دیپلماسی آب چیست؟/ مردم به فکر روزهای بی‌آبی باشند

در کره زمینی که به سیاره آبی معروف شده تنها 0.3 درصد از آب‌های شیرین آن در دسترس ساکنانش قرار دارد و حالا که جهانیان با کمبود آب، خشکسالی، کیفیت پایین آب‌های سطحی، زیر زمینی و سد سازی مواجه شده‌اند تنش‌ها در مقیاس محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی برای داشتن آب در حال شکل گیری است ولی آنچه برنده را از بازنده در جنگ آب تفکیک می‌کند اقداماتی همچون فعالیت‌های دولت آمریکاست که آب را به موضوع  امنیت ملی برای جلوگیری  از گسترش و نفوذ سایر کشورها برای کاهش منافع ملی خود و هم گام با توسعه  نفوذ خود بر سایر کشورها با کنترل معضل آب از سال 2005 با دیپلماسی عمومی آب و منافع ملی اقداماتی را آغاز کرده است.

ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در امر دیپلماسی عمومی آب، مهمترین هدف خود را از کاربرد این موضوع، تأمین  منافع ملی، جلوگیری از گسترش و نفوذ سایر کشورهای بین المللی که منجر به ضرر رسیدن به منافع  ملی آنها خواهد بود، عنوان کرده است.

علیرضا رجائی مدیر عامل مرکز بین المللی توسعه خواهر شهرهای ایران در این خصوص معتقد است: جدا از سیاست‌ها و خط مشی‌های دولت آمریکا به عنوان پیشرو در دیپلماسی عمومی آب، کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه با ادامه روال کم آبی و خشکسالی در جستجوی جلب حمایت این دولت با انجام  توافق‌های بین المللی با نهادها، شرکا و همکاران ملی و محلی خواهند بود.

رجائی در ادامه می‌گوید: به این ترتیب مسئله منافع ملی و گسترش نفوذ آمریکا از طریق دیپلماسی عمومی آب به خوبی دیده خواهد شد.

آب تنها برای توسعه نیست، بلکه در دنیای امروز که با چالش کم آبی مواجه هستیم به عنوان یک ابزار کلیدی برای تأمین منافع ملی به شمار می‌رود و در این بین دیپلماسی عمومی هر کشوری باید به سنجش یکپارچه و جدایی ناپذیر خط مشی‌های مربوط به آب، توسعه و دیپلماسی تبدیل شود.

فیلیپ سی یب مدیر مرکز دیپلماسی عمومی کنگره آمریکا در این باره می‌گوید: اگر دیپلماسی  عمومی معطوف به عمومی ارائه خدمات و نه صرفا تبلیغات باشد، دیپلماسی عمومی آب از جمله سرمایه گذاری‌هایی است که می‌تواند ضمن تأمین منافع ملی آمریکا، به مردمی که به شدت به این ماده حیاتی نیازمندند یاری رساند.

کشور ما در یک موقعیت جغرافیایی خشک، نیمه خشک و کم آب قرار گرفته و وضعیت خاص ناهمواری‌ها و واقع شدن پربارشی در حاشیه بیرونی رشته کوه‌ها، باعث شده بخش اعظم جمعیت کشور ما مراکز سکونت  انسانی و مناطق حاصلخیز کشاورزی در نواحی حاشیه‌ای کشور و مجاورت همسایگان  واقع شوند که نتیجه این امر وابسته شدن زندگی ساکنان ایران به منافع آب فرامرزی است و از سوی دیگر ساختار ناهمواری‌های کشور در نواحی غربی موجب شده حجم قابل ملاحظه‌ای آب از کشور خارج و وارد عراق  شود و اینجاست که دیپلماسی آب در ایران معنا و اهمیت می‌ یابد.

رجائی مدیر عامل مرکز توسعه بین المللی خواهر شهرهای ایران در این خصوص معتقد است: اتخاذ دیپلماسی آب در ایران با توجه به منابع فرامرزی اعم از رودهای وارده و خارجه، آب مجازی، انتقال آب بین حوضه‌ای و کشت فرا سرزمینی با توجه به وضعیت جغرافیایی کشورمان یک امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

کشور ما این روزها با پدیده‌هایی چون ریزگرد، جنگل زدایی  و بیابان زایی رو به رو شده و وجود دیپلماسی فعال با کشورهای همسایه در کنترل این معضلات بیش از پیش احساس می‌شود.

رجائی مدیر عامل مرکز  توسعه بین المللی  خواهر شهرهای ایران در این خصوص می‌گوید: با توجه به این که این روزها شاهد پدیده‌هایی چون ریز گردها هستیم و دیپلماسی رسمی کشور به تنهایی ازعهده چنین بار سنگین  بر نمی‌آید، اهمیت دیپلماسی عمومی آب و مشارکت بخش خصوصی به ویژه سازمان‌های غیر دولتی فعال در حوزه آب و محیط زیست بیش از پیش آشکار می‌شود.

