امنیت به عنوان یکی از شاخص¬های پیشرفت، همواره مورد توجه کشورهای در حال توسعه بوده است. ایران یکی از 10 کشور آسیب¬پذیر جهان می باشد و طبق آمار جهانی از 40 نوع بلای طبیعی به ثبت رسیده در جهان، 31 نوع آن در ایران به وقوع پیوسته است!
به گزارش پایداری ملی، در گزارشی که از سوی «موسسه اقتصاد و صلح» (IEP) درباره شاخص صلح جهانیدر سال 2016 منتشر شده است؛ کشورمان علاوه بر قرارگیری در یک منطقه نا امن، دررتبه 133 جهان قرارگرفته است. این رتبه بندی نیز براساس ۲۴ شاخص مختلف از جمله نرخقتل، هزینه های نظامی، درک مجرمیت و سطوح ترورسیم انجام شده است. براساس آمارهایارائه شده توجه به مدیریت بحران در تمام حوزهها به خصوص صنعت ساختمان که قریب به50 درصد حوادث سالانه را به خود اختصاص داده است، ضروری مینماید.
پدافندغیرعامل(Passive Defense) در سال91 با تصویبمبحث21 مقررات ملی ساختمان بصورت رسمی وارد صنعت ساختمان گردیده و طبق تعریف ارائهشده برای آن، شامل مجموعه اقدامات فنی و مهندسی است که با به کارگیری آنها بتوانكاهش آسيب پذيري، ارتقاء پايداري ملي و تداوم فعاليت‌هاي ضروري در زمان وقوعبحرانها (با تاکید بر بحرانهایی که عامل وقوع آنها انسانی است) را حاصل نمود. ازآنجا که عامل بیش از 80 درصد حوادث، خطاهای انسانی است لذا حرکت به سمت ایمنسازی بدون توجه بهملاحظات پدافندغیرعامل امکانپذیر نخواهد بود.
در حال حاضر و براساس ضوابط مبحث21، ملاحظات پدافندغیرعامل برای سهگروه از ساختمانها ( که ساختمانهای مسکونی از 4تا 20 طبقه را نیز شامل میگردد) به تفکیک حوزههای شهرسازی و معماری، سازهو مصالح مقاوم و تاسیسات مکانیکی و برقی در نظر گرفته شده است و با تعاریفی کهبرای بناهای بلند بشرح زیر ارائه شده، ساختمانهای بلندمرتبه تا 20 طبقه مشمولرعایت ملاحظات پدافندغیرعامل میشوند.
- هر بنایی که ارتفاع آن (فاصله قائم بین تراز کف بالاترین طبقه قابلتصرف تا تراز پایین ترین سطح قابل دسترسی براي ماشین آتش نشانی) از 23 متر بیشترباشد، ساختمان بلند محسوب میشود. (سازمان مدیریت و برنامهریزي کشور)
- ساختمان‌هاي بالاي 6 طبقه (ضوابط و مقررات شوراي عالی معماري وشهرسازي مصوب سال 1377)
- ساختمان‌هاي بالاي 12 طبقه(طرح جامع تهران، مصوب سال 1386)
باتوجه به بررسیهای انجام شده، تاکنون در میان 31 استان کشور، فقطاستان قزوین توانسته است در حوزه شهرسازی و معماری، با تهیه چکلیستهای مربوطه وتعامل حاصله با مبادی ذیربط استانی این موضوع را عملیاتی نماید.
