واشنگتن مدت‌ها به ایران اعلام می‌کرد که بهای ورود ایران به هرگونه مذاکرات صلح در خصوص سوریه تعهد به برکناری اسد از قدرت است. اما اکنون دیگر چنین نیست.
فارین پالیسی در گزارشی به قلم کالوم لینچ و جان هادسن به تغییر موضع آمریکا در قبال ایران را اشاره می‌کند و می‌نویسد: بیش از چهار سال است که دولت اوباما ایران را به عنوان محرک اصلی جنگ خونین سوریه متهم کرده و درخواست‌های مکرر صلح‌طلبان تراز اول سازمان ملل را که معتقد بودند هرگونه توافق سیاسی پایدار بدون کشاندن جمهوری اسلامی {ایران} به پشت میز {مذاکرات} غیرممکن است را رد می‌کرد. وزارت خارجه آمریکا مدت‌ها بر این امر پافشاری داشت که بهای بلیت ورود به مذاکرات صلح، تعهد صریح تهران به پشتیبانی از یک توافق صلح به میانجی‌گری سازمان ملل است که منجر به گذار سیاسی و انتقال بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه از قدرت شود.
• مداخله‌ی روسیه در جنگ سوریه موضع آمریکا را تغییر داد•
با مداخله‌ی روسیه در جنگ سوریه که به تغییر وضعیت به ضرر مخالفان تحت محاصره و مورد حمایت ایالات متحده انجامید، سرانجام واشنگتن از موضع خود کوتاه آمده و به تهران مجوزی رایگان برای شرکت در مذاکرات سیاسی وین داد. ایران این دعوت را پذیرفت، اگرچه هیچ تعهدی برای لزوم پشتیبانی از انتقال قدرت سیاسی نداده است. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به محض ورود به وین به خبرنگاران گفت «کسانی که سعی داشتند بحران سوریه را حل‌وفصل کنند به این نتیجه رسیده‌اند که بدون حضور ایران امکان دستیابی به یک راه‌حل منطقی برای این بحران وجود نخواهد داشت.»
• آیا توافق هسته‌ای به همکاری ایران و آمریکا در خصوص مقابله با داعش انجامیده است؟ •
پیش از مذاکرات، ایران بطور ضمنی تمایل خود را به نشان دادن انعطاف در مورد سرنوشت رئیس‌جمهور اسد ابراز کرد. بنا بر گزارش رویترز، امیر عبداللهیان معاون وزیر خارجه ایران به رسانه‌های ایرانی اعلام کرد که «ایران به حفظ اسد در قدرت اصراری ندارد.» یکی از مقامات ایرانی که نامی از وی ذکر نشده به رویترز گفته است «ایران آمادگی دارد باقی ماندن اسد در قدرت را به مدت شش ماه بپذیرد. البته این مردم سوریه هستند که باید در مورد سرنوشت کشور خود تصمیم‌گیری کنند.» این گشایش دیپلماتیک سه ماه پس از آن آغاز می‌شود که این دشمنان دیرین برای محدود کردن برنامه‌ی هسته‌ای ایران به ازای برچیده شدن تحریم‌های ایالات متحده و بین‌المللی به توافقی تاریخی دست یافتند. و این توافق، تمایل واشنگتن و تهران را برای حرکتی فراتر از یک معاهده‌ی هسته‌ای و بررسی امکان همکاری‌های چندجانبه برای مقابله با پیدایش دولت اسلامی {داعش} در سوریه و عراق به یکدیگر مخابره کرد.
• سازمان ملل از مشارکت ایران در مذاکرات استقبال کرد •
بان کی مون دبیرکل سازمان ملل با استقبال از تصمیم به مشارکت دادن تهران در گفتگوها اظهار داشت که وی خواستار همکاری قدرت‌های کلیدی بین‌المللی و منطقه‌ای به ویژه ایالات متحده، روسیه، عربستان سعودی و ترکیه و پایان دادن به این کشمکش بوده است. بان کی مون در دیدار با نخست‌وزیر اسپانیا ماریانو راخوی و دیگر مقامات ارشد اسپانیایی در مادرید گفت «خوشحالم که اکنون آنها با هم در مذاکرات شرکت می‌کنند. من صادقانه امیدوارم که آنها با وجود دیدگاه‌های سیاسی متفاوت خود، این موضوع را با انعطاف‌پذیری حل‌وفصل کنند.» مخالفان سوری با حضور ایران در گفتگوها مخالفت می‌کنند و نگران آن هستند که این مسئله نشانگر تمایل بیشتر ایالات متحده برای پذیرش نوعی توافق سیاسی باشد که در مورد سرنوشت اسد در آینده این کشور از ابهام بیشتری برخوردار است. هرچند که مقامات آمریکایی مصرانه ادعا می‌کنند که سیاست ایالات متحده همچنان بر کناره‌گیری اسد از قدرت استوار است.