وی در ادامه افزود: با توجه به اینکه  این روزها شاهد پدیده‌هایی چون ریزگردها هستیم و دیپلماسی رسمی کشور به تنهایی از عهده چنین بار سنگین بر نمی‌آید، اهمیت دیپلماسی عمومی آب و مشارکت بخش خصوصی به ویژه سازمان‌های غیر دولتی فعال در حوزه آب و محیط زیست بیش از پیش آشکار می‌شود.

متعادل کردن  مصرف و بهره برداری از منابع تجدید پذیر در نقطه بهینه و بین بخش‌های  شهری، روستایی و صنعتی جلوگیری از افزایش رقابت و منازله بر سر منابع در مقیاس ملی و منطقه‌ای؛ بخشی از چالش‌های دیپلماسی عمومی آب است که ایران با آن روبرو است.

رجائی مدیر عامل مرکز توسعه بین المللی خواهر شهری ایران در این باره می‌گوید: برقراری همکاری بخش‌های خصوصی در کشورهای همسایه در زمینه آب و حفظ منابع ملی کشور، بستر سازی برای حضور فعال بخش خصوصی در زمینه مدیریت آب با همکاری بخش دولتی، برقراری تعادل میان سهم انسان اکوسیستم طبیعی و چگونگی مدیریت حوضه‌‌های آبی مشترک  از دیگر  چالش‌های دیپلماسی عمومی آب در کشور ما ایران است.

به منظور بهره برداری بهینه از منابع آب تجدید پذیر در حوزه سیاست گذاری پیشنهاداتی برای دیپلماسی عمومی آب ارائه شده که تلاش در جهت نهادینه کردن سیاست گذاری علمی به جای تصمیم‌های سیاسی و نهادینه کردن آمایش سرزمین و امنیتی کردن موضوع آب بخشی از آنهاست.

رجائی مدیر عامل مرکز توسعه خواهر شهرهای ایران در خصوص دیگر پیشنهادات حوزه سیاست گذاری دیپلماسی عمومی آب می‌گوید: سازگار نمودن برنامه‌های توسعه کشور با شرایط جدید اقلیمی و کم آبی و تکیه بر صنعت و توریسم در قبال کشاورزی و در نهایت انطباق سیاست خارجی و داخلی کشور با وضعیت جدید اقلیمی از دیگر پیشنهادات ما در حوزه دیپلماسی عمومی آب به منظور بهره برداری از منابع آب تجدید پذیر است.

به منظور بهره برداری بهینه از منابع آب تجدید پذیر در حوزه مصرف مایه حیات پیشنهاداتی را برای دیپلماسی عمومی آب در نظر گرفته‌اند که استفاده بهینه از آب در هر سه بخش شهری، صنعتی و کشاورزی کاهش تلفات آب و افزایش راندمان و اصلاح الگوی مصرف ابزارهای اقتصادی از جمله اصلاح جدید قیمت آب مواردی از آن است.

رجائی مدیر عامل مرکز توسعه بین المللی خواهر شهرهای ایران در این باره می‌گوید: با اصلاح الگوی کشت، افزایش نقش آب مجازی، کشت مشترک با همسایگان، تشویق کشت محصولات کم آب برو ممنوعیت کشت محصولات پر آب بر، کشت هیدروپونتیک با استفاده از رطوبت هوا، توسعه قنات‌ها، توسعه استفاده از فن آوری های مدرن و نوین در زمینه آبیاری از موارد اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی است.

رجائی در ادامه در خصوص اصلاح الگوی مصرف در بخش صنعت می‌گوید: مکان گزینی صنایع بر اساس آمایش سر زمینی، جلوگیری زا آلودگی آب‌های زیر زمینی سطحی با تصفیه پساب‌های صنعتی از موارد پیشنهادی ما برای حوزه دیپلماسی عمومی آب است.

وی درباره اصلاح الگوی مصرف در بخش شهری معتقد است: جدایی آب شرب و خانگی از سایر مصارف در شهرها، توسعه سیستم فاضلاب شهری، استفاده از پساب‌های تصفیه شده در مصارف شهری غیر شرب و کشاورزی، اصلاح الگوی مصرف و سرانه مصرف آب، برگزاری کارگاه‌های آموزشی به منظور افزایش آگاهی شهروندان از مسائل آب با استفاده از امکانات شهرداری‌ها، شورایاری‌ها و سراهای محله، از پیشنهادات اصلاح الگوی مصرف ما در بخش شهری است.

با این که سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای را در سال 1382 تصویب و سال‌‌های (1399-1384) را دهه بین المللی اقدام "آب برای زندگی" نام گذاری کرده و اقدامات خود را با همکاری سیار نهادها و سازمان‌های داخلی و دولتی و غیر دولتی در این خصوص از سال 2005 آغاز کرده ولی در ایران در چند سالی اخیر آب به یک موضوع امنیت ملی تبدیل و دستگاه دیپلماسی رسمی در مسائل به آن درگیر شده است و اما مرکز بین المللی خواهر شهرهای  ایران در این باره پیشنهاداتی را جهت دیپلماسی عمومی آب ارائه داده است: با ایجاد سازمان مشترک رودهای مرزی، گسترش همکاری میان شهرهای واقع در یک حوضه آبریز مشترک فرامرزی به منظور استفاده بهینه از آب‌های مشترک از طریق قراردادهای شهری، سازمان دهی بخش خصوصی در حوضه آب‌های مشترک به منظور ایجاد نهادهای مردمی و کمک به بخش دولتی؛ می‌توان مدیریت یک پارچه‌یا در حوضه آب‌های مشترک، فرامرزی سطحی و زیر زمینی تشکیل داد.

