرده‌اند که حدود ۱۰ روز دیگر اجرایی می‌شود و این موضوع با پاکستان، ترکیه و چند کشور حاشیه خلیج‌فارس هم در حال انجام است».

از سویی دیگر، پیوستن ایران به سازمان شانگ‌های بعنوان عضو اصلی نیز می‌تواند جلوه دیگری از روابط استراتژیک ایران و روسیه را به نمایش بگذارد. در دیدار اخیر جهانگیری و مدودف در سوچی، نخست وزیر روسیه اعلام کرد که «تلاش می‌کنیم زمینه پیوستن جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو اصلی سازمان همکاری شانگ‌های فراهم شود». سازمان همکاری شانگ‌های از آن جهت که حدود نیمی از جمعیت جهان و یک سوم تولید اقتصادی دنیا را تشکیل می‌دهد، ظرفیت فوق العاده‌ای برای خلع سلاح غرب و آمریکا از حربه تحریم محسوب می‌شود.

همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی

حوزه انرژی و نفت و گاز هم از ظرفیت بالقوه‌ای برای وثیق‌تر کردن روابط راهبردی ایران و روسیه برخوردار است. حدود یک ماه پیش در جریان سفر پوتین به تهران، شش قرارداد موقت میان ایران با شرکت‌های نفتی روسی با ارزش تقریبی ۳۰ میلیارد دلار منعقد شد. آنطور که مدیر شرکت دولتی روسنفت روسیه گفته است، این قرارداد‌ها شامل انجام عملیات سواپ، عرضه نفت و فرآورده‌های نفتی، آموزش کارکنان و نوسازی پالایشگاه‌های نفتی خواهد بود.

قطعا همکاری نفتی با روسیه نیز با توجه به کارشکنی‌های شرکت فرانسوی توتال در توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی، علی‌رغم انعقاد قرارداد ۵ میلیارد دلاری، می‌تواند به طرف اروپایی نچندان متعهد به وفای عهد هم این پیام را مخابره کند که قرارداد‌های توسعه میادین نفتی و گازی در ایران به نام آن‌ها سند نخورده است و در صورت اهمال و تعلل، رقیب قدرتمندروسی می‌تواند جایگزین آن‌ها شود.