• اسرائیل و عربستان سعودی؛ خشمگین از حضور ایران در مذاکرات•
تام شانون یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا در اظهاراتی اعلام کرد «تعامل ما نیت یا هدفمان را تحت تأثیر قرار نخواهد داد.» با این حال، تصمیم برای اجازه دادن به حضور ایران در مذاکرات احتمالاً موجب رنجش برخی از هم‌پیمانان کلیدی آمریکا از جمله اسرائیل و عربستان سعودی خواهد شد، نگرانی این کشورها این است که تعامل ایالات متحده با ایران به تقویت جایگاه در حال ظهور تهران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای به رسمیت شناخته شده بینجامد. بنا بر گزارش شبکه الجزیره، پس از اینکه ایران دعوت {برای شرکت در مذاکرات} را پذیرفت، عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در یک کنفرانس مطبوعاتی با فیلیپ هاموند وزیر خارجه انگلیس در ریاض به خبرنگاران گفت که این مذاکرات «نیات سوری‌ها و روس‌ها را به بوته آزمایش خواهد گذاشت. اگر آنها جدیت داشته باشند، ما درخواهیم یافت، و در صورتی که جدیت نداشته باشند نیز درخواهیم یافت و وقت خود را تلف نخواهیم کرد.»
• ایران بخشی از راه‌حل و بازیگری کلیدی در منطقه است •
آنچه آمریکایی‌ها و ایرانی‌ها را بر آن داشت تا از مخالفت خود با مذاکرات مستقیم صرف‌نظر کنند مورد تردید قرار دارد. از تابستان سال ۲۰۱۲ که کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل به عنوان میانجی این سازمان برای به دست آوردن حمایت در جهت تلاش‌های صلح‌طلبانه خود در خصوص سوریه به تهران سفر کرد، صلح‌طلبان سازمان ملل خواستار اجازه دادن به ایران برای شرکت در گفتگوها به منظور دستیابی به یک توافق سیاسی بوده‌اند. احمد فوزی سخنگوی عنان و اخضر ابراهیمی، دیپلمات پیشین که به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه جانشین عنان شد، اظهار داشت «ایران باید بخشی از راه‌حل درگیری‌ها در سوریه باشد، زیرا این کشور بازیگری کلیدی در منطقه و حامی سیاسی، مالی و نظامی سوریه است.»
• پیش‌شرط واشنگتن برای حضور ایران در مذاکرات سال ۲۰۱۳ چه بود؟ •
در ژانویه سال ۲۰۱۴، بان کی مون تا جایی پیش رفت که ایران را برای شرکت در مذاکرات سیاسی در ژنو دعوت کرد، اما با پافشاری واشنگتن دعوت خود را پس گرفت. واشنگتن خواستار این بود که ایران اعلامیه ژنو را بپذیرد، توافقی که با میانجی‌گری سازمان ملل انجام شده و شرایط انتقال دولت با «اختیارات اجرایی کامل» را تنظیم کرده است. ایالات متحده و هم‌پیمانان آن بر این باور بودند که توافق ژنو زمینه را برای برکناری بشار اسد از قدرت فراهم می‌کند. اما روسیه، کشوری که خود نیز امضاکننده این توافق بوده، چنین نگاهی به این موضوع ندارد. استدلال این کشور این است که هرگونه تصمیمی در خصوص آینده سوریه نیازمند موافقت رهبران سوری و از جمله مقامات دولت اسد است. جن ساکی که در آن زمان سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا بود اظهار داشت «اگر ایران به طور کامل و علنی اعلامیه ژنو را نپذیرد، این دعوت باید فسخ شود. این کاری است که ایران هرگز علناً انجام نداده و ما مدت‌هاست که لزوم آن را به وضوح بیان کرده‌ایم.»