اجرای نتیجه پروژه های پژوهشی در زمینه مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی آب می تواند به توسعه حکمرانی آب در سطوح محلی ملی و منطقه‌ای کمک کرده و در مشورت دادن به بخش دولتی در مسائل مربوط به حل معضل آب کمک کند.

اجرای هر طرح و پیشنهادی در پروسه زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت عملی می شود که مرکز بین المللی توسعه خواهر شهرهای ایران طرح های کوتاه مدت پیشنهاد دیپلماسی عمومی آب در کشور را به شکل مطرح کرده است: امنیتی کردن موضوع آب، ممنوعیت کشت محصولات پر مصرف، تشویق و گسترش کشت محصولات کم مصرف، اصلاح الگوی مصرف و کاهش سرانه مصرف آب و مدیریت پساب‌های شهری، صنعتی و روستایی اعلام کرده است.

رجائی مدیر عامل مرکز بین المللی توسعه خواهر شهرهای ایران در ادامه پیشنهادات طرح‌های کوتاه مدت خود برای اجرای دیپلماسی عمومی آب می‌گوید: برگزاری کارگاه‌های آموزشی به منظور افزایش آگاهی شهروندان با استفاده از امکانات شهرداری،سرای محله، شورای شهر و دهیاری‌ها، گسترش همکاری‌ میان شهرهای واقع در حوضه آبریز مشترک فرامرزی از طریق عقد قراردادهای خواهر شهری و ساماندهی بخش خصوصی در حوضه آبهای مشترک به منظور اعمال مدیریت کار آمد از طریق توسعه سازمان‌های غیر دولتی و انجام پروژه‌های پژوهشی در خصوص مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی ، دیپلماسی و مدیریتی آب از طرح‌های کوتاه مدت یک تا 3 سال است.

بعد از اجرای طرح‌های کوتاه مدت به دنبال آن، طرح‌های میان مدت پیش می‌آید که اصلاح الگوی کشت، افزایش نقش آب مجازی، کشت مشترک با همسایگان، کشت هیدروپونتیک با استفاده از رطوبت هوا و توسعه قنات‌ها بخشی از طرح‌های میان مدت پیشنهاد دیپلماسی عمومی آب است.

رجائی مدیر عامل مرکز بین المللی توسعه خواهر شهرهای ایران در ادامه طرح‌های میان مدت خود می‌گوید: توسعه آبیاری مدرن، جدایی آب شرب و خانگی از سایر مصارف شهری، توسعه سیستم فاضلاب  شهری در سراسر کشور و اعمال مدیریت یکپارچه در حوزه آبهای مشترک فرامرزی با ایجاد سازمان مشترک رودهای مرزی از دیگر طرح‌های میان مدت پیشنهاد اجرای دیپلماسی عمومی آب است.

بعد از اجرای طرح‌های کوتاه مدت و میان مدت نوبت به اجرای مرحله پایانی و طرح‌های بلند مدت می‌رسد که رد این مرحله نهایی؛ نهادینه کردن سیاست گذاری علمی به جای تصمیم سازی و تصمیم گیری سیاسی و منافع کوتاه مدت، طراحی و اجرای کامل آزمایش سرزمین و سازگار نمودن برنامه‌های توسعه کشور با شرایط جدید اقلیمی و کم آبی بخشی از برنامه‌های طرح‌های بلند مدت است.

**رجائی مدیر عامل مرکز بین المللی توسعه خواهر شهرهای ایران در ادامه برنامه‌های طرح بلند مدت پیشنهاد دیپلماسی عمومی آب معتقد است: انطباق سیاست‌ خارجی کشور با شرایط جدید اقلیمی و کم آبی، تامین امنیت غذایی کشور و مدیریت یکپارچه اکوسیستم و محیط زیست از دیگر موارد طرح‌های بلند مدت دیپلماسی عمومی آب در سطح کشور است.

ایرانی که اکنون بیش از 85 درصد از منابع آب زیر زمینی خود را از دست داده و به گفته کارشناسان، جنگ آب بین استان‌ها شروع شده اکنون اقدامات خود را دیرتر از اعلام زمان سازمان ملل متحد برای دهه (آب برای زندگی) آغاز کرده و آیا ممکن است این دیر کرد نوش دارویی بعد از مرگ باشد؟ آیا وقت آن نرسیده هر چه زودتر دیپلماسی عمومی آب با ورود مردم و نهادهای مردمی شروع به کار کند؟