ابزارهای ایران برای تنبیه امارات چیست؟

امارات متحده عربی چندی پیش اعلام کرد که در حمایت از عربستان و در اعتراض به تعرض به سفارت عربستان در تهران، سطح روابط دیپلماتیک خود با ایران را به سطح کاردار کاهش می دهد. این اقدام که تحت فشار عربستان صورت گرفته است، می تواند تبعات بد و جبران ناپذیری برای این کشور امارات داشته باشد.

این اقدام امارات در حالی صورت گرفت که مقامات ایرانی به صراحت تعرض به سفارت عربستان را محکوم کرده و دستور پیگیری و برخورد با مسببان آن را داده بودند. از سوی دیگر در سه سال گذشته حداقل سه حمله مستقیم به اماکن دیپلماتیک ایران در کشور های یمن، لبنان و پاکستان توسط نیروهای جنگجوی نزدیک به عربستان صورت گرفته بود و همچنین در ماجرای سفر حج اخیر، سهل انگاری و بی مسئولیتی عربستان منجر به رخ دادن فاجعه منا شده بود. در این یادداشت، با تحلیل وضعیت فعلی کشور امارات و جایگاه آن در روابط بین الملل، تلاش می شود به بررسی جایگاه امارات در روابط خارجی ایران و گزینه های ایران برای مقابله با امارات متحده عربی پرداخته شود.

امارات متحده عربی که در شرق شبه جزیره عربستان و جنوب خلیج فارس واقع شده، از هفت امارت شیخ نشین کوچک تشکیل شده است و از سال 1971 با خروج انگلستان از آن نواحی، در سازمان ملل به عنوان "کشور" شناخته شد. هر یک از 7 امارت در این کشور، دارای استقلال فراوان در حوزه های مختلف هستند. اما حاکم این کشور به طور موروثی در خانواده "آل نهیان" معین می شود که وظیفه تشکیل دولت و کابینه را بر عهده دارد. وسعت کشور امارات در جایگاه صد و پانزدهمین کشور از نظر پهناوری قرار دارد و جمعیتی حدود 5 میلیون نفر در آن زندگی می کنند که تنها 19 درصد از آنها اصلیت اماراتی دارند.

تا اوایل قرن 19 به سواحل امروزی امارات عنوان "ساحل دزدان" داده می شد؛ ولی بعد از حضور انگلیس در این نواحی، اسم آن به "ساحل متصالحه" تغییر یافته بود تا اینکه در سال 1971 کشور امارات متولد شد. از نظر نظام های دموکراتیک در طول عمر 45 ساله این کشور تنها یک انتخابات در سال 2006 برای تشکیل یک مجمع نمایندگان برگزار شده و البته این مجلس حق قانون گذاری ندارد و به عنوان مجلس مشورتی برای حاکم در نظر گرفته شده است.

وضعیت روابط اقتصادی ایران و امارات

در سالیان گذشته و بواسطه تحریم های شکل گرفته در خصوص ایران و افزایش موانع تجارت مستقیم کشورها به ایران، روابط تجاری ایران و امارات به یک روابط استراتژیک برای هر دو کشور تبدیل شده است. حجم مبادلات تجاری هر دو کشور به حدود 12 میلیارد دلار رسیده است و این، جدا از مبادلاتی است که از طریق غیر رسمی بین دو کشور در جریان است.

از سوی دیگر صادرات مجدد امارات به ایران، رتبه دوم را بین صادرات مجدد این کشور دارد که حدود 17 درصد از کل حجم صادرات مجدد امارات را شامل می شود و این، به معنی سودهای کلان برای تجار و بازرگانان این کشور است. تراز تجاری امارات و ایران نیز به شدت به نفع امارات است به طوری که ایران چیزی حدود یک هشتم وارداتش از امارات، به این کشور صادرات دارد. علاوه بر این مسائل، در حال حاضر بازرگانان ایرانی کالاهای خود را به جای اینکه به طور مستقیم به اروپا و آسیا ارسال کنند از طریق دوبی این کار را انجام می دهند؛ یعنی کالاهای صادراتی به دوبی می رود و از آنجا توسط کشتی های تجاری به بازار های مختلف جهان صادر می شود. این شرایط، دوبی را بعد از هنگ کنگ و سنگاپور در جایگاه سوم صادرات مجدد در جهان قرار داده است.

به گفته کارشناسان، مجموع ظرفیت های فعال و غیر فعال روابط تجاری ایران و امارات در حد 30 میلیارد دلار است که پس از رفع تحریم ها، بهترین موقعیت برای امارات خواهد بود که روابط تجاری خود را با همسایه بزرگ و قدرتمند خود به بیشترین سطح ممکن برساند. همچنین امارات علاوه بر این ظرفیت بالای تجاری بین دو کشور، چشم به حضور بیشتر شرکت ها و موسسات مالی غربی با هدف مبادله با ایران دارد. زیرا امارات می داند اگرچه بخش بانکی در ایران تلاش دارد فرصت های خوبی را به موسسات مالی خارجی عرضه کند، اما در این زمان کوتاه بعد از رفع تحریم ها، موسسات مالی غربی ریسک ورود به ایران را نمی پذیرند. به همین دلیل موسسات و شرکت های غربی حتی الامکان تمایل دارند در یک کشور دیگر ولی نزدیک به ایران، شعبات خود را تأسیس کنند، فلذا سود سرشار اقتصادی نیز از این جهت می تواند پس از رفع تحریم ها نصیب امارات گردد.
 
