نشر شایعات و دروغ‌های آنلاین قدمتی به اندازه خود اینترنت دارد.
در فضای شبکه ای، بینش و نگرش ما به آسانی می تواند تحت تاثیر اشتباهات عامدانه یا سهوی دیگران قرار بگیرد.شما با عضویت در یک شبکه اجتماعی می توانید به دنیای بیکرانی از روابط میان فردی و گروهی پیوند بخورید که در دل آن حجم عظیمی از اطلاعات،هر لحظه نشر و بازنشر می شود اما چه کسی می تواند به شما تضمین بدهد که این اطلاعات صحیح، موثق و قابل اعتماد هستند؟
هر کدام از ما نیز با بازنشر پیامی که به صحت آن اطمینان نداریم به زنجیره انتشار این شایعات می پیوندیم و شخص یا اشخاص دیگری را در معرض فریب های این شبکه نامطمئن قرار می دهیم.
دروازه بی دروازه‌بان شایعه در فضای مجازی
شایعات رایج در شبکه های اجتماعی که در برخی موارد مانند یک بمب در افکار عمومی منفجر می شوند و مختص مکان یا کشور خاصی نیستند.در هر نقطه از جهان که مردم،موبایل به دست یا پشت کامپیوتر به دنیای شبکه های اجتماعی سرک می کشند،هر روز و هر لحظه صدها و شاید هزاران خبر نادرست روی شبکه ها آپلود می شود که برخی به عمد آبرو،اعتبار یا شهرت اشخاص و یا کسب و کار آنان را نشانه می روند یا برخی دیگر ناآگاهانه تصویر ذهنی عموم مردم از هویت ملی،فرهنگ،قومیت یا جنسیت را مخدوش می کنند و حتی در امور سیاسی و دیپلماتیک کشورها تنش زایی می کنند.
برخی از این شایعات نیز که به امنیت اجتماعی یا حوزه سلامت و بهداشت مربوط می شوند خواب آسوده شب را از چشم بسیاری از کاربران شبکه می ربایند و سبب ایجاد تنش و ناآرامی در جامعه می شوند؛تنش هایی که گاهی رفع آن و بازگرداندن آرامش و امنیت به افکار عمومی برای دولت ها هزینه های گزافی دارد.
برخی از رایج ترین شایعات در شبکه های اجتماعی را می توان در دسته بندی زیر مشاهده کرد:
مرگ چهره ها
هر کدام از ما دست کم یک بار خبر نادرست درگذشت یک هنرپیشه،فوتبالیست یا یک چهره سیاسی را در شبکه های اجتماعی خود خوانده ایم.ستارگان سینما،موسیقی،مدل های مشهور، ورزشکاران بنام و سران و دولتمردان دنیا از اینگونه شایعات جان سالم به در نمی برند.
بعنوان مثال جاستین بیبر خواننده مطرح آمریکایی،یکی از قربانیان این شایعات در طول تاریخ اینترنت است که بارها و بارها خبر مرگ اودر رسانه های اجتماعی منتشر شده است.
در کشور ما نیز هر از گاهی شایعه درگذشت هنرپیشگان یا مردان سیاست فضای شبکه های اجتماعی را پر می کند.می توان گفت یکی از دلایل نشر این اخبار،مخالفان یا دشمنان شخصی اینگونه افراد هستند که آتش نفرت یا خشم خود را با نشر خبر مرگ آنان فرو می نشانند.
ایمیل های زنجیره ای
برخلاف گذشته بازنشر این ایمیل ها در شبکه های اجتماعی بسیار آسان شده است.اکثر این ایمیل ها محتوای دروغینی مانند خبر برنده شدن شما در یک قرعه کشی،گم شدن یک کودک، درخواست کمک های خیریه یا خبر سوءرفتار با حیوانات دارد.این نوع محتوا به دلیل تاثیرگذاری عاطفی یا هیجانی بر دریافت کننده اورا وامی دارد تا با بازنشر آن خود را در یک اقدام اخلاقی شریک و سهیم تصور کند.
شایعات سیاسی
شایعاتی که خبر از بیماری،مرگ، کناره گیری، فساد مالی یا اخلاقی و در نهایت عزل و نصب سیاستمداران دارد در این گروه قرار می گیرد.نوع پرحاشیه اینگونه شایعات در مواردی است که اخبار کذبی در مورد اقدامات خاص دولت ها منتشر می شود و مدعی افشاگری است یا حاکی از حمله نظامی به کشور،درگیری در مرزها، تظاهرات یا شورش های سیاسی است.دامنه پیامدهای سیاسی و اجتماعی اینگونه شایعات به حدی است که گاهی جبران آن برای دولتمردان ناممکن است.
شایعات بهداشتی و پزشکی
یکی از رایج ترین شایعات در شبکه های اجتماعی اخبار نادرست مربوط به مسائل پزشکی، بهداشت و سلامت هستند. اینگونه پیام ها غالبا خبر از آلودگی یک ماده غذایی، مرگبار بودن یک دارو یا شیوع بیماری های مهلک می دهند و در برخی موارد نیز کاملا هدفمندانه و به منظور ضربه زدن به اعتبار برندهای خاص غذا و دارو منتشر می شوند.
