شماره دوازدهم خبرنامه دیده‌بان
۲۰ شهريور ۱۴۰۳ - ۲۲:۴۹
استفاده از محصولات تراریخته، تنها در 26 کشور وعموماً در کشورهای جهان سومی مجاز است. در اروپا 17 کشور تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی را به طور کلی منع کرده‌اند. واردات تراریخته‌ها ازخارج اتحادیه اروپا هم حداکثر با 1% تراریختگی، و با زدن برچسب "آزاد است" انجام می‌شود . مصرف این محصولات پرخطر در روسیه طی یک دهه اخیر از 12 درصد به تنها 02/0 درصد رسیده است.
شاید اگر به خاطرات دوران کودکی خود برگردیم و با امروز مقایسه کنیم حسرت‌هایی وجود دارند که دیگر برآورده شدن آنها این روزها محال به نظر بیایند. یکی از این موارد نوستالژیک طعم و بوی میوه و سبزیجات یا غذاهای آن دوران هستند که آرزو داریم یک روزی بتوانیم مقداری از این محصولات کشاورزی و غذایی را دوباره در سبد مصرفی خود ببینیم. چرا با وفور محصولات رنگارنگ امروزی چنین آرزویی داریم؟ آیا محصولات کشاورزی تغییر کرده‌اند؟ آیا این تغییر برای زندگی ما مثبت بوده؟ علتش چه بوده؟
برای پاسخ به این سوال‌ها ابتدا لازم است یک تفکیک بین محصولات کشاورزی داشته باشیم یا به نوعی آنها را بر اساس شرایط تولید به دو دسته ارگانیک و تراریخته تقسیم بندی کنیم. تعریف خیلی ساده از محصولات ارگانیک بر گرفته از لغت لاتین Organic به معنی اصلی، ذاتی و بنیادی است. در یک تعریف کلی محصولات ارگانیک محصولاتی هستند که با هارمونی طبیعی مزارع بعمل می آیند. به عبارتی این محصولات از گزند اثرات شیمیایی محفوظ می‌مانند.
در مقابل محصولات ارگانیک محصولات تراریخته قرار دارند. تراریخته اسم عجیب و غریبی دارد و شاید کمی شبیه بازی‌های رایانه‌ای مدرن امروز سریع و خشن!
اما این واژه برگرفته از لغت انگلیسی Transgenesis که ترکیبی از دو کلمه Transformation و Genesis می‌باشد. واژه اول به معنای تغییر شکل و واژه دوم نیز به معنی ژن و اصل و ریشه معنی می‌شود. خوب بهتره از معانی کتابی خارج بشیم و کمی به مفهوم اصلی تراریخته بپردازیم.
وجود تهدیدهای آب و هوایی، آفت‌ها، شرایط اقلیمی و حتی سودجویی باعث شده تغییرات ژنتیکی در محصولات کشاورزی ایجاد شود البته دامنه تراریختگی تنها به محصولات کشاورزی محدود نشده و درخصوص گیاهان و حیوانات نیز اعمال می‌شود. فرض کنید تولید بذر گندم و یا برنج با تغییرات ژنتیکی که بر آنها اعمال می‌شود بذری شود که هیچ آفتی نتواند بر آنها تاثیر گذار باشد و یا اینکه بتوانند شرایط خشکی و بی‌آبی را تحمل کند از یک طرف و در مقابل نسبت به موارد طبیعی از ظاهر بهتر و فریبنده‌تری برخوردار باشند و در حجم وسیع‌تری تولید شوند. خوب تمام این موارد و شاید موارد دیگر قطعا متخصصان علم ژنتیک و صاحبان صنعت کشاورزی را به این سمت خواهد برد که برای تولید بیشتر، ارزان‌تر و مطمئن‌تر به سمت محصولات تراریخته هجوم ببرند.
تا اینجا اشکالی نمی‌توان بر این موضوع مترتب شد اما همه چیز به این خوبی که گفته شده نیست! بالاخره در عالم هستی قوانینی وجود دارد که برهم زدن آنها تعادل را از بین خواهد برد.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده بسیاری از اثرات محصولات تراریخته هنوز معلوم نیست البته اثبات شده است که این محصولات در بدن انسان مشکلاتی چون واکنش‌های آلرژیک، نامناسب بودن برای محیط زیست، کاهش تنوع زیستی، کاهش کارایی آنتی بیوتیک‌ها و مقاوم شدن ویروس‌ها و باکتری‌ها، تغییر طعم طبیعی، بوجود آوردن بیماری‌های جدید در انسان و حتی استفاده به عنوان سلاح بیولوژیک هم می‌توان نام برد.
مضرات محصولات تراریخته تنها منحصر به موارد فوق نمی‌شود با بررسی یک نمونه عینی سوداگری در این بخش به خوبی نمایان می‌شود. یکی از موارد بسیار جالب در بررسی تاریخچه تراریخته در جهان در مورد شرکت آمریکایی به نام "مونتسانو" است، این شرکت در گذشته یکی از بزرگترین تولید کنندگان مواد و سموم شیمیایی چون ساخارین، د.د.ت و PCBs یا ترکیبات پلی کلره بی فنیل و عامل نارنجی بوده است.
