مدتی است خبرهایی به نقل از رئیس سازمان پیمان منع آزمایش های هسته ای در مورد لزوم پیوستن ایران به این پیمان منتشر می شود اما آیا نیت از این اظهارات خیر است یا آغاز فشارهای جدید بر ایران.
چند روز قبل «لاسینا زِربو» رئیس سازمان پیمان منع آزمایش هسته ای، اعلام کرد که در صورت تصویب پیمان جامع منع آزمایش هسته ای(CTBT) توسط ایران و رژیم صهیونیستی، قفل اجرایی شدن آن باز خواهد شد.
آسوشیتدپرس نیز در این رابطه گزارش داد: زِربو در این‌باره گفته است که برای ترغیب رهبران ایران و اسراییل در خصوص تصویب این پیمان، می‌خواهد به تهران و تل آویو سفر کند. این مقام سازمان ملل می‌افزاید که با پیوستن ایران و اسراییل، مصر نیز در این زمینه اقدام خواهد کرد و می‌توان برای پیشبرد منطقه خاورمیانه عاری از سلاح اتمی، تلاش کرد.
پیمان جامع منع آزمایش هسته ای (سی تی بی تی) چیست؟
پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای در۲۰ شهریور ۱۳۷۵ معادل ۱۰ سپتامبر سال ۱۹۹۶ به عنوان یک معاهده چندجانبه به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید و از اواخر سپتامبر همان سال برای امضا در دسترس قرار گرفت.
این پیمان کشورهای عضو را از هرگونه انفجار هسته‌ای در هر مکانی تحت قلمرو یا کنترل دولت عضو منع می‌کند. یکی از مهمترین ملزومات اجرای این پیمان استقرار سامانه‌های نظارت بین‌المللی از جمله ایستگاه‌های لرزه‌نگاری مادون صوت است.
تاکنون بیش از ۱۶۰ کشور این معاهده را امضا و به تصویب مجالس خود رسانده‌اند اما برای اجرایی شدن آن لازم است که ۴۴ کشور مشخص آن را امضا و تصویب کنند که از این تعداد هنوز هشت کشور این اقدام را عملی نکرده‌اند. این هشت کشور شامل ایران، آمریکا، مصر، چین و رژیم صهیونیستی است که معاهده را امضا کرده اما به تصویب مجلس خود نرسانده‌اند و پاکستان، هند و کره شمالی که هنوز این پیمان را امضا هم نکرده‌اند. معاهده ۱۸۰ روز پس از امضا و تصویب آن از سوی این هشت کشور وارد مرحله اجرایی خواهد شد.
ملزومات و نحوه اجرای «سی تی بی تی»
ملزومات این پیمان شامل ایجاد سامانه نظارت بین الملی، متشکل از ایستگاه های اندازه‌گیری لرزه‌نگاری، رادیونوکلاید، مادون صوت و هیدروآکوستیک، است. ایستگاه‌های مزبور به منظور شناسایی وقوع یک انفجار هسته ای در هر نقطه از کره زمین اعم از زمین، هوا و دریا، اثرات فیزیکی مشابه با وقوع یک انفجارهسته‌ای را به صورت لحظ‌ه های ثبت و جهت پردازش به مرکز داده‌های بین المللی ارسال می‌نماید. براساس داده‌ها و نتایج به دست آمده بنا به درخواست یک کشور عضو و در صورت تصویب، شورای اجرایی تیم‌های بازرسی از محل به مکان مشکوک به وقوع آزمایش هسته‌ای اعزام و نتایج راستی آزمایی‌ها جهت تشخیص وقوع یک انفجار هسته‌ای و انجام اقدامات بعدی، مورد ارزیابی و تصمیم گیری این شورا قرار می‌گیرد.
آیا آزمایش هسته ای غیر قانونی است؟
از زمان مطرح شدن سی تی بی تی سه کشور هند، پاکستان و کره شمالی آزمایش هسته ای انجام داده اند. در اثبات فقدان قاعده منع جامع آزمایش های هسته ای و به عبارات بهتر ممنوع نبودن آزمایش هسته اای زیر زمینی (خواه نظامی یا صلح آمیز) در حقوق بین الملل می توان به آزمایش های هند و پاکستان در مه ۱۹۹۸ و عدم عکس العمل موثر مجامع حقوقی بین المللی اشاره کرد.