• حضور نظامی گسترده روسیه و ایران در سوریه، دلیل اصلی دعوت از ایران است•
در توضیح این تغییر جهت ایالات متحده، شانون به کمیته روابط خارجی سنا گفت که تصمیم برای دعوت از ایرانی‌ها به میز مذاکرات به دلیل حضور نظامی گسترده روسیه و ایران در سوریه در هفته‌های اخیر بوده است. وی گفت «حضور روسیه و ایران یا حمایت آنها از اسد چیز جدیدی نیست، اما حضور نظامی روسیه و حملات هوایی مسئله جدیدی است؛ حضور سربازان ایرانی و نیروهای ویژه این کشور اتفاق جدیدی است.» شانون با استفاده از یک نام دیگر برای دولت اسلامی که به داعش نیز مشهور است اظهار داشت «به همین دلیل، تصور وزیر این است که اکنون زمان آن رسیده تا همه دور هم جمع شوند و بطور مؤثری مورد سنجش قرار گیرند، باید مشخص شود که آیا تعهد عمومی آنها به جنگ با دولت اسلامی عراق و خاور نزدیک و تروریسم معنادار است یا خیر.» وی همچنین اضافه کرد که این گفتگوها آزمونی است که نشان می‌دهد آیا روسیه و ایران «برای همکاری گسترده با جامعه بین‌المللی در مورد متقاعد کردن آقای اسد به کناره‌گیری در طی یک فرآیند انتقال سیاسی» از آمادگی برخوردارند یا خیر.
• ضرورت همکاری با ایران برای یافتن یک راه‌حل مسالمت‌آمیز •
سید حسین موسویان، یکی از دیپلمات‌های پیشین ایران و پژوهشگر دانشکده امور عمومی و بین‌المللی وودرو ویلسون دانشگاه پرینستون اظهار داشت که ایالات متحده پی برده است که نمی‌تواند نقش ایران در منطقه را نادیده بگیرد- چنان که تهران نیز نمی‌تواند جایگاه واشنگتن در خاورمیانه را انکار کند. موسویان گفت «اکنون آنها دریافته‌اند که مذاکرات و همکاری با ایران برای یافتن یک راه‌حل مسالمت‌آمیز در خصوص بحران منطقه لازم و ضروری است، این اکنون برای [ایالات متحده] روشن است- چرا که آنها ناکام بوده و نتوانسته‌اند داعش را نه در عراق و نه در سوریه مهار کنند.» او اضافه کرد «ایالات متحده پی برده که جنگ با داعش بدون وجود نیروهای زمینی غیرممکن است و این کشور قصد ندارد نیروهای زمینی خود را برای جنگ با داعش اعزام کند.» وی گفت بیشتر نیروهای مبارز در سوریه از عراق، ایران و سوریه هستند.
• دو گام مهم در خصوص بحران سوریه •
با این حال، این تصمیم نوعی آشفتگی ایجاد کرده و در برخی موارد خشم منتقدان رژیم اسد را برانگیخته است.
بشار الزعبی از ارتش یرموک که یک گروه وابسته به ارتش آزاد سوریه است به رویترز گفت «ایران بخشی از مشکل است و نه راه‌حل، و شرکت آن در این نشست این موضوع را به دنیا اثبات خواهد کرد.» مقامات آمریکایی می‌گویند در حال حاضر از یک «رویکرد دوجانبه» برای حل‌وفصل بحران سوریه استقبال می‌کنند. نخستین گام، تشدید حملات هوایی و زمینی به دولت اسلامی است که حملات هوایی بیشتر و تدارکات مجدد مبارزان مخالف میانه‌رو در شمال سوریه برای کشیدن جنگ به پناهگاه داعش در رقه را شامل می‌شود. گام دوم، یک توسعه‌ی دیپلماتیک شتابدار با مشارکت ایران است.
• نقاط اشتراک طرف‌های جنگ از دید آمریکایی‌ها •
جان کری وزیر امور خارجه {آمریکا} در اندیشکده بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی اظهار داشت که گام دوم به شدت سخت و دشوار خواهد بود. وی گفت «چالشی که ما اکنون در سوریه با آن روبرو هستیم کمتر از ترسیم راه برای خارج شدن از جهنم نیست.» با این حال، او تأکید داشت که همه طرف‌های این جنگ در چندین هدف با یکدیگر اشتراک دارند. وی اظهار داشت «در واقع همه ما توافق داریم که وضع موجود غیرقابل دفاع است. همه ما توافق داریم که باید راهی برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی بیابیم. همه ما توافق داریم که باید از پیروزی داعش یا هر گروه تروریستی دیگری جلوگیری کرد. همه ما توافق داریم که نجات کشور سوریه و نیز حفظ یک سوریه متحد و سکولار ضرورت دارد.»