راهپيمايي اربعين، نمایش قدرت نرم امت اسلامی

در حوزه نقش مردم در ديپلماسي دو نگرش کلی را می‌توان مورد توجه قرار داد؛ نگرش نخست مردم را به‌عنوان توده‌های منفعل تعريف مي‌كند که قدرت اثرگذاری بر بازی پیچیده و دشوار سیاست خارجی را ندارند. اين دسته از مردم تفكراتشان محصول سیستم تبلیغاتی دولتي است و حكومت از اين مسير به دنبال استثمار فكري جامعه است.نتيجه چنین نگاهی به جایگاه مردم در سیاست خارجی، پیگیری نوعی دیپلماسی سنتی است كه تنها به حمايت از ديپلماسي رسمي دولت مي‌پردازد.

در مقابل این نگاه، اندیشه‌ای دیگر وجود دارد که نه تنها نقش مردم در سیاست خارجی کشورها را منفعلانه و بی‌اهمیت نمی‌شمارد بلکه از بازیگران غیردولتی در راستاي اهداف ديپلماسي كشور استفاده مي‌كنند.اين موضوع نه تنها باعث تقويت تحركات بين المللي كشور مي‌شود بلكه زمينه ايجاد مشروعيت سياسي نيز براي حاكميت پديد مي‌آورد.

  

در اين مسير شايد بتوان يكي از مهم‌ترين عرصه‌هاي ديپلماسي مردمي را مراسم راهپيمايي عظيم اربعين عنوان كرد؛ مراسمي كه هرساله ميليون‌ها نفر از مردم ايران با شور و شوق در آن شركت مي‌كنند.اگرچه اين حضور تنها به مردم ايران خلاصه نمي‌شود و ميليون‌ها نفر از شيعيان ديگر كشورها، دوشادوش مردم ايران در اين راهپيمايي عظيم شركت مي‌كنند، به گونه‌اي كه سال گذشته بيش از 17 ميليون نفر در اين راهپيمايي عظيم شركت كردند.

حال اگرچه نمي‌توان نمونه‌‌اي همچون راهپيمايي بزرگ اربعين در دنيا مشاهده كرد اما بد نيست به مواردي اشاره كرد كه راهپيمايي‌هاي بزرگ چه تحولات مهمي در جوامع ايجاد كرده‌اند.واقعيت آن است كه راهپیمایی‌های بزرگ وسیله‌ای برای بيان خواسته‌هاست؛ مسئله‌ای که می توان آن را زیرمجموعه بحث قدرت نرم نيز محسوب کرد؛ مفهومی که چند سالی است به صورت جدی وارد عرصه ادبیات سیاسی دنیا شده است. حال بايد گفت كه در طول تاریخ راهپیمایی‌های بزرگ زیادی وجود داشته که سبب تحولات عمیق درکشورهای دنیا شده است که از نمونه های معروف آن می توان به راهپیمایی چندین هزار کیلومتری طرفداران حزب کمونیست چین اشاره کرد که در سال 1949 زمینه پیروزی این حزب را در مقابل طرفداران ملی‌گرایی چینی فراهم کرد.

نمونه معروف دیگری که در این خصوص می‌توان به آن اشاره کرد، راهپیمایی بزرگ نمک توسط گاندی رهبر استقلال هند است که برای استقلال این کشور با همراهان خودبرای اعتراض به آنچه مالیات نمک توسط حکومت استعماری خوانده می‌شد، روندی را آغاز کرد که به استقلال هند ختم شد.

در طول جنگ سرد نیز بارها راهپیمایی‌های بزرگی برای مقاصد مختلف از جمله اعتراض به رقابت‌های تسلیحاتی دو قدرت غرب و شرق شکل گرفته است.حرکت هایی مشابه نیز در کشورهایی همانند امریکا، چین و کشورهای اروپایی صورت گرفته که البته سطح آن بسیار محدودتر است.

حال بايد گفت كه راهپیمایی بزرگ شیعیان در روز اربعین را می‌توان مصداق واضحی از یک قدرت نمایی نرم دانست؛ قدرت نرمي كه در اختيار شيعيان قرار دارد و جمهوري اسلامي ايران به عنوان بزرگ‌ترين كشور شيعه بايد به بهترين نحو از آن استفاده كند.در همين ارتباط بايد گفت كه مهم‌ترین کارکرد راهپيمايي اربعين انتشار پیام جهانی عاشورا برای سایر ملت‌های جهان و به خصوص در جهان اسلام است.به طور حتم این راهپیمایی عظیم که از نجف آغاز و به کربلا ختم می‌شود، می تواند تجدید بیعتی باشد با تمام آنچه درکربلا گذشته است.علاوه بر اين بايد گفت كه باتوجه به آنكه این حرکت یک حرکت کاملاً مردمی و خودجوش است، امکان انتساب آن به جریان‌های دولتی و اتهامی که هر از چندگاهی از سوی برخی حکومت‌های مغرض مطرح می‌شود، به دور است. علاوه بر اینها حضور میلیونی مردم در مراسم اربعین حسینی پیام روشنی به استکبار و وابسته‌های آنهاست که هرگز زیر بار ذلت نخواهند رفت و با الهام از پیام عاشورا هرگز در مقابل مستکبران کوتاه نخواهند آمد.

تمامي اين روند در حالي اتفاق مي‌افتد كه كشور عراق دو سالي است كه درگير مبارزه با گروهك تروريستي داعش است و اين گروه طي دو سال گذشته تلاش زيادي كرده از طريق تهديدات مختلف باعث كمرنگ شدن شكوه اين مراسم عظيم شود؛ تهديداتي كه پاسخي عكس به همراه داشت و سال پيش و امسال شيعيان جهان شاهد پرشكوه ترين مراسم اربعين در طول تاريخ خود بوده‌اند. وقوع حملات تروریستی در عراق و سوریه و تهدید کربلا و اماكن متبرکه توسط گروه تکفیری در سال گذشته یک دفعه موجی از عشاق حسینی را به سوی سرزمین عراق کشاند و جمعیتی بي‌نظير در این پیاده‌روی بدون حادثه تروریستی حضور پیدا کردند.گروه های تروریستی نيز شوکه شده بودند این همه جمعیت چگونه در مسیری راهپیمایی می‌کنند که آنان تهدید به بمب گذاری و عملیات تروریستی کردند.حرکت شیعیان و حضور گسترده آنان نشان داد، آنچه برای عاشقان اباعبدالله‌(ع) اهمیت دارد نه جان بلکه حفظ اصل اسلام است و همین موجب شد دشمنان بفهمند در برابر حملات به عتبات چه هزینه گزافی باید بدهند.در واقع داعش و تکفیری‌های مناطق مختلف که روزی سخن از نابودی ضریح متبرکه ائمه(ع) در عراق می گفتند امروز می دانند اگر بخواهند خطایی در این حد مرتکب شوند، شعله نابودی خود را سریع‌تر از گذشته روشن می کنند و دامشنشان را خواهد گرفت.بر همین اساس اصل حضور شیعیان نوعی خنثی سازی تهدیدات و زیاده گویی گروه های تروریستی و تکفیری علیه مناطق و مراکز متبرکه مسلمانان و میلیون ها شیعه عزادار است.

نكته جالب در اين مراسم آنجا بود كه به رغم وجود اين خيل عظيم از زوار و فراهم بودن شرايط اقدامات تروريستي، هيچ موردي از اين تحركات در مراسم مشاهده نشد تا اين موضوع به اثبات برسد كه همين حضور خود عاملي براي ايجاد امنيت است.