طبق اقدامات کارشناسی و آسیبشناسی انجام شده، مهمترین علل عدم توجهبه ملاحظات پدافندغیرعامل در صنعت ساختمان که بخش بیشتر آن نیز متوجه ساختمانهایبلندمرتبه میباشد، نامتجانس و نامانوس بودن و عدم ایجاد ارتباط مناسب مبحث21 باسایر مباحث به ویژه مباحث 3، 12 و 22 مقررات ملی ساختمان بوده است. از آنجا کهاخیراً ویرایش جدید این مبحث در دستور کار قرار گرفته، باتوجه به آمار حوادثساختمانی و تعدد بحرانهای کشور مانند حجم بالای بافتهای فرسوده، فرونشستها و ازهمه مهمتر؛ احداث ساختمانها توسط افراد فاقد صلاحیت، در کنار تهدید مهم و بالقوهایبه نام زلزله، پیشنهاد میشود موارد ذیل در پیشنویس جدید مبحث21 به نحو مقتضیاصلاح و اعمال گردند:
1. در حال حاضر طیف وسیعی از تهدیدات انسانساز سهوی یا عمدی غیرنظامیدر مبحث21 (از جمله؛ تخلفات ساختمانی ناشی از عدم توجه به اصول فنی و ایمنی،استفاده از مصالح غیراستاندارد و بهکارگیری افراد فاقد صلاحیت) در حوزه صنعت ساختمانمغفول مانده است و این مهم در هیچکدام از مباحث 22 گانه دیده نشده است، از آنجاکه با تدقیق در آمار حوادث مشاهده میگرددتعداد جان باختگان کشور به واسطه تهدیدات با منشأ انسانی ولی غیرنظامی به مراتب بیشتراز تعداد شهدا در صحنه های نبرد نظامی و امنیتی بوده است. لذا ضروری است تهدیداتانسان ساز غیرنظامی در ویرایش جدید مبحث 21 مورد بررسی و بعنوان مهمترین تهدیداتدر صنعت ساختمان به آن پرداخته شود.
2. محدود نمودن ضوابط پدافندغیرعامل در صنعت ساختمان به یک مبحث نه تنهاکمکی به ترویج آن نمی‌نماید؛ بلکه سبب عدم برقراری ارتباط بین این مبحث با سایر مباحثخواهد شد. لذا رسوخ مبحث 21 در دیگر مباحث ضروری است. به طوری که یک ساختمان در مرحلهایبراساس مباحث موجود در برابر تهدید طبیعی زلزله طراحی میشود و در مرحله دیگری بر اساسمبحث 21 در برابر تهدیدات نظامی طراحی میشود که میتواند این دو اقدام مجزا در یکمرحله انجام شود و اثرات اندرکنشی تهدیدات دیگری مانند آتشسوزی نیز مورد توجهقرار گیرند.
3. طبق قانون مدنی کشور سوئیس، صاحبان بلوک های آپارتمانی موظفند به تعدادساکنین، فضای امن پناهگاهی ایجاد نمایند به نحوی که هر فرد بتواند در حداقل زمان ممکنخود را به فضای امن برساند. در کشورمان، این موضوع میتواند با تعامل قرار گرفتنمبحث21 با مبحث22 (نگهداری و تعمیر ساختمانها)، اجرایی شده و با نگاهی جامع تر تهدیدات در زمان بهرهبرداریساختمانها نیز مورد توجه و برنامهریزی اصولی قرار گیرند.
4. مطالعات دقیق و مهندسی از ملزومات پروژههای ساختمانی بوده تا جاییکه عدم توجه کافی به آن هزینههای گزافی را به بیتالمال یا سرمایهگزاران خصوصیتحمیل مینماید لذا سازمانهای نظام مهندسی ساختمان در هر استان میتوانند در اینمهم سازمان پدافندغیرعامل را یاری دهند و نهایتاً به گونهای برنامهریزی گردد تاهر پروژه عمرانی(در صنعت ساختمان) که نیاز به استعلام، مطالعات و اقدامات پدافندغیرعاملدارد، با همکاری طرفین مورد بررسی و اقدام قرار گیرد.
5. ساختارسازی پدافندغیرعامل در سازمانهای نظام مهندسی ساختماناستانها، آموزش و توجیه مهندسان جهت تکمیل چرخهی پدافندغیرعامل در صنعت ساختمان ونظارت مستمر بر این اقدام، از عوامل موثر در کاهش آسیبپذیری میباشد. استمرار اینمهم باتوجه به جایگاه و اعتماد عمومی مردم به مهندسان در جامعه، سبب گسترش و فرهنگسازیمقوله پدافندغیرعامل در سطح جامعه خواهد شد.