البته این دو کشور در سال ۲۰۰۲ نیز اقدام به آزمایش هسته ای کردند که جوامع بین المللی در این مورد نیز واکنشی را نسبت به آن نشان نداده و فقط به محکوم کردن آن بسنده کرد.
امیدواری موگرینی به اجرایی شدن سی تی بی تی
در این میان «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار یادداشتی در سایت سازمان منع آزمایش های هسته ای ابراز امیدواری کرده که توافق هسته ای انجام شده میان ایران و کشوورهای ۱+۵ عاملی باشد برای پذیرفته شدن پیمان جامع منع آزمایش هسته ای در کشورهای باقیمانده و اجرای آن.
موگرینی که خود در مذاکرات هسته ای ایران حضور داشته در بخشی از یادداشت خود با اشاره به توافق هسته ای انجام شده عنوان می کند که اگر اراده سیاسی باشد می توان به نتیجه رسید و توافق هسته ای ایران می تواند به اجرایی شدن سی تی بی تی کمک کند.
موگرینی در این یادداشت به کمک ۱۵.۵ میلیون یورویی اتحادیه اروپا به این سازمان اشاره کرده و بر لزوم یافتن راهکارهایی برای افزایش کمک به سازمان منع آزمایش های هسته ای پس از سال ۲۰۱۵ تاکید می کند.
نشست های سازمان سی تی بی تی
هرچند پیمان جامع منع آزمایش های هسته ای در مقایسه با سایر پیمان ها توافقی نسبتا نوپا است اما با این وجود سازمان سی تی بی تی نشست هایی را در راستای سیاست های خود و تحقق اهداف از پیش تعیین شده برگزار می کند که در برخی از این نشست ها اعضای اسبق ایرانی شرکت کرده اند.
برای مثال با توجه به آزمایش هسته‌ای اخیر کره شمالی و تنش به وجود آمده، کمیسیون هماهنگی سازمان منع آزمایش هسته‌ای قصد دارد در اوایل آوریل نشستی را در سطح وزیران برگزار کند.
پس از گذشت ۲۰ سال از ایجاد پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای، شرکت‌کنندگان قرار است در مورد الزامی شدن این پیمان برای امضاء و نیز برای ایجاد ساز و کارهای نظارت بر آزمایش‌های هسته‌ای در سرتاسر جهان گفت‌وگو خواهند کرد.
این سازمان هم‌چنین توانسته یک سیستم را برای نظارت بر آزمایش‌های هسته‌ای در سرتاسر جهان ایجاد کند. هم اکنون ۹۰ درصد از این برنامه که شامل ۳۳۷ تاسیسات هسته‌ای در جهان می‌شود. تحت نظارت این سیستم درآمده‌اند. به گفته رییس کل این سازمان، پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای دارای منافع بلند مدت برای امنیت جهانی خواهد بود.
اهداف سی تی بی تی
به نظر می رسد با توجه به ملزومات این پیمان، سی تی بی تی بیشتر برای نظارت و تحت کنترل داشتن کشورهای در حال توسعه مطرح و به اجرا گذاشته شده است.
معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای ظاهرا یکی از دستاوردهای ناشی از روند خلع سلاح است ولی در واقع ساخته و پرداخته اراده و تمایلات کشورهای غربی به ویژه هسته ای است که در آن منافع کشورهای در حال توسعه به ویژه نقش استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای در روند توسعه آنها کاملا در این معاهده به فراموشی سپرده شده است.
پیمان منع آزمایش های هسته ای اگرچه در تئوری مانع گسترش کمی و کیفی سلاح های هسته ای می شود لیکن ترتیبات مقرر در آن در عمل قادر به تحقق اهداف مذکور نیست و با شدت بیشتری نسبت به ان پی تی، صرفا وسیله ای برای محدود کردن دامنه قدرت کشورهاست.
پیمان هایی همچون ان پی تی و سی تی ی تی در حالی مطرح و برای اجرای آن پافشاری می شود که کشورهایی همچون آمریکا و متحدان غربی آن به همراه رژیم صهیونیستی در حال به روز کردن زرادخانه های هسته ای خود هستند بر همین اساس به نظر می رسد تحرکات روزهای اخیر رئیس سازمان پیمان منع آزمایش هسته ای و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در راستای گشایش راهی جدید برای نظارت بر ایران و وارد کردن فشارهای جدید بر جمهوری اسلامی ایران باشد.