به دلیل حساسیت و البته جذابیت این دسته اخبار،دریافت کنندگان آن بدون چک کردن صحت و سم مطلب یا منبع خبر،آن را برای دیگران ارسال می کنند.خبر مسکن های مرگبار، آلودگی آب آشامیدنی، خرماهای داعشی، دلسترهای کورکننده یا مرگ ناشی از ابولا تنها نمونه هایی از این شایعات در شبکه های اجتماعی ما بوده اند.
دروغ پراکنی با سرعت نور
پیش از پیدایش فیس بوک و توییتر،گروه های اجتماعی کوچک بودند و ارتباطات شخصی تر بود اما امروزه با وجود شبکه های گسترده اجتماعی تنها چند ثانیه لازم است که از جزیی ترین و خصوصی ترین مسائل زندگی یک هنرپیشه گرفته تا اخبار داغ سیاسی و اجتماعی و حتی شایعات و دروغ پردازی های شگفت آور در یک شبکه ارتباطی به وسعت جهان منتشر شود.
این شبکه های فریبکار
در ارتباطات روزمره ما قادریم تنها اطلاعات یا اخبار را با تعداد انگشت شماری از افراد به اشتراک بگذاریم اما تنها با یک گوشی موبایل و دسترسی به یکی از شبکه های اجتماعی می توانیم به بیش از صدها نفر در آن واحد پیام بفرستیم. از همه مهمتر آنکه اطلاعات حساس که در روابط چهره به چهره در انتقال آن دقت و وسواس به خرج می دهیم،در شبکه های اجتاعی با کمترین دقت و نگرانی بازنشر می شوند.
هر کدام از مخاطبان یا دوستان ما نیز پیام های دریافتی را به صدها نفر از دوستان دیگر خود در شبکه های اجتماعی ارسال می کنند.در لابه لای این اطلاعات شایعات و اخبار کذب نیز به همین شیوه منتشر می شوند و ضریب نفوذ آنها از انتشار دهان به دهان نیز بیشتر است چرا که مبتنی بر متن هستند. معمولا سرعت نشر و ضریب تکرار و نفوذ شایعات آنقدر زیاد است که فرصتی برای صحه گذاری آنها نیست و افکار عمومی را خلع سلاح می کند.
در بیشتر موارد کسانی که اقدام به نشر یا بازنشر اینگونه شایعات می کنند کمتر به زیانبار بودن آن می اندیشند.برخی این پیام ها را شوخی محض می دانند. برخی دیگر تصور می کنند دایره بازنشر این پیام ها آنقدر محدود است که کسی از آن آسیب نخواهد دید. برخی هم که از احتمال کذب بودن این اخبار بی خبرند،تصور می کنند برای آگاه کردن سایرین یک وظیفه و مسئولیت اجتماعی یا اخلاقی بر عهده آنهاست؛ بنابراین ناخواسته به دایره مجرمان شایعه پراکن می پیوندند.
آنچه به نشر سریع تر و گسترده تر اینگونه پیام ها دامن می زند جدا از جذابیت موضوع و تحریک اذهان،این است که بیشتر افراد به طور همزمان در شبکه های اجتماعی متعددی حضور دارند؛ بنابراین کسی که یک پیام را در وایبر دریافت می کند ممکن است آن را در سایر شبکه ها مانند توییتر، فیس بوک، واتس آپ یا اینستاگرام هم به اشتراک بگذارد.
ویژگی شبکه های اجتماعی آنلاین که در واقع آنها را از ارتباطات رو در رو متمایز می کند این است که شما هنگام ارسال و اشتراک محتوا، مخاطب خود را نمی بینید. به همین سبب بسیاری از پیام هایی که نشر آن در ارتباطات مستقیم میسر نیست به راحتی در ارتباطات شبکه ای بازنشر می شود.
فرستندگان این پیام ها از جوک های قومی با تصاویر غیراخلاقی گرفته تا شایعه پراکنی در مورد رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی،حتی کسانی که عامدانه گفتار و نقل قول های بزرگان یا جریان های تاریخی را دستکاری می کنند پشت کامپیوتر و موبایل خود پنهان اند، به همین خاطر کسی از نشر دروغ و کذب و شایعه واهمه ای ندارد.
همه آنچه گفته شد می تواند نکات مهمی را در مورد قدرت شبکه های اجتماعی به ما بیاموزد.کاربران شبکه های اجتماعی باید بیاموزند این شبکه ها وسیله تفریح و سرگرمی نیستند که هر کس هر طور می خواهد از آن استفاده کند،بخصوص جایگاه رهبران فکری در محیط سایبر از حساسیت ویژه ای برخوردار است.در مورد چنین اشخاصی، نظیر خبرنگاران، روشنفکران و خود رسانه ها، مردم با اعتماد کامل به فرستنده، پیام را باور و آن را بازنشر می کنند.
بی تردید شبکه های اجتماعی ابزار بسیار قدرتمندی هستند؛ آیا ما نیز به درستی از آنها استفاده می کنیم؟
منبع میزان