استفاده بیش از حد ارتش ایالات متحده از آفت‌کش‌هایی مانند د.د.ت بر علیه مزارع ویتنامی‌ها در جنگ با این کشور و اثرات محیط زیستی باقی مانده از آن در نوع خود بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد اما همین شرکت امروزه به عنوان بزرگترین شرکت تولیدکننده بذر تراریخته در دنیا شناخته می‌شود و مهمترین محصولات این شرکت تولید بذرهای مقاوم و تراریخته روغنی سویا و کانولا گونه‌ای از کلزای تراریخته، ذرت و چغندر قند با ژن‌های مقاوم است.
این مثال به خوبی سوداگری در صنعت نوین کشاورزی را نشان می‌دهد، زمانی تولید کننده سم اکنون تولید کننده بذر!
یکی دیگر از محورهای اصلی در این بحث وضعیت فعلی مصرف و تولید محصولات تراریخته در ایران و ساید کشورها و مقایسه آنها با هم است. و سوال اساسی این است که آیا کشورهای پیشرفته هم مثل ما درهای خود را برای واردات گسترده تراریخته باز کرده‌اند؟
این نکته شاید هشدار دهنده باشد که بدانیم امروزه استفاده از محصولات تراریخته، تنها در 26 کشور وعموماً در کشورهای جهان سومی مجاز است. در اروپا 17 کشور تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی را به طور کلی منع کرده‌اند. واردات تراریخته‌ها ازخارج اتحادیه اروپا هم حداکثر با 1% تراریختگی، و با زدن برچسب "آزاد است" انجام می‌شود . مصرف این محصولات پرخطر در روسیه طی یک دهه اخیر از 12 درصد به تنها 02/0 درصد رسیده است.
39کشور پیشرفته اروپایی و آسیایی جهان نظیر کشورهای اتریش، سوئیس، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا، ایرلند شمالی، صربستان، مجارستان، یونان، بلغارستان، لوکزامبورگ، هلند، روسیه، لهستان، اسلونی، کراوسی، نیوزلند و ....، پس از دو دهه تجربه جهانی ناموفق، اقدام به ممنوعیت کشت، تولید و واردات محصولات تراریخته کرده‌اند. حتی اسرائیل که در عرصه بیوتکنولوژی پیشرفته به شمار می‌رود، ممنوعیت مطلق واردات و تولید این محصولات را به مورد اجرا گذاشته است.
متاسفانه در کشور ما بر خلاف تجربه ثابت شده جهانی سالانه ۵ میلیارد دلار محصولات دستکاری شده ژنتیکی وارد می شود! چه باید کرد؟
اولین راه بررسی اثرات و ویژگی‌های محصولات وارداتی است و در صورت اثبات مضرات آنها ممنوع شدن ورود این محصولات است. اما اینها در حوزه حاکمیتی مطرح است که متاسفانه اقدام موثری در خصوص کنترل و ساماندهی به این وضعیت دیده نمی‌شود.
یکی از موثرترین شیوه‌ها اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم است. با در نظر گرفتن این موضوع که امروزه استفاده از شبکه‌های اجتماعی ظرفیت بالا و ضریب نفوذ زیادی در افکار عمومی جامعه ایجاد کرده است می‌شود از این پتانسیل بهره زیادی در خصوص آگاهی دادن به مردم استفاده کرد.
استفاده از ظرفیت کانال‌های اطلاع‌رسانی در بیان مزایای محصولات ارگانیک می‌تواند جامعه را به سمت استفاده از این مواهب خدادادی سوق دهد. به عنوان یک نمونه چندی پیش با کانال روتن ارگانیک rootan_ir@ که توسط جمعی از متخصصان علوم تغذیه و کشاورزی ایجاد شده است آشنا شدم که در این کانال روزانه مطالبی برای ارتقا سلامت عمومی جامعه با رویکرد تشویق مردم به مصرف محصولات ارگانیک و دوری از آسیب ها و امراض مصرف محصولات تراریخته اشاره شده است. بد نیست شما هم سری به این کانال بزنید و از مطالب آن استفاده کنید.
امید است در کشور ما با توجه به ویژگی‌ها و شرایط زیست محیطی که وجود دارد، واردات این حجم وسیع از محصولات ناشناخته و مضر به طور کامل قطع شود و مردم ما به سمت استفاده از محصولات طبیعی که هدیه خداوند متعال است سوق داده شوند.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!
شماره یازدهم خبرنامه دیده‌بان
۱۷ مرداد ۱۴۰۳ - ۱۲:۲۳
شماره دهم خبرنامه دیده‌بان
۰۱ مرداد ۱۴۰۳ - ۱۳:۵۶
شماره نهم خبرنامه دیده بان
۱۸ تير ۱۴۰۳ - ۱۸:۳۱
شماره هشتم خبرنامه دیده بان
۲۶ خرداد ۱۴۰۳ - ۱۳:۵۷
شماره هفتم خبرنامه دیده بان
۱۳ خرداد ۱۴۰۳ - ۱۰:۱۳
شماره ششم خبرنامه دیده‌بان
۳۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۶:۰۶
شماره پنجم خبرنامه دیده‌بان
۲۳ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۲:۳۷
شماره چهارم خبرنامه دیده‌بان
۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۲:۳۳
شماره سوم خبرنامه دیده بان
۰۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۲:۰۵
شماره دوم خبرنامه دیده بان
۰۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۲۳:۳۵
شماره اول خبرنامه دیده بان
۲۱ فروردين ۱۴۰۳ - ۲۳:۴۲