گزینه های ایران برای فشار به امارات

با توجه به جمعیت و وسعت کم امارات، روشن است که کشور امارات به تنهایی قادر به ایجاد فشار بر ایران نخواهد بود. جالب است بدانید که جمعیت ایرانیان مهاجر ساکن امارات (450 هزار نفر)، حدود نصف جمعیت بومیان اماراتی (کمی بیش از یک میلیون نفر) در این کشور است. به علاوه اگر این مطلب را هم در نظر بگیریم که با رفع تحریم ها، وابستگی ایران به امارات برای مبادلات غیر رسمی از بین می رود. لذا برای پاسخ به امارات و یادآوری به این کشور برای توجه به سطح ظرفیت های خود در برابر ایران راهکارهای اجرایی زیر پیشنهاد می گردد.

به عنوان اولین اقدام به نظر می رسد پنهان کردن اقدامات ضد ایرانی امارات و گذر کردن سریع از آنها موجب شده تا در سطح افکار عمومی، آگاهی و حساسیت لازم برای شناخت بهتر اقدامات امارات صورت نگیرد. شاید اگر مسئولان رسانه ها، البته با لحاظ کردن حد و تأثیر گذاری این کشور، به پوشش اقدمات ضد ایرانی این کشور بپردازند، مردم خودشان در جنبه های مختلف روابطی که با ساکنان امارات دارند، این مسائل را لحاظ کنند. سالانه تعداد مسافرت های خارجی ایرانیان به مقصد امارات حدود 280 هزار سفر بوده است که این رغم با لحاظ کردن جمعیت کشور امارات، عدد بسیار بزرگی است.

ایران به عنوان کم هزینه ترین، امن ترین و مطمئن ترین راه دسترسی امارات به کشورهای آسیای میانه و قفقاز محسوب می شود و هر کدام از مسیرهای جایگزین برای کشور امارات تفاوت بسیار معناداری با مسیر ایران دارد. لذا ایران می تواند از این ظرفیت بسیار مهم و تأثیرگذار جغرافیایی خود، برای کشور امارات محدودیت هایی را قائل شود و هزینه های انتقال از مسیر ایران را برای این کشور افزایش دهد.
ایران می تواند با تشویق تجار خود برای تغییر مسیر صادرات مجدد، آنها را از استفاده از مسیر امارات منصرف کند. یادآوری این مطلب نیز خالی از اهمیت نخواهد بود که بدانیم در صورت رفع تحریم ها، محدودیت های گذشته برای صادرات و ضرورت استفاده از صادرات مجدد برای ارسال کالاها به اقصی نقاط جهان تا حدودی از موضوعیت می افتد.

وضع محدودیت برای شعب شرکت های تجاری و موسسات مالی غربی که در امارات تأسیس شده اند، در فضای پسا تحریم می تواند هزینه بسیار سنگینی به این کشور ساحلی خلیج فارس وارد کند.
شرط گذاری ایران برای بازگشت سطح روابط به حالت قبل نیز می تواند برای تنبیه امارات عربی به کار رود. اگرچه سیاست اصولی ایران پس از انقلاب همیشه برقراری روابط بر اساس احترام متقابل با کشورهای همسایه خود بوده است اما به نظر می رسد با توجه به کارشکنی ها و حرکات ایذایی امارات، ایران می تواند با این اقدام، جایگاه امارات را در مناسبات ایران، به این کشور یادآوری کند.

کشور امارات در حال حاضر گرفتار یک گونه حاکمیت دوگانه بین دو امارت نشین بزرگ و مهم ابوظبی و دوبی است. ابوظبی که پایتخت این کشور حساب می شود، سیاست های خود را با عربستان تنظیم می کند و از لحاظ اقتصادی روابط بسیار پایینی با ایران دارد، اما در خصوص دوبی قضیه کاملاً معکوس است؛ زیرا غالب تجارت ایران و امارات از طریق دوبی صورت می گیرد. هر گونه فشار ایران بر امارات موجب افزایش تنش داخلی در بین این دو امارت مهم خواهد شد.

با توجه به روابط حاکم بین دو کشور و گزینه هایی که ایران در برابر کشور تازه تأسیس امارات در اختیار دارد، به نظر می رسد که ایران می تواند یک بار برای همیشه در برابر این کشور، نجابت را کنار بگذارد و کمی از طریق ابزارهای در اختیارش برای تحت فشار قرار دادن آن استفاده کند.